DOWODY

POJĘCIE DOWODU I RODZAJE DOWODÓW

¨       Dowód w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący dokonaniu takich ustaleń, czyli służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.

¨       Określenie „dowód" najczęściej uży­wane jest w następujących znaczeniach:             

1)    jako źródło dowodowe, czyli źródło informacji o faktach; w tym znaczeniu dowodem jest osoba oskarżonego, świadka czy biegłego, a także rzecz, miej­sce, ciało, dokument itd.;

2)    jako środek dowodowy, czyli informacje płynące ze źródła dowodowego w sposób przez prawo procesowe określony; w tym znaczeniu dowodem są: wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, cechy i właściwości rzeczy, miejsca i ciała czy treść dokumentu;

3)    jako fakt dowodowy, czyli pewna okoliczność udowodniona za pomocą;: określonych źródeł i środków dowodowych, która sama w sobie stanowi teraz dowód na istnienie lub nieistnienie innej dowodzonej okoliczności; do­wodem w tym znaczeniu jest np. alibi oskarżonego, czyli wykazanie, że w dacie przestępstwa znajdował się on w innym miejscu niż miejsce czynu.

4)    jako czynność procesowa, która ujawnić ma okoliczności pozwalające na wysnucie określonych wniosków; w tym znaczeniu dowodem jest np. oka­zanie, konfrontacja lub sekcja zwłok;

4)     jako sposób przeprowadzenia danego dowodu; w tym znaczeniu kodeks mówi np. o oględzinach jako dowodzie, choć jest to tylko sposób przepro­wadzenia dowodu z właściwości i cech miejsca, rzeczy czy ciała (art. 207§ 1), czy też o przesłuchaniu osoby, tj. przeprowadzaniu dowodu z zeznań lub wyjaśnień (art. 171 lub 370), albo o odczytaniu dokumentu (w tym pro­tokołu), czyli sposobie przeprowadzenia dowodu z dokumentu (np. art. 389.391-394);

5)    jako ostateczny wynik procesu myślowego ukształtowany na podstawie
dowodów we wcześniejszych znaczeniach tego słowa.

¨        Udowodnienie oznacza taki stan w którym fakt przeciwny dowodzonemu wydaje się realnie niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Dopóki przeciwieństwo tego faktu nie może być wykluczone, dopóty nie można przyjąć, że jest on udowodniony.

Ø      Z uwagi na obowiązującą zasadę »domniemania niewinności (art. 5 § 1) udowodnienia wymagają jedynie fakty niekorzystne dla oskarżonego.

¨        Uprawdopodobnienie to obiektywny stan, w którym dany fakt jest jedynie wysoce prawdopodobny, jest możliwy; nie wymaga się tu pełnej obiektywnej przekonywalności dowodów, a więc wykluczenia możliwości zaistnie­nia faktu przeciwnego dowodzonemu. Uprawdopodobnienie daje zatem niższy sto­pień prawdopodobieństwa, który jednak uznaje się za wystarczający w danej sytu­acji. Uprawdopodobnione powinny być fakty korzystne dla oskarżonego, na które powołuje się obrona, np. alibi.

¨        Przedmiotem dowodu są przede wszystkim fakty, których istnienie ma być ustalone. Mają to być przy tym fakty mające znaczenie dla rozstrzygnięcia danej kwestii. Gdy chodzi o rozstrzyganie w przedmiocie procesu, wyodrębnia się:

Ø      tzw. fakt główny, czyli zestaw wszystkich znamion przestępstwa, któ­rego dotyczy dany proces (np. zabicie człowieka, kradzież z włamaniem, naruszenie miru domowego), oraz

Ø      fakty uboczne, czyli okoliczności niestanowiące znamion czynu zabronionego, ale pozwalające — poprzez logiczne rozumowanie — wysnuć wniosek o istnieniu faktu głównego (np. znalezienie odcisków palców oskarżonego na przedmiocie, którym zadano cios denatowi, fakt dostrzeżenia oskarżonego w po­bliżu miejsca czynu w tzw. krytycznym czasie)

§          Dowody odnoszące się wprost do faktu głównego określa się nazwą dowody bezpośrednie, bezpośrednio bowiem potwierdzają bądź zaprzeczają istnieniu przestępstwa.

§          Dowody odnoszące się do faktów ubocznych to tzw. dowody pośred­nie; służą one jedynie udowadnianiu przesłanek do dalszego rozumowania odnośnie do faktu głównego.

·          Poszlaką jest fakt uboczny obciążający oskarżonego, a dowód poszlakowy to dowód z po­szlak, czyli faktów ubocznych, pośrednich niekorzystnych dla tego podmiotu

¨        Zbędność dowodzenia może leż wynikać z funkcjonowania domniemań. Do­mniemania mogą występować jako domniemania faktyczne i domniemania prawne.

Ø       Domniemania faktyczne to sądy o faktach wynikające z doświadczenia życio­wego i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Pozwalają one przyjąć prawdziwość danego faktu w oparciu o to, że jest on niejako naturalny. Nie są one w ogóle przedmiotem regulacji ustawowej. Domniemania takie można obalić przeciwdowodem. Na przykład przyjmuje się, iż z założenia zeznający świadek nie jest dotknięty chorobą psychiczną, która wymagałaby przesłuchania go z udziałem biegłego (art. 192 § 2) i nie trzeba każdorazowo udowadniać, że stan psychiczny świadka nie budzi wątpliwości, tak jak nie udowadnia się z założenia prawdziwości każdego składanego dokumentu.

Ø       Domniemania prawne to domniemania wynikające z norm prawnych. Mogą przybrać postać domniemań wzruszalnych, czyli względnych (praesumptiones iuris tuntum), lub niewzruszalnych, tzn. bezwzględnych

§          Domniemania prawne niewzruszalne, z uwagi na zasadę prawdy materialnej, występują w postępowaniu karnym niezmiernie rzadko. Należą do nich np. domnie­mania przewidziane w art. 138 i 139 § 1, w których to przepisach przyjmuje się, iż jeżeli strona nie powiadomiła o zmianie adresu, to pismo wysłane pod ostatni zna­ny organowi jej adres uważa się za doręczone, a gdyby była to strona przebywająca za granicą i nie wskazała adresata w kraju, to — przy braku jej adresu krajowe­go — za doręczone uznaje się nawet pismo dołączone tylko do akt sprawy.

§          Domniemania prawne wzruszalne to takie domniemania wynikające z norm prawnych, które można obalić dowodem przeciwnym. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim domniemanie niewinności. Do tej kategorii domniemań należy też domniemanie prawidłowości prawomocnego orzeczenia sądowego, które wyprowadza się z norm ograniczających wzruszanie takich orzeczeń.

Dowody klasyfikuje się według różnych kryteriów.

I. Istotnym podziałem jest rozróżnianie dowodów pierwotnych i po­
chodnych. Wyznacznikiem jest tu odległość źródła dowodowego od dowodzonego
faktu.

¨        Dowodem pierwotnym jest tzw. dowód z pierwszej ręki, gdy źródło dowo­dowe zetknęło się bezpośrednio z udowadnianym faktem, np. świadek naoczny czy oryginał dokumentu.

¨        Dowodem pochodnym jest dowód z dalszego źródła, a więc w sytuacji, gdy źródło dowodowe jest tylko ogniwem pośrednim między źródłem pierwotnym a faktem dowodzonym, np. kopia dokumentu, świadek ze słyszenia czy biegły.

Ø       Przyjmuje się, że dowody pochodne mogą być wykorzystywane zawsze, gdy brak jest dowodu pierwotnego albo dla sprawdzenia jego wiarygodności lub gdy dany dowód, niezbędny w postępowaniu, z natury swej jest pochodny (np. opinia biegłego). Dowodem pochodnym jest też zawsze protokół przesłuchania osoby w po­równaniu z bezpośrednim odebraniem zeznań czy wyjaśnień. Protokół taki może być odczytany jedynie wtedy, gdy ustawa to przewiduje.

II.                       Mając na uwadze formalizm przeprowadzania dowodów, wyróżnia się z kolei dowód ścisły i dowód swobodny.

¨        Dowodem ści­słym (formalnym) jest dowód przeprowadzany dokładnie według wymogów prawa
dowodowego, a więc w ściśle określony sposób i w określonej formie. Tylko takie dowody mogą stanowić podstawę do rozstrzygania w przedmiocie odpowiedzialno­ści karnej, a więc o winie i karze. Tym samym także tylko w oparciu o dowody ści­słe sporządzany powinien być akt oskarżenia.

¨        Natomiast dowód swobodny to do­wód, przy którym nie ma potrzeby zachowywania wszystkich rygorów prawa dowodowego. Można go wykorzystywać przy rozstrzyganiu innych niż odpowie­dzialność oskarżonego kwestii, a więc:

Ø w zakresie decydowania o przedmiocie dopuszczalności postępowania kar­nego (o jego wszczęciu czy odmowie wszczęcia, umorzeniu, zawieszeniu czy podejmowaniu np. umorzonego dochodzenia),

Ø w odniesieniu do kwestii wpadkowych (incydentalnych), np. co do kar porząd­kowych, środków zapobiegawczych czy choćby o potrzebie odroczenia rozpra­wy na określony czas np. z uwagi na usprawiedliwioną czasową nieobecność świadka.

III.                  Ze względu na charakter źródła dowodowego można wyodrębić dowody osobowe, rzeczowe i inne samoistne dowody.

¨        Dowody osobowe to dowody, gdzie źródłem dowodowym jest osoba (oskarżony lub świadek), a sposobem ich przeprowa­dzenia p przesłuchanie (wyjątkowo odczytanie protokołu takiego przesłuchania).W razie sprzeczności między uzyskiwanymi od nich środkami można tu przeprowadzić także konfrontację (art. 172).

¨        Dowody rzeczowe to dowody, przy których źródłem jest rzecz w szerokim tego słowa znaczeniu, a więc przedmiot, ale też ciało ludzkie czy miejsce; środkiem dowodowym są tu cechy i właściwości owych „rze­czy" (np. odciski palców na przedmiocie, ślady obuwia w danym miejscu czy ślady urazów na ciele ofiary), a sposobem przeprowadzenia — oględziny.

¨        Trzecią grupę dowodów źródeł stanowią inne dowody samoistne, np. dokument, gdy interesuje
nas jego treść, kiedy to podlega odczytaniu, czy eksperyment procesowy sprowadzający się do odtworzenia np. fragmentu zdarzenia, zapis obrazu czy dźwięku od­tworzony organowi procesowemu itd.; sposób przeprowadzenia dowodu jest tu za każdym razem odmienny i nie sprowadza się do przesłuchania lub oględzin

Z kolei w zależności od tego, jakiej tezy dowodowej dowodzi się danym dowo­dem, rozróżnia się dowody obciążające i odciążające. Pierwsze potwierdzają tezę oskarżenia, drugie — zwane też odwodowymi — podważają ją.

Strona 18 z 18

ZAKAZY DOWODOWE

Zakazy dowodowe to normy zabraniają­ce przeprowadzania dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ogra­niczenia w pozyskiwaniu dowodów.

Zakaz zabraniający przepro­wadzania jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność określa się mianem za­kazu zupełnego.

Natomiast zakaz, który zabrania jedynie przeprowadzania do­...