Zegarmistrzostwo polskie.pdf

Zegarmistrzostwo polskie: Adam Adamandy Kochański - serwis jubilerski - biżuteria, zegarki ,gemmologia

Zegarmistrzostwo polskie

Polak Adam Adamandy Kochański był jednym z najwybitniejszych uczonych XVII .

Urodził się 5 VIII 1631 r. w Dobrzyniu n. Wisłą. Po ukończeniu szkoły średniej w Toruniu

w 1652 r. wstąpił do zakonu jezuitów w Wilnie, a następnie w Akademii Wileńskiej

ukończył studia filozoficzne. W 1655 r. wyjechał przez Węgry i Austrię do Wiirzburga,

gdzie współpracując z jezuitą - matematykiem Kasprem Schottem zainteresował się

problemami z dziedziny mechaniki. Wkrótce też został profesorem matematyki w

uniwersytecie jezuickim w Moguncji (od 1657 r.), studiując jednocześnie teologię.

Następnie wykładał matematykę i fizykę w uniwersytetach we Florencji (od 1667 r.),

Pradze (od 1670 r.), Ołomuńcu i Wrocławiu (w 1677 r.). Był pierwszym polskim

matematykiem, który poznał podstawy rachunku różniczkowego i całkowego.

Adam Kochański ogłosił wiele prac naukowych z dziedziny matematyki, astronomii, filozofii,

fizyki i mechaniki. Jego pierwszą poważniejszą publikacją była „Statyka" wydana w 1661 r. w

Wiirzburgu przez Kaspra Schotta w dziele „Cursus Mathematicus". Szczególne znaczenie mają

jednak osiągnięcia Kochańskiego w dwóch dziedzinach: w matematyce i zegarmistrzostwie.

Pierwszą i najważniejszą z prac Adama Kochańskiego dotyczących mechanizmów zegarowych

jest IX Księga wydanego w 1664 r. w Wiirzburgu dzieła Kaspra Schotta pod ogólnym tytułem

zaczynającym się od słów: „Technica curiosa..." (pełny tytuł w tłumaczeniu na język polski:

„Technika ciekawa, czyli sztuki zawarte w XII księgach, w których są wyłożone różne

eksperymenty i sprawy techniczne: pneumatyczne, hydrauliczne, hydrotechniczne, graficzne,

cyklometryczne chronometryczne, automatyczne, kabalistyczne i inne arkana sztuki i dziwy

rzadkie, ciekawe i wymyślne, w wielkiej części nowe i dotąd niesłyszane"). Cała Księga IX, jak

we wstępie do niej objaśnił Schott, została podzielona na dwie części: pierwszą - składającą się

z siedmiu rozdziałów, zawierającą opisy mechanizmów zegarowych i ich zespołów

funkcjonalnych, i drugą część - w czterech rozdziałach opisującą nowe pomysły rozwiązań

konstrukcyjnych zegarów mechanicznych, a także „łatwe sposoby uwiecznienia ich ruchu".

Autorem pierwszych dwóch rozdziałów jest Schott i są one streszczeniem pozostałych

rozdziałów

Księgi IX, napisanych przez Kochańskiego.

1 / 3

Zegarmistrzostwo polskie: Adam Adamandy Kochański - serwis jubilerski - biżuteria, zegarki ,gemmologia

W rozdziale III opisuje Kochański dotychczasowe niedogodności przy stosowaniu wahadła do

mierzenia czasu (astronomowie popychając wahadło ręką, musieli w nocy wytężać wzrok przy

zliczaniu jego wahnięć) i podaje dziewięć rozwiązań konstrukcyjnych zegarów wahadłowych,

pozwalających uniknąć tych niedogodności. były to między innymi konstrukcje zapewniające

samoczynne zliczanie wahnięć wahadła, jednak bez możliwości jego napędzania, oraz

rozwiązania umożliwiające podtrzymanie drgań wahadła energią uzyskiwaną z opadania

obciążnika zawieszonego na lince odwijającej się z koła napędowego. Energia przekazywana

jest z przekładni zębatej do wahadła za pomocą segmentów zębatych współpracujących z

zębnikami oraz za pomocą mimośrodu lub korby.

Dalsze propozycje przedstawiają m.in. sposoby zastosowania wahadła w dotychczasowych

mechanizmach zegarowych z wychwytem „szpindlowym" - zamiast regulatora kolebnikowego.

Inny pomysł polega na zastosowaniu w dawnym mechanizmie zegarowym z wychwytem

szpindlowym - dwóch wahadeł. Kochański sądził, że zastosowanie dwóch wahadeł może dać

lepszą regularność chodu zegara (w ten sposób Kochański przewidział skonstruowanie przez

Shorta w 1925 r. najdokładniejszego astronomicznego zegara wahadłowego - składającego się

z dwóch regulatorów wahadłowych).

W rozdziale IV opisuje Kochański zegarowe napędy obciążnikowe i sprężynowe. Dalej omawia

sposoby wyrównywania momentu napędowego sprężyny. Jednym z tych sposobów był już

wcześniej znany tzw. „ślimak", stosowany również w produkowanych jeszcze do niedawna

mechanicznych chronometrach okrętowych. Kochański nadmienia przy tym, że zegarmistrze

sprawdzali dokładność działania „ślimaka" wsłuchując się w tykanie zegara i uznaje ten sposób

za niezbyt pewny. Proponuje więc inne sposoby, m.in. przy użyciu ciężarka zawieszonego na

strunie. Wśród wielu rozwiązań napędów obciążnikowych Kochański proponuje też napęd z

„łańcuchem bez końca".

W rozdziale V Kochański opisuje różne rodzaje tarcz zegarowych - do tarcz kwadratowych i

eliptycznych proponuje wskazówki o zmieniającej się długości, tak aby ich końce zawsze

sięgały znaków umieszczonych na tarczy.

W rozdziałach VI i VII podaje Kochański opisy mechanizmów zegarowych wybijających godziny

i wyposażonych w urządzenia do budzenia. W dalszych trzech rozdziałach zawarte są opisy

różnych kombinacji zegarów mechanicznych z klepsydrami i wielu innych pomysłów, wśród

których jest też opisany (w sposób zaszyfrowany) „wahacz magnetyczny".

2 / 3

Zegarmistrzostwo polskie: Adam Adamandy Kochański - serwis jubilerski - biżuteria, zegarki ,gemmologia

maszyn zostały odłożone do Księgi X ).

W ostatnim XI rozdziale opisuje Kochański projekty mechanizmów zegarowych o ruchu

wiecznym (projekty bardziej złożonych maszyn o ruchu wiecznym ( projekty bardziej złożonych

W1680 r. Adam Kochański na zaproszenie króla Jana III Sobieskiego wraca do Polski i

włosową.

rzeczywistego zegara.

twórców: księżyc, planety, lustro, magnes i inne.

Z czasów pobytu Kochańskiego w Wilanowie pochodzi anegdota, według której

ona ze swego łoża odczytywać wskazania tego zegara odbitego w lustrze, tak jak

za jeden z najwspanialszych zegarów słonecznych w Europie. Zegar ten jest dość

Przyjęte przez Kochańskiego liczby zębów kół zębatych w przykładowo w tej publikacji

Moguncji. W tej samej publikacji zastanawia się on nad doborem częstotliwości wahań

opisanych przekładniach zegarowych, w zasadzie odpowiadają obecnie stosowanym w

skomplikowany: oprócz głównej tarczy ze wskazówką, którą trzyma postać Chronosa, na

W1682 roku w Lipsku grono uczonych założyło czasopismo naukowe ,Acta Eruditorum", w

sprężystej wykonanej ze stali (stosowanej do dziś) oraz opisał balans ze stalową sprężyną

obejmuje stanowisko kapelana oraz nadwornego królewskiego matematyka, zegarmistrza i

wah. na godz.) - zamiast częstotliwości dotychczas przez zegarmistrzów przyjmowanych w

zegarze tym umieszczone są różne symbole przedstawiające tematykę zainteresowań jego

zegarach mechanicznych i elektromechanicznych. W1687 roku w tym samym czasopiśmie

bocznych polach umieszczone są podziałki z godzinami babilońskimi i włoskimi. Ponadto na

się i ściśle współpracował z gdańskim uczonym Janem Heweliuszem. Efektem tej współpracy

sposób zupełnie przypadkowy. Dalsze rozważania dotyczą zegarowych przekładni zębatych.

bibliotekarza, a także wychowawcy królewicza Jakuba. W tym też czasie Kochański przyjaźnił

w 1685 r. Kochański opublikował pracę zawierającą opis i rysunki poprzednio wspomnianego

jest - zachowany do dziś - wielki zegar słoneczny na frontonie pałacu w Wilanowie, uchodzący

przekonstruował on pochodzący z Francji zegar królowej Marysieńki w taki sposób, aby mogła

ukazała się publikacja, w której Kochański zaproponował zawieszenie wahadła na zawieszce

którym w 1684 r. ukazała się praca G.W. Leibniza dająca podstawy rachunku różniczkowego, a

wahacza magnetycznego. Jak wynika z tekstu, wahacz ten zbudował Kochański już w 1659 r. w

oscylatorów zegarowych i proponuje przyjęcie 2 lub 3 wahnięć na sekundę (tj. 7 200 lub 10 800

Petersburgu.

i najpiękniejszych.

pisania, a ponadto - jak wielu uczonych tego okresu - maszynami o ruchu wiecznym

dziedzinie matematyki i fizyki. Prowadził także teoretyczne rozważania, m.in. nad nową

jednostką siły ciężkości, nową jednostką długości, "tachygrafią" czyli sposobem szybkiego

Oprócz prac dotyczących zegarów Kochański ogłosił też wiele wyników swych dociekań w

autor i zadedykował królowi Janowi Sobieskiemu, dotąd znajduje się w jednej z bibliotek w

(perpetuum mobile). Z matematycznych osiągnięć Kochańskiego najbardziej

„Acta Eruditorum" w 1685 roku. Wśród matematyków jest ona uznana za jedną z najprostszych

Część rękopisów prac naukowych Kochańskiego (31 pozycji), bibliografię których zestawił sam

znana jest przybliżona konstrukcja rektyfikacji (wyprostowania) okręgu, opublikowana również w

prawie zupełnie zapomniany.

posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w 1911 r.

paru lat przebywał na kuracji. Choć za życia był uczonym na miarę Newtona, Leibniza czy

Huygensa, jest niesłusznie obecnie tak mało znany w polskim społeczeństwie, by nie rzec -

Kucharzewskiego pt. „Zegarmistrzostwo Kochańskiego" ogłoszona w zbiorze sprawozdań z

Adam Kochański zmarł 17 V1700 r. w Cieplicach (Teplice - Czechy), gdzie schorowany, od

swej książce „Bibliotekarz Króla Jana" w której opisał jego młodość i karierę naukową, jednak

zasług Adama Kochańskiego w dziedzinie konstrukcji mechanizmów zegarowych jest praca F.

Biografię Kochańskiego, w zbeletryzowanej formie, szczegółowo przedstawił T. Twarogowski w

odniesioną głównie do jego osiągnięć w dziedzinie matematyki. Obszerną informacją dotyczącą

21600,28 800 i 36 000 wah./godz.

Najczęściej obecnie stosowane częstotliwości drgań oscylatorów zegarowych (wahadłowych i

balansowych) we współczesnych zegarach i zegarkach wynoszą: 1, 2, 3, 4 i 5 wah./s, tj. 3 600,

7200,10800,14 400i 18 000 wah./godz., rzadziej (w zegarkach naręcznych) - 6, 8 i 10 wah./s, tj.

Źródło: "Zegarki i Biżuteria" 6 / 2001

3 / 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: