1) SPOŁECZNE I POLITYCZNE IDEE STAROŻYTNOŚCI
1. NATURA CUDU GRECKIEGO
cud grecki (rewolucja grecka) to pojawienie się w V w. p.n.e. SOFISTYKI;
sofiści to burzyciele tradycji; ich nauki wywarły wpływ wykraczający poza ramy filozofii (formowanie obyczaju, wymiaru sprawiedliwości, sposobu działania na scenie politycznej); wywołali rewolucję w sposobie myślenia; nie stworzyli żadnego spójnego systemu filozoficznego; chcieli, by filozofia kształtowała praktyczną mądrość życiową; by rozstrzygała zagadnienia, z którymi na co dzień wszyscy mają do czynienia;
na pierwszym planie znajduje się człowiek (co jest ważnym zwrotem antropologicznym w filozofii); tym, co rzeczywiste jest to, co bezpośrednio dotyczy czł.; czł. sam jest rzeczywistością; „czł. jest miarą wszystkich rzeczy” (Protagoras)
minimalizm poznawczy – rozum ludzki nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania ze względu na ograniczony zakres metod poznawczych; możemy poznać samych siebie i nasze życie społeczne (religijność);
indywidualizm – czł. jest niezależnie działającą jedn.; nie ma konkretnego rygoru antropologicznego; najistotniejszą rolę odgrywają reguły samookreślenia; wszystko jest płynne; negacja wszelkich autorytetów; rzeczywistość społeczna jest dla jednostki;
odrzucenie koncepcji prawdy obiektywnej – wszystko jest kwestią punktu widzenia; nie ma stałego i powszechnego kryterium prawdy – RELATYWIZM; rzeczywistość jest procesem nieustannej przemiany; nie ma jednolitych opinii na temat piękna, sprawiedliwości itp.;
jednym z najistotniejszych celów edukacji jest osiągnięcie biegłości retorycznej; rację mają ci, którzy potrafią skutecznie przekonywać; prawdą staje się to, co wszyscy zaaprobują (do czasu, gdy nie zmienią zdania); postulują wolność słowa; nie ma żadnych prawd niepodważalnych, nie wymagających udowodnienia;
kształtowanie podstawy politycznego racjonalizmu – o wszystkim ma decydować publiczna debata; arete nie wynika z daru bogów (jak twierdził Homer), lecz można się jej nauczyć (można się nauczyć myślenia publicznego);
KONWENCJONALIZM – wszystko , co ludzie wspólnie czynią, co dotyczy pewnej ich liczby jest dziełem konwencji; nie ma kryterium ponadkonwencjonalnego; nie ma wspólnych praw naturalnych; naturalne jest to, co dominuje, co przeważa (to samo nie występuje w każdym społeczeństwie);
stan natury jest stanem niezgody i rywalizacji; Zeus sprowadził na ludzi Wstyd i Poczucie prawa; związek polityczny powstał jako rezultat umowy (sofiści jako pierwsi tworzyli koncepcje umowy społ.)
prawem staje się to, co jako prawo zaczyna obowiązywać; poczucie sprawiedliwości jest cechą wrodzoną; prawo jest tworzone przez ludzi;
pierwsi znani zwolennicy metody empirycznej; dużo podróżowali („podróżuj, poznawaj!”)
2. ANTYCZNA DYSKUSJA O NATURZE ŻYCIA SPOŁECZNEGO – KONWENCJONALIZM PRZECIWKO PRAWU NATURY
FILOZOFOWIE JOŃSCY
natura to nieskończenie złożony i powikłany system współzależności; jej badanie wymaga wielkiej ostrożności i dociekliwości; żadna część wszechświata nie może panować nad pozostałymi; wszystkie siły składające się na kosmos są równe i symetryczne; z ładu kosmicznego wynika jeden ład społ. (wspólne prawo naturalne)
Demokryt z Abdery – ludzie żyją wspólnie i powinni kierować się wzajemną życzliwością i dbałością o wspólny interes; nie ma prawd ostatecznych ani zasad słusznych a priori; to nie bogowie, lecz ludzie ustanawiają prawa; prawa są pewnymi projektami, refleksem rozumu, nie mają charakteru niepodważalnego i ostatecznego, są płynne;
SOFIŚCI – nie ma żadnego stałego punktu odniesienia, żadnych wspólnych, obowiązujących praw; ludzie powinni zdawać sobie sprawę z faktu, że często dzieli ich bardzo wiele; to, co ludzie wspólnie czynią, co dotyczy pewnej ich liczby jest dziełem konwencji; zw. polityczny powstaje jako rezultat umowy; stan natury jest stanem niezgody i rywalizacji; Zeus sprowadza na ludzi Wstyd i Poczucie Prawa; tym, co jest słuszne dobre, naturalne jest to, co dominuje, co przeważa (to samo nie występuje w każdym społeczeństwie); są różne konwencje, nie ma kryterium ponadkonwencjonalnego; rzeczywistość społeczna jest dla jednostki; sofiści jeżeli uznają istnienie praw natury, to pojmują je w swoisty sposób – jako prawo silniejszego, co ulega zawieszeniu z chwilą powstania państwa (Gorgiasz);
PLATON – wartości są ponadkonwencjonalne, naturalne, wpisane w życie; istnieje pewna nadrzeczywistość, w której są wzorce wszelkiego postępowania; poznajemy je intelektualnie poprzez kontemplację; wzorce naturalności istnieją niezależnie od zachowania ludzi; organicystyczna koncepcja społeczeństwa – naturalna hierarchia; jednostki istnieją dla społ.
ARYSTOTELES – każda natura zmierza do pełni, poznamy naturę pewnego bytu, gdy osiągnie dojrzałość (pełnię);
pojęcie cnoty politycznej/obywatelskiej (arete politike) istnieje od czasów polis; umożliwia współżycie w polis
Homer
- uważał, że jest darem bogów i nie można się jej nauczyć; cenił moc serca, siłę fizyczną, męstwo, piękno;
w utworach Tyrtajosa męstwo staje się podstawową cnotą (mają mu się podporządkować wszystkie inne zalety czł.); jest to męstwo dla polis, które jest szansą na osiągnięcie „nieśmiertelności” w postaci nieprzemijającej sławy wśród mieszkańców (wg wierzeń Greków życie po śmierci nie jest czymś godnym pożądania; jedynym celem czł. jest życie w ojczyźnie – wielkość ojczyzny; polis jest jedynym środowiskiem, w którym czł. może się realizować);
Sokrates:
- filozofię uznał za naukę o cnocie: zadaniem filozofa jest uczyć, co to jest cnota,
- w polityce trzeba przyznać prymat reformie moralnej.
Platon:
- uczeń Sokratesa,
- najważniejszą cnotą jest sprawiedliwość (dikaiosyne), która zawiera w sobie pozostałe cnoty (męstwo, umiarkowanie, mądrość); te wszystkie cnoty posiadają tylko filozofowie, którzy są jedynymi sprawiedliwymi i to oni powinni rządzić w państwie
- -stworzył państwo idealne, gdzie hierarchia społeczna została oparta na hierarchii wiedzy,
- mędrcy dochodzą do pełnej prawdy przez zdobycie kluczy otwierających przed nimi tajniki świata idei
- filozof jest człowiekiem mądrym, mądrość to jego cnota, cnota ma jednak wsparcie w dobrym urodzeniu co zaś idzie w parze z posiadaniem,
- strażnicy mają pracę najdonioślejszą, bo są pomocnikami najwyższej władzy filozofów, są też obrońcami państwa, ich cnota to wyjątkowe umiejętności, honor, męstwo,
- rzemieślnicy i chłopi- ich zadaniem jest praca, utrzymują oni materialną stronę państwa. Ich cnota to: umiar, poskramianie pożądań ciała.
Arystoteles:
- cnoty są to zalety człowieka rozumnego takie jak: mądrość, rozsądek, hojność, odwaga, jest ich tyle ile właściwych człowiekowi czynności, ponieważ każda czynność ma swoją cnotę,
- wysoko oceniał obywatelskie cnoty średnich, nie są oni tak zdemoralizowani bogactwem jak znakomici, obca jest im chciwość i skłonność do buntu,
- cnotami średnich są: umiarkowanie, rozsądek, kroczenie pośrodku drogi życia,]
- szczęście to harmonia wewnętrzna i ma trwałą dyspozycję ku cnocie, kto jest szczęśliwy ten jest cnotliwy (trwała dyspozycja), nasza skłonność do cnoty jest wspomagana przez innych ludzi, bo państwo ustala pewne zakazy i nakazy, a to ogranicza ludzi, społeczeństwo wychowuje człowieka, trwałą dyspozycję ku cnocie wytwarza się (dzieci nie mają cnoty)
- cel człowieka- (szczęście- cnota- piękne uczynki)- życie w społeczeństwie.
- rozróżnia cnoty intelektualne (dianoetyczne) i etyczne; dzięki polis czł. jako zoon politikon może kształtować swoje cnoty etyczne; ma do wyboru bios politikos – życie poświęcone działalności politycznej, gdzie do tego, by wiedzieć, co jest dobre wystarczy rozsądek lub bios theoreticos – życie poświęcone kontemplacji, życie filozofa, gdzie potrzebna jest również mądrość
Sofiści:
-w sferze stosunków społecznych człowiek podlega „prawom natury” –państwowym i natury,
-przestrzeganie praw pochodzących od państwa jest cnotą m.in. dlatego, że państwo jest wspólnotą ludzką (Antyfon i Hipiasz z Elidy),
- cnota nie jest wrodzona, można się jej nauczyć; jest to cnota intelektualna przejawiająca się w myśleniu publicznym – w umiejętności wypowiadania się i przekonywania innych;
-generalnym celem sofistów było nauczanie cnoty- cnota jest nabywalna, jest to podejście rewolucyjne- egalitaryzm poznawczy.
Polis (państwo-miasto)-podstawowa forma polityczna dawnej Grecji,
-obwarowana aglomeracja miejska i związane z nią terytorium wiejskie (formowała się w VIII w p. n.e),
-na czele stał bóg-opiekun,
-idealna polis przedstawiona w „ Państwie” Platona,
-polis tkwi w zerowym punkcie, jest niezmienna,
-przeciwieństwo demokratycznych Aten,
-jej zasadą jest hierarchia, nierówność, segregacja klas, na samym dole są niewolnicy i inne niskie klasy tj. chłopi i rzemieślnicy. Ich zadaniem jest pracowanie i utrzymywanie materialnej strony państwa. Ich cnota to umiar, poskramianie pożądań ciała,
-nad nimi są „strażnicy- wojownicy”- cywilna i wojskowa władza polis. Ich praca jest doniosła, trzeba im zapewnić wyjątkowe wychowanie i uwolnić od trosk materialnych, od małego ukazywać im wzory honoru, męstwa i cnoty. Rozwój ciała i umysłu należy dokonywać poprzez gimnastykę i muzykę,
-warstwa najwyższa to filozofowie-osoby uprawnione do rządzenia państwem. Tę warstwę wybiera się spośród najzdolniejszych. Od 17-20 roku życia-wychowanie fizyczne,20 lat ścisła selekcja i najzdolniejsi idą na 10 lat studiów ogólnych. Od 30 roku należy uczyć ich filozofii. Dopiero w 50 roku życia rozum i doświadczenie łączą się w idealnym „królu-filozofie”
-dwie cechy wyróżniają te klasy wyższe (wojowników i filozofów):
· Równouprawnienie kobiet,
· Wspólność żon i dzieci: liczne związki kobiet i mężczyzn dobierane losowo, wspólne wychowywanie dzieci, matka nie powinna znać swoich dzieci,
-w polis nie ma prawa spisanego, jest kryterium etyczne,
-państwo idealne oparte jest na prawdzie ontologicznej,
społeczeństwo pozbawione przypadkowości, każdemu można przydzielić miejsce jakie powinien pełnić,
-różne prawa dla różnych grup bez możliwości awansu,
-styl antydemokratyczny,
-postawa fundamentalistyczna zakorzeniona w prawie naturalnym
-Platon tworzył w okresie otwartego kryzysu polis, proponował 5040 członków polis.
Doskonała polis wg Arystotelesa:
-małe państwo, bo na zbyt ludne nie może mieć dobrego ustroju,
-ustrój może nie najlepszy, ale możliwy do przyjęcia się,
-państwo należy do tworów natury, człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie. Ten kto żyje poza państwem jest nędznikiem albo nadludzką istotą,
-państwo to synteza mniejszych wspólnot rodzinnych i wiejskich. Jednak państwo jest o tyle doskonalsze, bo odznacza się samowystarczalnością,
-celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka,
-model państwa zuniformizowanego,
-dobre formy rządów: monarchia, arystokracja, politea,
-złe formy rządów: tyrania, oligarchia, demokracja,
-najlepszym ustrojem jest politea; politea to mieszanina oligarchii i demokracji z przewagą elementów demokratycznych,
-dobrze gdy stan średni jest grupą najliczniejszą i najsilniejszą,
-podział społeczeństwa: „znakomici” i lud”,
-kryterium wyodrębniania jest: bogactwo, szlachectwo, cnota (najczęściej jednak majątek), pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi jest „stan średni”, który Arystoteles ceni najbardziej,
-wg Arystotelesa najpierw żyliśmy w odosobnieniu, a życie społeczne powstało pózniej,
-czynniki uspołecznienia: popęd seksualny, natura biologiczna-na niej buduje kulturę społeczna,
-człowiek nawiązuje stosunki społeczne, bo okazują się pożyteczne, nie jesteśmy samowystarczalni, wielość funkcji nas przerasta, rozum jest tu koselantem do coraz lepszego zaspokajania potrzeb,
-dobre państwo jest wspólnotą samowystarczalną.
Oryginalność chrześcijańska na tle społecznych wyobrażeń antyku.
Chrześcijaństwo: różnicę
· Chrześcijaństwo zwrócone jest bardziej na „tamten świat”, nie ma wizji jednego kodeksu społecznego, czy politycznego.
· Chrześcijaństwo jest religia niepolityczna, nieobywatelska-niszczy administracje państwowa.
· Chrześcijaństwo: następuje rozdwojenie miedzy dobrym obywatelem, a dobrym człowiekiem. Dobry człowiek mógł być sprzeczny z dobrym obywatelem.
· W chrześcijaństwie wolnym człowiekiem jest ten, który poznał Boga.
· Wszelka władza pochodzi od boga.
· Etyka chrześcijańska na pierwsze miejsce wysuwa wole, w przeciwieństwie do etyki greckiej nacechowanej indywidualizmem. Chrześcijańska etyka jest wybitnie woluntarystyczne, przy czym jako główne zadanie człowieka wskazuje uzgodnienie własnej woli z wola boża.
· Jezus Chrystus w przeciwieństwie do stoików nauczał, ze pełnię życia jednostki może być osiągnięta jedynie w życiu dla wszystkich.
· Podstawa normalności chrześcijańskiej- miłość tworzy podwalinę wszystkich cnot i stoi ponad wszystkimi umiejętnościami.
· Oryginalne- miłość bliźniego i nauka odpuszczania przewinień, a nawet nadstawienia drugiego policzka+ miłosierdzie dla biednych, uciśnionych, uciśnionych dla bogatych przyszłe nieszczęście.
· Sprawiedliwość- posłuszeństwo woli Boga; bez sprawiedliwości nie ma zbawienia.
· Równość chrześcijańska- zmierza do braterstwa wszechludzkiego przezwyciężenia wszelkich podziałów.
· Najważniejsze cnoty: przyjaźń i gościnność, wspaniałomyślność, szczodrość, czystość obyczajów i trzeźwośćJ
· Podstawowa komórką społ. to rodzina.
· Zerwanie z zasada, ze niewolnik jest tylko rzeczą. Teraz niewolnicy na różnych prawach i SA nawet dopuszczani do wyższych stanowisk w Kościele.
· Praca- powszechny obowiązek; nie ma już życia pasożytniczego w społeczeństwie.
· Nauka Chrystusa nakazuje w pierwszym rzędzie troszczyć się o doskonałość duchowa
· Wartość jednostki niezależnie od jej stanu majątkowego
· Właścicielem rzeczywistym wszystkiego jest Bóg. Chrześcijaństwo przyjmowało wiec postawę anty indywidualistyczna. A wiec wspólność dóbr.
· Życie pustelnicze, zakonne, asceza.
· Istota władzy- służba, z która związane są nie prawa i przywileje, lecz w pierwszym rzędzie obowiązki. Ale na pierwszym miejscu posłuszeństwo Bogu ponad wszystko.
Wyobrażenia na temat natury świata społecznego ewoluowały: św. Augustyn:
- wyróżnił dwa państwa: państwo boże i państwo ziemskie,
- państwo boże-mniejszość, którą wybiera sam Bóg aktem łaski, cała doczesność nie ma wpływu na zbawienie,
- państwo ziemskie-pozostali, nie wybrani przez Boga, państwo ziemskie to nie państwo rzeczywiste. W państwie rzeczywistym przemieszani są dobrzy ze złymi, ale ci dobrzy są tu tylko pielgrzymami. Tylko sam Bóg wie, kto jest zły, a kto dobry. Ludzie uciskają się wzajemnie i „ połykają jak ryby” – większy zjada mniejszego. Im bliżej końca tym więcej zła. Ludzie używają majątku do ujarzmiania bliźnich. Związek własności i władzy, Królestwa doczesne przemijają, tylko państwo boże będzie trwać wiecznie. W społeczeństwie rzeczywistym żyją dobrzy i źli- nie jest w mocy państwa ze złych robić dobrych, bo człowiek staje się dobry tylko z łaski Boga. Jedyne zadanie państwa to represja wobec przewagi grzesznych. Państwo daje ludziom zewnętrzny pokój i minimum bezpieczeństwa. Te zadania nie wymagają dobrych władców- Bóg daje władzę dobrym i złym. Nawet złe rządy chrześcijanie powinni tolerować,
- stosunek św. Augustyna do dóbr doczesnych jest instrumentalny, należy się posługiwać nimi, a nie im ulegać,
- niewola pochodzi z prawa ludzkiego, a nie z natury,
- państwo to bicz Boga dla ludzi – obowiązek posłuszeństwa państwu wynika z woli bożej.
Jan z Salisbury: -człowiek powinien iść za wskazaniami natury,
- wszystko co jest- jest tworem Boga (najwyższego twórcy), natury lub człowieka (który tworząc imituje naturę),
- państwo jest także imitacją natury: stanowi bowiem organizm z harmonijnie skoordynowanymi członkami,
- duszą jest kler, głową- monarchia, sercem- senat,
- ostatecznie wszystko w polityce musi być zgodne z planem bożym, bo to Bóg jest twórcą natury i ludzkiego rozumu naturalnego- teoria orgamicystyczna.
· XII-XIII w.- dualizm, równorzędność władzy świeckiej i duchownej,
· Teoria papalizmu- papież zdobył pełnię władzy,
· XIII w.- nurt hierokratyczny- odrzucił równorzędność władzy świeckiej i duchownej; ich zdaniem papież może wykonywać władze świecką bezpośrednio, w każdym wypadku a nie tylko wyjątkowo,
· Ideologia plebejska- pojawili się pustelnicy i wspólnoty esemickie, programem było tu dobrowolne ubóstwo,
· Awerroizm- wiary nie można przekształcić w naukę. Teoria wieczności świata, czasu i rodzaju ludzkiego. Odrzucano dogmat zmartwychwstania ciał i nieśmiertelności duszy. Szczęście ludzie mogą znaleźć tylko w życiu doczesnym. Odrzucono indywidualizm człowieka- człowiek partycypuje tylko w zbiorowej duszy rodzaju ludzkiego.
Tomasz z Akwinu:
- Bóg stworzył świat i wszystko co istnieje łączy się w porządku hierarchicznym,
- Państwo- społeczność doskonała, bo dostarcza ludziom wszystkiego co potrzeba w życiu doczesnym. Każde państwo jest suwerenne,
- Najwyższą jedność świata realizuje sąd boży,
- Podstawową zasadą porządku naturalnego jest hierarchia,
- Najlepsza forma rządów to monarchia, potrzeba silnej władzy króla.
Wpływ reformacji na wyobrażenia społeczne i polityczne:
-XV- XVI w. To okres gdzie kluczową rolę grały opozycyjne nastroje wielkich klas społecznych przeciw materialnej i politycznej potędze Kościoła,
-już w XV w. Nasiliły się protesty przeciw ekskluzywności i przywilejom kleru, rozmiarom dóbr martwej ręki oraz finansowej eksploatacji uprawianej przez kurię papieską,
-reformacja ujawniła również potężny ładunek treści narodowych,
-głosiła protesty przeciw potężnym daninom na rzecz Kościoła,
-krytykowała często obcy narodowo skład hierarchii duchownych,
-krytykowała sprzedawanie przez kurie beneficjów duchowych oraz kumulowanie godności duchowych przez ludzi nie dbających o duszpasterstwo,
-nie do zniesienia stawały się więzy zależności od Rzymu dla władców narodowych monarchii, co w szczególności było widoczne na terenie rozbitych politycznie Niemiec,
-głównym postulatem reformacji było założenie, iż wiara jest sprawą bezpośredniego kontaktu z Bogiem. Do tych zaś celów nie jest potrzebna rozbudowana hierarchia Kościoła i jej wszystkie dobra.
Reformacja była ważna, bo:
1. Doszło do rozbicia konstelacji chrześcijańskiej, gdy chodzi o reformację okazało się, że jest demoralizująca pod tym względem, bo spójność jest pozorna, namnożyły się szkoły, okazało się, że pismo może być interpretowane w wielu kwestiach odmiennie, a świat chrześcijański nie stanowi już jedności. Ten rozpad i jego skutki są już niemożliwe do odwrócenia.
2. Wojna religijna to wojna ideologiczna, nie jest klasyczna, gdzie walczą imperia i możliwy jest kompromis np. poprzez oddanie ziemi W przypadku wojny religijnej takiego kompromisu być nie może, bo walczy się o prawdę, jest to wojna o ostateczne racje. Zostaną wyciągnięte wnioski, które leżą u podstaw kształtowania się społeczeństw liberalnych.
3. Jako, że była to wojna religijna obóz protestancki to obóz fundamentalistyczny: purytanie, Kalwin, Luter byli to radykałowie religijni, którzy chcieli zbudować to społeczeństwo zgodnie z fundamentalnymi zasadami wiary (państwo boskie na ziemi). Oc...
AlexaMay