Słowian Wierzenia, przedchrześc. systemy wierzeniowo-rytualne ludów słow., których zorganizowane postaci zanikły w XII w.
w religiach tych badacze widzą świat bogów uporządkowany podobnie jak świat ludzi, wg 3 funkcji społ.: władzy zwierzchniej w jej aspektach władczo-prawnych i magiczno-rel., walki zbrojnej i pomyślności gosp., gł. zaopatrzenia wspólnoty w żywność. Źródeł do religii Słowian jest niewiele; najstarsze z nich pochodzą z VI w. Na czele słow. panteonu można umieścić gromowładnego Peruna; jego połabskimi odpowiednikami byli prawdopodobnie Świętowid, Rujewit (Porewit, Porenut i Rujewit) i Jarowit. Czczony na Rusi Weles był zapewne suwerennym bogiem magii, przysięgi i zaświatów, wkraczającym w sferę zajęć gospodarskich i uznawany za boga bydła; połabskim odpowiednikiem Welesa był prawdopodobnie Trzygłów. Istniały ponadto bóstwa słoneczne i ogniowe: Swaróg, Swarożyc (zapewne syn Swaroga) i Dadźbog; Chors był bogiem księżyca, a Strzybóg wiatru; Swarożyc na Połabiu występował też pod mianem Radogosta. Wszystkie bóstwa połabskie zostały obdarzone silnie zarysowanymi cechami wojennymi; niewątpliwie miały na to wpływ stałe wojny tych plemion z Sasami, a potem z Niemcami. Najmniej są znane imiona bogów przyporządkowanych do trzeciej funkcji społecznej. Zaliczyć tu można bóstwo o imieniu Mokosz, może Roda i Rodzanice oraz duchy, np. ruski domowy i pol. ubożę; o wyżywienie wspólnoty troszczyli się także bogowie nacz., jak Weles, Świętowit i Jarowit.
Głównymi miejscami kultu były świątynie, wydzielone place z posągami bogów stojącymi pod gołym niebem, święte góry, gaje i tereny nad wodami. Bóstwa plemion, pretendujących do hegemonii nad innymi, uznawano za bogów wyższej rangi (np. Świętowit), a ich sanktuaria stawały się ośr. szerszych związków plemiennych (Radogoszcz jako ośr. związku plemiennego Lutyków), gdzie odbywały się wszystkie najważniejsze uroczystości, nie tylko rel., np. wiece plemienne. Świątynie słow. mają doskonałe poświadczenia w źródłach pisanych dla Połabia i Pomorza (Radogoszcz, Szczecin, Wolin, Arkona, Wołogoszcz, Gocków, Korzenica i Malechów); ich istnienie potwierdzają archeol. odkrycia w Gross Raden, Parchimiu, Feldbergu, Ralswiku i Wolinie, dowodzące, iż wznoszono je już od VIII w. Obecność świątyń poza obszarem połabsko-pomor. jest słabiej zaświadczona (ślady archeol. dużych budowli, np. w grodzie Stará Kouřim). W najważniejszych świątyniach plemion Słowian nadbałtyckich (Radogoszcz, Szczecin, Arkona) istniały wyrocznie, przez które kapłani wpływali na politykę, zwłaszcza na kierunki wypraw wojennych; do wróżb wykorzystywano świętego konia bóstwa i rzucanie losów; przy świątyniach istniały skarbce świątynne, skarbiec Świętowita w Arkonie pełnił funkcje skarbu publicznego Rugian. Miejsca kultu z posągami bogów pod gołym niebem są znane z Kijowa, gdzie wg Powieści dorocznej (980) na G. Kijowskiej ks. Włodzimierz ustawił posągi: Peruna, Chorsa, Dadźboga, Strzyboga, Simargła i Mokoszy, oraz z Nowogrodu Wielkiego (posąg Peruna); ich istnienie potwierdzają wykopaliska m.in. w Chodosowiczach nad Dnieprem, nad Hnyłopiacią pod Żytomierzem, w Trzebiatowie. Zwraca uwagę używanie w roli sanktuariów gór, jak Ślęża, Łysa Góra (Święty Krzyż), otaczanych niskimi wałami kam., wyznaczającymi świętą przestrzeń. Najlepiej opisanym gajem słow. jest gaj Prowe pod Stargardem Wagryjskim; przykładem sanktuarium nadwodnego jest źródło Głomacz. Wyobrażeniem bogów były antropomorficzne posągi, drewniane i kam., u Słowian zachodnich często wielogłowe lub wielotwarzowe. Najsłynniejszymi ich przykładami są tzw. Bliźnięta z Fischerinsel i tzw. Światowid ze Zbrucza, który w świetle nowych odkryć odbierał zapewne cześć na otoczonej niskim, kam. wałem górze Bohod (Bogit) na pr. brzegu Zbrucza.
Kult sprawowali kapłani, doskonale zaświadczeni na Połabiu, gdzie u Lutyków i Rugian, a częściowo i na Pomorzu Zachodnim można dostrzec w organizacji społ. elementy teokracji; mniejszą rolę polit. odgrywali na Rusi (tzw. wołchwowie) i na pozostałych ziemiach słowiańskich. Ku czci bogów świętowano w stałych, dorocznych terminach (dożynki w Arkonie, obrzędy sobótkowe itp.); składano ofiary z bydła, na Połabiu również z ludzi, z Arkony jest znane poświadczenie ofiary z obrzędowego ciasta (kołacz) i libacji (wylewanie wina u stóp posągu Świętowita); zanoszono modły z prośbami o pomyślność wspólnoty i o urodzaj. Wierzono, iż bóstwa przewodziły swym wyznawcom w wojnach; wiadomo, że wyobrażano je (np. u Lutyków) na sztandarach wojennych, przechowywanych w czasie pokoju w świątyniach. Niewiele pozostało z mitów słow.; ślady mitów kosmogonicznych przechował tylko folklor (gł. południowo- i wschodniosłow.). Wątki mityczne zawierają tradycje dynastyczne Piastów i Przemyślidów oraz krak. cykl legend o Kraku i Smoku.
Wierzono w istnienie świata pozagrobowego. Zwłoki zmarłych palono, a prochy grzebano w grobach ziemnych lub w kurhanach, często też umieszczano w popielnicy stawianej na kurhanie lub na słupie; często wraz ze zmarłym mężczyzną grzebano uśmiercaną po jego zgonie żonę lub zastępującą ją niewolnicę; w skład ceremonii pogrzebowej wchodziły igrzyska na cześć zmarłego (tryzna) i stypa (strawa); zmarłemu oddawano cześć również w rok po śmierci, gdy odbywano na kurhanie ucztę. Jeszcze przed przyjęciem chrztu, u schyłku okresu pogańskiego, u Słowian zaczął się przyjmować obrządek szkieletowy (chowanie zmarłych w ziemi). Kres religii Słowian następował u poszczególnych plemion po przyjęciu chrztu przez władców i skupione wokół nich elity, co oznaczało zniszczenie publicznych miejsc i form kultu. Ostatnim ośr. kultu była świątynia w Arkonie, zniszczona 1168 przez Duńczyków. Chrystianizację ludu umożliwiło jednak dopiero zbudowanie sieci parafialnej; mimo to przeżytki pogaństwa istniały jeszcze u schyłku średniowiecza, a w formie silnie przekształconych reliktów trwały do czasu zaniku kultury chłopskiej w XIX–XX w.
moirrey