MODZELEWSKI, Wojciech - Naród i postęp. Problematyka narodowa w ideologii i myśli społecznej pozytywistów warszawskich.pdf

(1107 KB) Pobierz

OJCIECH

ODZELEWSKI

ARÓD I POSTĘP

ROBLEMATYKA NARODOWA

W IDEOLOGII I MYŚLI

SPOŁECZNEJ POZYTYWISTÓW

WARSZAWSKICH

ARSZAWA

1977

AŃSTWOWE

YDAWNICTWO

AUKOWE

Okładkę

projektował:

ANDRZEJ PILCH

Redaktor:

MARIA DIETL

LCCN B831 .M6 1977

Tytuł dotowany przez Ministerstwo Nauki,

Szkolnictwa Wyższego i Techniki

Państwowe Wydawnictwo Naukowe

Warszawa 1977

Printed in Poland

P A Ń S TW O W E W Y D A W N I C TW O NA U K O W E

Wydanie pierwsze. Nakład 880+120 egz. Arkuszy wydaw-

niczych 11. Arkuszy drukarskich 15,25. Papier ilustrac. kl.

III 82+104 80 g. Oddano do składania 20. X. 1978 r. Podpi-

sano do druku 24. II. 1977 r. Druk ukończono w marcu

1977 r. Zamówienie nr 1020/76. C-20-1007. Cena zł 35,—

DRUKARNIA UNIWERSYTETU

JAGIELLOŃSKIEGO

WPROWADZENIE

Problematyka narodu to z pewnością jeden z głównych

i najciekawszych wątków myśli polskiej XIX w. Przekona-

nie to znalazło wyraz już przed dwudziestu laty w pracach

inicjujących współczesne badania nad polską myślą filozo-

ficzną-i społeczną: „Po oświeceniowym przełomie

—

pisa-

ła wówczas Nina Assorodobraj

—

w warunkach niewoli

—

«naród», «narodowość» jako zjawisko i kategorie myślenia

staną się centralne w polskim życiu ideologicznym i w roz-

woju kultury”

. Tezę tę, sformułowaną w badaniach nad

polską myślą społeczną pierwszej połowy XIX w., badania

nad pozytywizmem warszawskim z pewnością potwierdza-

ją. Również w polskiej myśli pozytywistycznej problematy-

ka narodu zajęła miejsce naczelne, chociaż w kontekście

pozytywistycznego światopoglądu uległa znacznym trans-

formacjom.

Pozytywizmem warszawskim nazwano ruch propagujący

w kraju w latach siedemdziesiątych XIX w. doniosły prog-

ram społeczny, światopoglądowy, filozoficzny, artystyczny

wreszcie. Ośrodek ruchu pozytywistycznego stanowiło śro-

dowisko publicystów i literatów skupionych wokół kilku

pism warszawskich (tzw. „obóz młodych”), poszerzone o

grono ideowych współwyznawców spoza Warszawy i spo-

N. A

SSORODOBRAJ

Kształtowanie się założeń teoretycznych

historiografii Joachima Lelewela,

Z dziejów polskiej myśli

filozoficznej i społecznej,

t. 3, Warszawa 1957, s. 115.

za obozu młodych. Ruch ten od dawna przykuwał uwagę

historyków ze względu na rolę, jaką odegrał w życiu spo-

łecznym i politycznym oraz w kulturze polskiej drugiej

połowy XIX w.

Do „obozu młodych” zalicza się

—

obok Aleksandra

Świętochowskiego jako najaktywniejszego ideowego przy-

wódcy

—

Juliana Ochorowicza, Piotra Chmielowskiego, F.

Bogackiego, L. Mikulskiego, H. Elzenberga, J. Kirszrota,

A. G. Bema, J. Kotarbińskiego, G. Dolińskiego, A. Pilec-

kiego, Fr. Niedźwiedzkiego, J. M. Kamińskiego

. Ponadto

w ruchu pozytywistycznym odegrali wielką rolę nie zwią-

zani ściśle z obozem młodych tacy autorzy jak Eliza Orze-

szkowa, Bolesław Prus, Adolf Dygasiński, Henryk Sienkie-

wicz (we wczesnym okresie swej działalności pisarskiej).

W konsolidacji obozu młodych szczególną rolę odegrał

Adam Wiślicki jako właściciel i redaktor założonego w

1866 r. „Przeglądu Tygodniowego”, czasopisma, wokół

którego w końcu lat sześćdziesiątych zaczęło skupiać się

grono młodych wychowanków Szkoły Głównej, później-

szych najaktywniejszych przedstawicieli pozytywizmu

warszawskiego. „Przegląd Tygodniowy” był pierwszym

pismem „młodych” i w nim przez wiele lat , w okresie tzw.

walki młodej i starej prasy, ukazywały się na czołowych

miejscach programowe artykuły Aleksandra Świętochow-

skiego. W całym tym ruchu centralną rolę odegrała działal-

ność publicystyczna i literacka, a w szczególności wyda-

wane przez środowisko pozytywistyczne czasopisma, sku-

piające grono redaktorów, współpracowników i czytelni-

ków-współwyznawców. Cała ta zbiorowość tworzyła ów

Por. E.

ARZENICA

Pozytywistyczny

„obóz

młodych” wobec

tradycji wielkiej polskiej poezji romantycznej,

Warszawa 1968, s.

19.

ruch umysłowy nazwany później dość powszechnie pozy-

tywizmem warszawskim.

Działalność publicystyczną rozpoczynali pozytywiści

warszawscy na ogół w końcu lat sześćdziesiątych. Były to

lata popowstaniowego kryzysu, represyjnych poczynań

władz zaborczych, poważnych ograniczeń w działalności

prasy podporządkowanej w zaborze rosyjskim carskiej cen-

zurze. W kraju brakowało jakiegoś żywszego społeczno-

politycznego programu, a w ówczesnej prasie warszawskiej

dominowały tendencje konserwatywne. W tej sytuacji for-

mujące się wokół „Przeglądu Tygodniowego” środowisko

młodych autorów wnosiło stopniowo pewien ferment i oży-

wienie w życie umysłowe i publiczne kraju. Ich działalność

nabrała rozmachu dopiero w początkach lat siedemdziesią-

tych. Rok 1871 otwiera kilkuletni okres nazywany zazwy-

czaj walką starej i młodej prasy. Walka ta, jako szereg utar-

czek dziennikarskich, kryła w sobie konflikt pozytywistów

z konserwatywną prasą warszawską. Jest to jednocześnie

okres krystalizowania się programu pozytywistycznego,

okres rozwoju ruchu, a zarazem ujawniania się wewnętrz-

nych rozbieżności: od roku 1872 zaczyna wychodzić drugie

ważne pismo pozytywistyczne „Niwa” (do 1876 t. pod re-

dakcją Juliana Ochorowicza), reprezentując „umiarkowa-

ny” nurt pozytywizmu warszawskiego. Drugie pięciolecie

lat siedemdziesiątych przyniesie pewien spadek dynamiz-

mu prasy pozytywistycznej i pewne objawy kryzysu. Obóz

młodych, zawsze daleki od jednorodności, w tym czasie

uległ już rozpadowi, jednak aktywność pozytywistów nie

osłabła. Od roku 1881 wychodzi „Prawda” Świętochow-

skiego, w której ukazują się jego nowe artykuły programo-

we, a w 1882 r. Świętochowski pisze

Wskazania polityczne.

W 1883 roku Bolesław Prus pisze

Szkic programu.

Ale lata

osiemdziesiąte, szczególnie koniec dziesięciolecia, to okres

kształtowania się nowych nurtów politycznych i nowych

Plik z chomika:

Katon-Starszy

MODZELEWSKI, Wojciech - Naród i postęp. Problematyka narodowa w ideologii i myśli społecznej pozytywistów warszawskich.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: