Egipt Egipt (arab. ??? Mi?r; dialekt egipski: Má?r (/mas??/); łac. Aegyptus, gr. ???????? Aígyptos), nazwa oficjalna Arabska Republika Egiptu (arab. ???????? ??? ???????? Dżumhurijjat Misr Al-Arabijja) państwo położone w północno-wschodniej Afryce z półwyspem Synaj w zachodniej Azji. Egipt graniczy z Izraelem i Strefš Gazy na północnym wschodzie, Sudanem na południu i Libiš na zachodzie. Od północy rozpociera się Morze ródziemne, a na wschodzie Morze Czerwone. Etymologia Staroegipska nazwa kraju oznacza Czarny Lšd i odnosi się do żyznych gruntów wzdłuż Nilu, będšcych przeciwieństwem sšsiadujšcej z nimi pustyni, Czerwonego Lšdu. Arabskie słowo Mi?r, obecna oficjalna nazwa kraju, ma pochodzenie semickie. Według pierwotnego asyryjskiego rodzaju pisma słowa Misir / Musur sš spokrewnione z hebrajskim słowem ????????? (Mitzráyim) oznaczajšcym kraj lub państwo. Poczštkowe wšskie znaczenie tego słowa, rozumiane jako Egipt Dolny (Dolny Kraj), zostało rozszerzone na cały kraj (Górny i Dolny Egipt). Nazwy europejskie Egypt, Ägypten, Égypte, Egitto itd. pochodzš z łacińskiego słowa Aegyptus i pierwotnie ze starogreckiego słowa ???????? (Aigyptos). Koptowie utrzymujš, że sš bezporednimi potomkami staroegipskiego społeczeństwa z czasów faraonów. Od ich imienia powstało greckie słowo aigyptos, które np. w języku niemieckim przekształciło się w słowo Ägypten. Według innych teorii słowo Aigyptos stanowi kontaminację egipskiego wyrażenia ?wt-k3-pt?, co oznacza Siedziba duszy Boga Ptah, przy czym jest to także nawišzanie do wištyni Ptaha w Memphis. Geografia Podstawowe informacje Długoć granic: całkowita 2689 km (w tym: Strefa Gazy 11 km, Izrael 255 km, Libia 1150 km, Sudan 1273 km) Długoć wybrzeża: 2450 km Najwyższy punkt: Góra więtej Katarzyny 2629 m n.p.m. Najniższy punkt: Al-Kattara 133 m p.p.m. Współczynnik urbanizacji: 43% (2008) Ważne miasta: Kair, Aleksandria, Luksor, Asuan, Asjut, Al-Mahalla al-Kubra, Giza, Port Said, Szubra al-Chajma, Suez, Fajum. Klimat W Egipcie przeważa klimat skrajnie suchy zwrotnikowy. Roczna suma opadów na ogół nie przekracza kilkudziesięciu milimetrów. Z tego względu większoć ludnoci zamieszkuje tereny w delcie i dolinie Nilu. Nad rzekš istnieje oaza nadrzeczna, której długoć wynosi niecałe 3 tys. kilometrów. Od tysišcleci w Egipcie tworzono system sztucznego nawadniania, znacznie zwiększajšc powierzchnię gruntów uprawnych. System nawadniajšcy rozbudowano w 1970 roku, gdy w Asuanie zbudowano zaporę wodnš (Wielka Tama), sztuczny zbiornik (Jezioro Nasera) i elektrownię wodnš. Ochrona przyrody Na terenie Egiptu znajdujš się dwa rezerwaty biosfery - Rezerwat biosfery Omayed oraz Rezerwat biosfery Wadi al-Allaki[4]. Historia Information icon.svg Osobne artykuły: Starożytny Egipt, Egipt w redniowieczu i Nowożytny i współczesny Egipt. Tereny w dolinie i delcie Nilu sš kolebkš cywilizacji starożytnego Egiptu. W historii Egiptu można wyróżnić takie okresy jak (w kolejnoci chronologicznej): Stare Państwo, Pierwszy Okres Przejciowy, rednie Państwo, Drugi Okres Przejciowy, Nowe Państwo, panowanie asyryjskie (671656 p.n.e.), panowanie perskie (525404 p.n.e. oraz 343 331 p.n.e.), panowanie Ptolemeuszy (33130 p.n.e., panowanie rzymskie (30 p.n.e.395 r.), panowanie bizantyńskie (395642 r.), panowanie arabskie (642 1171 r.), panowanie Saladyna dynastia Ajjubidów (11711254 r.), panowanie mameluków (12541517 r.), panowanie osmańskie (15171774 r.), panowanie francuskie (17991801 r.), panowanie angielskie (18811922 r.), Information icon.svg Osobny artykuł: Sułtanat Egiptu. niepodległoć 12 lutego 1922, Królestwo Egiptu (19221953), Arabska Republika (19521958 i od 1971), Information icon.svg Osobny artykuł: Kryzys sueski. Information icon.svg Osobne artykuły: Zjednoczona Republika Arabska i Wojna szeciodniowa. Egipt po 1971. Information icon.svg Osobne artykuły: Federacja Republik Arabskich, Wojna Jom Kippur, Porozumienie Camp David i Rewolucja w Egipcie (2011). W historii Egiptu szczególne znaczenie miały następujšce miejscowoci: Abukir, Abu Simbel, Aleksandria, Asuan, Teby, El Alamein, Luksor. Najsłynniejszymi królami i królowymi starożytnego Egiptu byli: Narmer (Menes), Dżeser, Cheops, Chefren, Mykerinos, Totmes I, Hatszepsut, Totmes III, Amenhotep III, Amenhotep IV Echnaton, Tutanchamon, Ramzes II, Szeszonk I, Ptolemeusz, Kleopatra. Poza tym Egipcjanami byli tacy naukowcy jak: Klaudiusz Ptolemeusz i William Flinders Petrie. Kalendarium 6000 p.n.e.: uprawy pszenicy i jęczmienia nad Nilem, rozpowszechnienie ceramiki, poczštek hodowli owiec 5000 p.n.e.: rozwój rolnictwa w delcie Nilu 4500 p.n.e.: pierwsze pługi rolne, pierwsze łodzie żaglowe na Nilu 3500 p.n.e.: powstanie pierwszych miast, poczštek obróbki miedzi, powstanie i rozwój kultury Meadi w południowej częci delty Nilu, poczštek okresu predynastycznego redniego w górnym Egipcie, pierwsze wyroby z żelaza (kute na zimno), pierwsze hieroglify, pierwsza malowana ceramika 3300 p.n.e.: poczštek okresu predynastycznego pónego w górnym Egipcie 3050 p.n.e.: narodziny Menesa pierwszego władcy zjednoczonego Egiptu 3000-2850 p.n.e.: Zjednoczenie Egiptu przez Menesa, ustanowienie stolicy w Memfis, pierwsza dynastia, powstanie mastab (pierwszych grobowców egipskich), rozwój pisma (hieroglify), poczštek hodowli bydła, powstanie egipskiego kalendarza rolniczego 2640 p.n.e.: rozpoczęcie trzeciej dynastii przez Sanachta i Dżosera, Stare państwo, napisanie przez Imchotepa nauk Imchotepa 2630 p.n.e.: wzniesienie pierwszej piramidy w Sakkarze 2600 p.n.e.: mierć Dżosera 2575 p.n.e.: założenie czwartej dynastii przez faraona Snofru 2550 p.n.e.: budowa wielkiej piramidy Cheopsa w Gizie 2528 p.n.e.: mierć Cheopsa 2520 p.n.e.: przejęcie władzy przez Chefrena, zmiana poglšdu postrzegania faraona: nie jako boga, ale jako jego syna 2490 p.n.e.: mierć Chefrena 2465 p.n.e.: Userkaf faraonem, pišta dynastia, Re uznany naczelnym bóstwem, stworzenie płaskorzeby w Sakkarze (przedstawia ona biegi oraz skok w dal) 2350 p.n.e.: mierć Ptahhotepa (egipski wezyr z czasów króla Dżedkare) 2325 p.n.e.: założenie szóstej dynastii przez Tetiego, umocnienie pozycji ksišżšt górnego Egiptu 2254 p.n.e.: Pepi II faraonem w wieku 6 lat (rzšdzi przez następne 94 lata), rozpad Starego Państwa 2134 p.n.e.: pierwszy okres przejciowy (miasta-państwa), głód w Egipcie Ustrój polityczny Information icon.svg Osobny artykuł: Ustrój polityczny Egiptu. Ustrój polityczny: republika semiprezydencka Główne partie polityczne: Partia Wolnoci i Sprawiedliwoci, Partia Konstytucyjna, Egipska Partia Socjaldemokratyczna, Demokratyczna Partia Robotnicza, Partia Wolnoci Parlament: tymczasowo zawieszony po zamachu stanu, władza sprawowana przez rzšd powołany przez juntę wojskowš Konstytucja z 18 stycznia 2014[5] System prawny: oparty na prawie anglosaskim, prawie islamskim i kodeksie napoleońskim; sšdowniczy organ rewizyjny Sšd Najwyższy i Rada Stanu (nadzoruje słusznoć decyzji administracyjnych); Egipt zaakceptował z zastrzeżeniami zwierzchnictwo Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwoci więto narodowe: Rocznica Rewolucji 23 lipca Podział administracyjny Information icon.svg Osobny artykuł: Podział administracyjny Egiptu. Egipt podzielony jest na 27 muhafaz. Prowincje dzielš się dalej na okręgi, miasta i wsie. Ludnoć Ludnoć Egiptu jest niemal wyłšcznie arabskojęzyczna. Około 90% populacji stanowiš muzułmanie, głównie sunnici. Oprócz nich w Egipcie żyje ok. 8 mln (ok. 10%) chrzecijan, głównie Koptów, czyli wiernych wyznania dominujšcego w Egipcie przed podbojami arabskimi. Ich cechš charakterystycznš jest wytatuowany zazwyczaj na ręce krzyż. Za założyciela wspólnoty uważa się w. Marka Ewangelistę. Mimo posługiwania się obecnie językiem arabskim częć z nich nie uważa się za Arabów. Na obszarze Pustyni Zachodniej występujš plemiona Berberów, w dolinie górnego Nilu pojedyncze osady ludnoci negroidalnej. W miastach zamieszkuje około 47% ludnoci. Przyrost naturalny w 2005 wyniósł 1,78%. Mężczyni żyjš przeciętnie 68 lat, a kobiety 74 lata (2005). Egipt jest najludniejszym krajem arabskim i trzecim pod względem liczby mieszkańców państwem Afryki. rednia gęstoć zaludnienia jest niewielka, a rozmieszczenie ludnoci bardzo nierównomierne. Większoć kraju jest niemal bezludna, a gęstoć zaludnienia na terenach rolniczych (Dolina Nilu i Delta Nilu) należy do największych na wiecie. Kair, stolica kraju i największe miasto Afryki, wraz z sšsiadujšcymi miejscowociami, liczy ponad 17 mln mieszkańców, co stanowi ponad 20% ludnoci państwa. Gospodarka Rolnictwo Współczesne rolnictwo egipskie nie jest w stanie zaspokoić wewnętrznych potrzeb kraju. Sektor rolniczy i przemysł przetwórstwa spożywczego sš jednymi z lepiej rozwijajšcych się gałęzi gospodarki w tym kraju. W egipskim klimacie możliwe sš nawet trzy zbiory plonów w cišgu roku. Najwięcej gruntów zajmuje uprawa bawełny głównego produktu eksportowego. Z rolin spożywczych najważniejsze sš: ryż, kukurydza, pszenica i sorgo (proso murzyńskie, z którego otrzymuje się kaszę i mškę). Uprawia się również trzcinę cukrowš, palmę daktylowš, drzewa cytrusowe i warzywa. Hodowla zwierzšt odgrywa w Egipcie drugorzędnš rolę ze względu na brak pastwisk. Rybołówstwo morskie i ródlšdowe, jest również ważnš gałęziš gospodarki. W latach 70 XX w. wybudowano Wysokš Tamš Asuańskš na Ni...
Lenivviec_