Stanowisko cżłowieka w przyrodzie – z punktu widzenia somatyki człowiek należy do typu strunowców (chordata), podtypu kręgowców (Vertabrata), gromady ssaki [mammalia], rzędu naczelnych [primates] , podrzędu mał wąskonosych [ catarrhini] rodziny człowiekowatych [hominidae]
Spionizowana postawa ciała i dwunożność – człowiek jest jedynym gat. Ssaków naczelnych poruszających się wyłącznie na dwóch kończynach w pozycji wyprostowanej, cecha ta wytworzyła się u schyłku trzeciorzędu i był to pierwszy etap antropogenezy. Przyczyną było zmiana trybu życia od typowej dla małp nadrzewnych owocozerności do zbieractwa a kolejno łowiectwa. Proces ten wywołany został stepowaniem lasów. Zmiana trybu życia spowodowała zmiany w budowie szkieletu gdyż zmienił się sposób poruszania się. W związku z tym nastąpiło: -wyprostowanie kręgosłupa i ukształtowanie się jego krzywizn [lordoza kifoza]. Powstał system amortyzacji czaszki.
-spłaszczenie klatki piersiowej. Wytworzenie krzywizny piersiowej, oraz rozwój klatki w szerz.
-uwolnienie kończyn górnych. Zanik funkcji podporowych kończyn górnych i użycie ich do różnych czynności jak chwytanie. Zmiana proporcji umięśnienia.
-zmiana ustawienia i poszerzenia miednicy. Oparcie masy na 2 kończynach dolnych co spowodowało rozszerzenie talerzy biodrowych i pionizacje kości krzyżowej i miednicy.
-dwunożna lokomocja spowodowała znaczne zmiany w proporcjach długościowych ciała. Kończyny dolne uległy wydłużeniu. Stopa utraciła zdolności chwytne i stała się narządem podporowym; jej wysklepienie sprzyja lepszej amortyzacji wstrząsów i sprawności chodu i biegu.
Zmiana proporcji czaszki:
Powiększyła się mózgoczaszka przez rozwój mózgu. Zmniejszyła się cześć twarzowa, otwór potyliczny wielki przesunął się pod czaszkę co sprzyjało zbalansowaniu głowy na kręgosłupie.
Rozwojowi mózgu towarzyszyły zmiany w budowie czaszki:
-silny rozwój mózgoczaszki, zmniejszenie grubości kości, zaokrąglenie potylicy, zwiększenie kąta kości czołowej.
-redukcja trzewioczaszki wywołana zmniejszeniem aparatu żucia, wystawanie nosa kostnego, brak kości międzyczaszkowych
-mniejsza i mniej masywna żuchwa posiadająca charakterystyczna bródkę
przyczynami takie rozwoju były: rozwój technik łowieckich, obróbka narzędzi, powstawanie organizacji społecznej stada i komunikacji symbolicznej.
Zwolnienie tępa rozwoju osobniczego.
Człowiek jest gatunkiem o najdłużej trwającym okresie dzieciństwa i młodzieńczości co jest biologicznym przystosowaniem do życia opartego na długotrwałym i intensywnym okresie uczenia się i przekazywaniu kultury oraz zachowań
Mięsożerność i łowiectwo:
Człowiek jest jedynym gatunkiem pośród naczelnych, który w toku ewolucji odszedł od roślinożerności prowadząc drapieżny tryb życia. Zmiana diety wpłynęła na rozwój tkanki nerwowej – a więc mózgu. Nastąpił podział ról społecznych między kobietami a mężczyznami – efektem był dymorfizm płciowy.
Gatunek nasz ewoluował w ciepłym klimacie- procesy termoregulacyjne miały istotne znacznie. U pierwszych form człowiekowatych owłosienie ciała zanikało co ułatwiało parowanie wody przez skórę co było także skutkiem ujemnym podczas zajmowania coraz to chłodniejszych obszarów ziemi.
Przebieg rozwoju ontogenetycznego człowieka
Kanalizacja i periodyzacja rozwoju –
Zjawiska rozwojowe w odniesieniu do człowieka można rozpatrywać z 2 punktów widzenia:
Zmiana zachodzących trakcie życia osobniczego [ontogeneza] oraz ewolucyjnych zmian międzypokoleniowych [filogeneza]
Ontogeneza – to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci osobnika. Cechami ontogenezy są stałe nieodwracalne zmiany kierunkowe w kształtowaniu się poszczególnych cech organizmu odbywające się w warunkach ciągłego przystosowania się do środowiska oraz etapizacja rozwoju.
Na rozwój ontogenetyczny składają się 3 zasadnicze procesy: rozrost – czyli zwiększanie liczby komórek czyli masy ciała i jego wielkości| różnicowanie – polega na doskonaleniu struktur w rozwoju zarodkowym [cytogeneza, histogeneza i organogeneza]| dojrzewanie to doskonalenie funkcji narządów i poszczególnych układów w ich wzajemnym funkcjonowaniu w organizmie.
Przedmiotem stałego zainteresowania antropologii jest rozwój postnatalny i można go rozpatrywać z 2 punktów: jakościowego [rozwój ruchów pojawiających się w typowych w danym wieku – antropomotoryka] i ilościowego [inaczej rozwój fizyczny]jest funkcją wzajemnych relacji procesów metabolizmu komórkowego. Opisujemy go zazwyczaj z 3 punktów widzenia: poziom rozwoju, jego dynamiki oraz rytmiczności.
W początkowej fazie życia człowieka przeważają procesy anaboliczne czego efektem jest wzrastanie organizmu; fazę te nazywamy anaplasis. Okres dojrzałości charakteryzuje względna równowaga procesów anabolizmu i katabolizmu – faza ta to metaplasis. Starzenie się organizmu to przewaga procesów katabolizmu, stad tez jego nazwa – kataplasis.
Kinetyka rozwoju – poziom tzn. pozycje danej cechy osobnika na tle populacji.
Dynamikę określany poprzez wielkość zmian danej cechy w przyjętej jednostce czasu.
Rytm rozwoju określamy porównując jego dynamikę w różnych okresach
Służą one do badania przebiegu pojedynczych osobników oraz międzypopulacyjnego – również w aspekcie zmian między pokoleniowych. Do ich określenia stosowane są metody statystyki matematycznej opierające się na błędach tendencji centralnej oraz tzw. Miar rozproszenia.
Cechą charakterystyczną dla rozwoju wszystkich organizmów żywych jest zdolność do samoregulacji zwana homeostazą a ujmowana w czasie homeorezą – polega ona na utrzymaniu stanu równowagi dynamicznej w ramach normy reakcji osobnika- miedzy czynnikami wewnętrznymi organizmu a ciągle zmieniającymi się czynnikami środowiska zewnętrznego. Homeostaza polega na reagowaniu na bodźce środowiskowe w skali uwarunkowanej siła kontroli genetycznej danej cechy i populacji i genotypem osobnika skale tą nazywamy normą reakcji.
Kanalizacja rozwoju – efekt działania homeostazy gdy wszystkie niekorzystne odchylenia od genetycznie zaprogramowanego toru rozwojowego są kompensowane przez działanie aparatu samoregulacji.
Periodyzacja [etapowość] – to cecha charakterystyczna ontogenezy. Każdy osobnik posiada własny tok rozwoju ale można w ogólnych zarysach wyróżnić pewne okresy.
Na podstawie Malinowskiego wyróżniamy następujące okresy:
Okres noworodka, niemowlęctwa, wczesnego dzieciństwa, starszego dzieciństwa [faza prepubertalna, pubertalna, postpubertalna] okres młodzieńczy, wieku dorosłego, dojrzałego, starości.
Okres noworodka - trwa od momentu urodzenia do ustania wpływów życia wewnątrzmacicznego oraz okoliczności porodu tj około 4 tygodni. Noworodek jest istota całkowicie bezradna – zarówno fizycznie jak i w dużej mierze fizjologicznie posiadając tylko określoną liczbę odruchów wrodzonych [np. ssania] Pod koniec tego okresu kończą się wpływy hormonalne matki, zaczyna się produkcja własnych ciał odpornościowych, ustalają się warunki prawidłowego oddychania , krążenia wydalania i termoregulacji, uaktywnia się ośrodek głodu, odpada pępowina.
Okres niemowlęctwa – czas trwania zaczyna się od przyjęcia spionizowanej postawy ciała, od ok. 10 do 15 miesiąca życia. Znaczna ale malejąca z
wiekiem dynamika rozwoju somatycznego. Trwa proces kostnienia, wrzynają się pierwsze zęby mleczne.
Funkcje fizjologiczne dostosowują się do rytmu około dobowego, rozwijają się narządy zmysłu występują pierwsze próby mowy. Bardzo intensywny jest rozwój motoryczny.
Okres wczesnego dzieciństwa – zmiany zachodzące miedzy pierwszym a szóstym rokiem życia [dzieciństwo neutralne]. Dynamika rozwoju jest mniejsza. Kształtuje się wysklepienie stopy i krzywizny kręgosłupa. W pierwszej fazie wyrzynają się wszystkie zęby mleczne, szkielet jest jeszcze miękki. Stopniowo rozwija się układ nerwowy. W drugie fazie następuje stan względnej równowagi miedzy rozwojem fizycznym a psychicznym [3-6rok życia]. Pod koniec fazy przedszkolnej następuje wymiana uzębienia mlecznego na stałe
Okres starszego dzieciństwa - Rozpoczyna się od zmiany uzębienia kończy się osiągnięciem dojrzałości płciowej. Wyróżnia się tu 3 etapy: przedpokwitaniowy [7-12rok życia], pokwitaniowy [dojrzewania] trwający kilka lat u dziewcząt miedzy 11 a 14 rokiem a u chłopców późniejszy o około 2 lata – oraz pokwitaniowy między 16 a 18 rokiem życia.
W pierwszym etapie przyrosty wysokości i masy ciała są niezbyt duże. Poszczególne parametry typowe dla osób dorosłych , a pod względem niektórych cech funkcjonalnych niektóre dzieci osiągają relatywnie najwyższy poziom szczególnie u dziewcząt. Pełną harmonie uzyskują zdolności koordynacyjne. Miedzy 7 a 9 rokiem rozpoczynają działalność gruczoły płciowe produkujące hormony przygotowujące dojrzewanie narządów rozrodczych.
Pod koniec tego okresu występują już pierwsze różnice dymorficzne np. Większa szerokość barków i masa mięśni u chłopców zaś szerokość bioder i masa tłuszczu u dziewcząt
Faza dojrzewania-zmiana wewnętrzne narządów płciowych, rozwój piersi, owłosienia łonowego oraz przyspieszenie wzrasta cech długościowych ciała, pojawienie się pierwszej menstruacji. Rozwój gruczołów piersiowych rozpoczyna się nabrzmieniem łuku brodawek oraz nabrzmieniem otoczki brodawki – stadium pączka piersiowego. Na 1-1,5 roku przed menarchą rozpoczyna się przyspieszone wzrastanie – najpierw części dystalnych [stopy i dłonie] później kości długich kończyn. Wystąpienie skoku pokwitaniowego [dziewczeta] wykazuje duże różnice indywidualne [10-13 rok] podobnie jego intensywność. Obserwuje się przyrost wysokości rzędu 9-11cm. Powoduje to przejściowe zaburzenia statystyki ciała na skutek szybkiego uniesienia środka ciężkości co przejawia się w postaci niezborności ruchowej i wrażenia ogólnej nieporadności. Wiąże się on z warunkami biogeograficznymi jak i społeczno-ekonomicznymi. Na skutek wcześniejszego rozpoczęcia skoku pokwitaniowego u dziewcząt w wieku 10-12lat przewyższają one chłopców. Skok pokwitaniowy wymiarów długościowych skojarzony jest równocześnie ze zmniejszeniem się masy tłuszczu i relatywnie mniejszym przyrostem masy ciała czego objawem jest smuklenie sylwetki.
Zmianom parametrów somatycznych towarzyszy dalszy rozwój narządów rozrodczych i drugorzędowych cech płciowych. Rozwija się owłosienie łonowe
*podobny pod względem faz i istoty przemian przebieg ma omawiany etap u chłopców jest on przesunięty o 2 lata i bardziej intensywny. Faza rozpoczyna się od powiększania jąder i prącia, pojawienie się włosów na wzgórku łonowym i wokół nasady prącia, mutacja głosu, zarost na twarzy. Miedzy 12-14 rokiem występuje skok pokwitaniowy wymiarów długościowych. Jego szczyt przypada miedzy 13-14rokiem życia w skali populacji jest to 8-9cm rocznie, w indywidualnych przypadkach nawet 10-12cm. Wolniej przyrasta masa ciała. Bardziej niż u dziewcząt obserwowana jest niezborność pokwitaniowa. Rozpoczyna się kształtowanie dymorfizmu płciowego parametrów somatycznych.
Etapem trzecim omawianego okresu jest faza dorastania [etap popokwitaniowy] trwający do około 18 roku życia u dziewcząt 18-21 u chłopców. Dynamika rozwoju cech długościowych u obu płci ulega zmniejszeniu, zwiększa się tępo rozwoju cech szerokościowych: bioder u dziewcząt i barków u chłopców. Szybciej rośnie masa ciała co nazywane jest pełnieniem.
Trwa od uzyskania pełnej dojrzałości płciowej do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się [30-40 rok życia]. W okresie tym wydolności biologiczna organizmu jest największa. Jest to okres rozrodczy, maksymalnych osiągnięć sportowych. Stabilność parametrów somatycznych oraz większości zdolności motorycznych.
Nie da się określić początku a zakończenie jest uchwytne tylko u kobiet gdyż przypada na okres zakończenia funkcji gruczołów płciowych [ok. 50 rok] Charakteryzuje się silnym zarastaniem szwów czaszkowych ścieraniem koron zębów odkładaniem tkanki tłuszczowej.
Najtrudniejszy do wydzielenia i jednolitego opisu. Jest ogromnie zróżnicowany w zależności od czynników genetycznych oraz środowiskowych a także moment końcowy tj biologiczna śmierć organizmu. Występuje tu przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi, odkładanie się szkodliwych substancji oraz upośledzenie funkcji rozrodczych tzw przekwitania. Starzenie objawia się w różny sposób: pogłębianie kifozy piersiowej i kręgosłupa, spłaszczenie trzonów kręgów i chrząstek międzykręgowych zanik wysklepienia stopy, zarastają się szwy czaszki zwyrodnienie stawów, wiotczenie skóry wypadanie włosów.
Liczne zmiany w budowie tkanek: cieńsze stają się włókna kolagenowe zmniejsza się grubość włókien mięśniowych. Zmniejsza się masa mózgu, zanikają komórki nerwowe, ograniczeniu ulegają funkcje przysadki i tarczycy.
W zależności od liczby locus i od liczby alleli determinujących dana cechę, a – co za tym idzie obrazu fenotypowego tej cechy populacji wyróżniamy trzy zasadnicze typy dziedziczenia:
*dziedzicznie proste pojedynczego czynnika-
Jest to taki typ dziedziczenia w którym dana cecha uwarunkowana jest jedną parą alleli.
Dotyczy on cechy determinowanej przez dwa geny, z których jeden był dominujący a drugi recesywny. Efektem takiego sposobu dziedziczenia jest powstanie 2 postaci fenotypowych z których jedna występuje znacznie częściej cecha recesywna bowiem może ujawnić się tylko w homozygotach.
*dziedziczenie przez allele wielokrotne –
Jest to większa niż dwa liczba alleli tego samego locus. Jeden osobnik może posiadać tylko 2 spośród nich, w populacji jednak istnieje ich więcej. Przykładem jest dziedziczenie najbardziej znanego z układów grupowych krwi. Właściwości te decydują o możliwościach przetaczania krwi.
*Dziedziczenie wielogenowe –
Wszystkie cechy metryczne organizmu nalezą z genetycznego punktu widzenia do tzw. cech ilościowych. Charakteryzuje się kilkoma właściwościami widocznymi w populacji przy obserwacji zmienności fenotypowej poszczególnych cech:
-brakiem wyodrębniających się kategorii cechy a więc zmiennością w określonych granicach jest to tzw zmienność ciągła
-rozkład ilościowy fenotypów
-znaczny zależny od genotypu rodziców
-większą niż cechy jakościowe podatnością na bodźce zewnętrzne
Najważniejsze właściwości tego typu dziedziczenia to:
1.duża różnorodność cech w potomstwie
2.duża wrażliwość na działanie czynników środowiskowych spowodowana sumującymi się efektami niewidocznymi w przypadku cech jakościowych.
3.Najwieksze podobieństwo cech dzieci
4.Średnia cechy w potomstwie wykazuje tendencję do odchylania się od średniej rodziców w stronę średniej populacji.
Odziedziczalność pojęcie to wynika z tzw. analizy wariacji gdzie przez termin statystyczny wariacji rozumiemy całkowity zakres zmienności cechy w populacji. Zgodnie z modelem na całkowitą wariację cechy V1 składają się dwie główne składowe: wariancja genetyczna Vg oraz wariancja środowiskowa. Dokładniejsza analiza pozwala wyodrębniać elementy składowe: w obrębie wariancji genetycznej są to wariancja addtywna, wariancja dominacji oraz wariancja interakcji.
Wariancje środowiskową powodują natomiast długofalowe i krótkotrwałe wpływy zewnętrzne.
Wskaźnik odziedziczalności ma sens wyłącznie populacyjny nie zaś osobniczy, zaś jego interpretacja może mieć wyłącznie znaczenie porównawcze tj. w kategoriach silniej słabiej.
Ustalenie kontroli genetycznej jest bardzo trudne od rodzaju populacji i metody obliczeń. Stosowane są trzy metody określające inny komponent wariancji całkowitej:
-metoda bliźniąt – opiera się na założeniu ze wielkość wariancji cechy u bliźniąt jednojajowych jest równa wielkości wariancji środowiskowej zaś wariancja u bliźniąt dizygotycznych jest sumą wariancji genetycznej i środowiskowej.
-metoda longitudinalnej stabilności rozwojowej czyli utrzymywania się osobnika na określonym poziomie w stosunku do populacji rówieśników w toku rozwoju ze względu na niemożliwość oddzielenia wpływów genetycznych od środowiskowych współczynnik longitudinalnej stabilności rozwojowej może być więc traktowany wyłącznie jako górna granica dziedziczności
Stopień wytrenowalności: podatność cechy i osobnika na bodźce zewnętrzne, głównie trening. Jej stopień zależy od rodzaju cechy, genotypu osobnika oraz okresu rozwojowego.
Stopień kontroli genetycznej cech somatycznych wykazuje zmienność z wiekiem. Jest słaby w niemowlęctwie, rośnie wieku przedszkolnym, utrzymuje się n zbliżonym poziomie do okresu pokwitania w których obserwuje się obniżenie wskaźników odziedziczalności co jest skutkiem włączania się do kontroli rozwoju dodatkowej sekwencji genów tzw. Pokwitaniowych genów wzrastania – odzwierciedla sprawność mechanizmów równowagi kwasowo – zasadowej krwi oraz procesów termoregulacji – u jej podłoża leżą procesy enzymatyczne i stopień osobniczej adaptabilności warunków środowiskowych.
czynniki (uwarunkowania) środowiskowe- może jedynie modyfikować genetycznie zaprogramowany tor rozwoju w granicach tzw. Normy reakcji. Wpływ czynników środowiskowych zależy od : 1.sily bodźców środowiskowych 2.czasu trwania tych bodźców. Reaktywność lub ekosensytywnosc lub adaptabilność to określenia zjawiska podatności na bodźce środowiskowe. Skutki (fakty) reaktywności organizmu:1. adaptacja – rodzaj zmian utrwalonych( są one względnie trwale)np. ciemna skora murzynów lub wyższy poziom hemoglobiny mieszkańców wysokogórskich itp. 2.adjustacja- to niewielkie i dosc łatwo odwracalne zmiany przystosowawcze. Musi poprzedzać adaptacje , dłuższa adjustacja może przechodzi w adaptacje. Rodzaje czynników środowiskowych : 1 biogeograficzne –[klimat(temp., nasłonecznienie, wilgotność, ciśnienie atmosferyczne, promieniowanie)-właściwości mineralne: skład wód i powietrza, gleby - ukształtowanie terenu(w.n.p.m.)-otaczający świat roślinny i zwierzęcy] im strefa klimatyczna jest zimniejsza , tym większa masę ciała stwierdza się u jej mieszkańców, u ludzi mieszkających w gorącym klimacie rozwinęły się; dłuższe kończyny, mniejsze obwody i wymiary poprzeczne ciała, niższe wskaźniki wydolności fizycznej zimnych klimatach tendencje odwrotne. Najszybciej dojrzewają dziewczęta w sferze śródziemnomorskiej, im dalej na północ i południe tym ten proces jest późniejszy. Ludzie żyjący na dużych wysokościach, przy niższych parametrach somatycznych posiadają większy obwód klatki pierś. i pojemność życiowa płuc większa liczbę czerwonych krwinek , niższe zużycie tlenu w standardowych wysiłkach, podwyższony poziom hemoglobiny i mioglobiny oraz lepszy rozwój naczyń włosowatych. Nisza ekologiczna – obejmuje całokształt warunków naturalnych, środowisko społeczne itd. Mówi się o przystosowaniu człowieka do takich właśnie warunkow.2.spoleczno-kulturowe- najczęściej stosowanymi kryteriami są tu ; stopień urbanizacji(typ i wielkość miejsca zamieszkania) i status społeczno - ekonomiczny(porównanie zmian jakie zachodzą w konkretnych populacjach w ciągu dłuższego okresu. Różnice pojawiają się w relacji miasto -wieś; znaczne miedzy środowiskami ,cechami somatycznymi. dzieci wiejskie są mniej smukłe, maja większa masę ciała, większa sile mięśniowa mniejsze zdolności szybkościowe i koordynacyjne, wywołane stylem życia. Inny czynnik to warunki spoleczno-ekonomiczne tzn. pozycje społeczna ,zamożność warunki ekonomiczne(zawód wykształcenie rodziców, dochody itd. różnice wynoszą około 10-12cm na korzyść miejskich dzieci.
Trend sekularny -występują różnice wywołane wpływami środowiskowymi w skali miedzy pokoleniowej. Wysokość ciała, masa ciała, rosną kończyny w stosunku do tułowia, przyspieszenie okresu dojrzewania płciowego. przyczyny trendu sekularnego- zmiana warunków spoleczno-ekonomicznych, specyfika czynników środowiskowych, okres rozwojowy ,zjawisko heterozji
Dobór naturalny – wybiera do rozrodu osobniki o najlepszym zestawie cech przystosowawczych do danego środowiska. Osobniki te maja większe szanse przeżycia
Toczącej się wewnątrz każdego gatunku walki o byt wywołanej faktem ogólnie występującej nadmiernej rozrodczości każdego i w związku z tym przegęszczeniem każdej niszy ekologicznej. Rozrodczość efektywna – liczba potomstwa osobnika, czyli nosicieli jego genów. Alleotyp populacji – jest to inaczej pula genowa populacji, czyli cały zestaw genów występujących w tej populacji u wszystkich jej członków. Częstość genu w populacji – jest to określenie procentowe lub odsetkowe udziału określonego genu w ogólnej liczbie genów determinujących dana cechę w konkretnej populacji. Prawo hardy’ego i weinberga – populacja w której występują dwa allele A i A’ z częstościami odpowiednio p i q, po jednym pokoleniu kojarzącym się losowo składa się z trzech genotypów : : : AA,AA’,A’A’ w zrównoważonym stosunku p2+2pq+q2 Sensem tego prawa jest, ze odpowiednia duża i kojarząc się losowo populacja pozostaje w równowadze genetycznej- nie ulega zmianom z pokolenia na pokolenie. Zmienność klinowa – dana cecha (np. częstość genu grupy krwi 0 lub B)wykazuje kierunkowy gradient geograficzny. pozwala śledzić przebieg ewolucji człowieka współczesnego. Kryterium morfologiczne- jest to zdaniem systematykow dwa rożne gatunki to zbiory osobników wykazujące tzw. nieciągłość cech pomiędzy zbiorami(sa one nie jako rozdzielne) kryterium ekologiczne- rożne gatunki zajmują rożne nisze ekologiczne. Kryterium filogenetyczne(ewolucyjne) za dwa rozne gatunki uznaje grupy osobników różniących się pochodzeniem , a wiec mających wspólnych przodków i wykrywalne ślady rozdzielania się torów rozwojowych. Gatunek – zbiór osobników zdolnych potencjalnie do wzajemnej wymiany genów, a wiec należących do wspólnej puli genetycznej(mogących się wspólnie krzyżować) Ewolucja – jest procesem powstawania nowych gatunków, polega na zmianie alleotypu populacji prowadzącej do powstania barier miedzy populacyjnych uniemożliwiających efektywny przepływ genów, a wiec na powstaniu nowych gatunków. Mutacje – spośród wielu rodzajów mutacji dla procesu ewolucji maja znaczenie tylko te , które stanowią trwale zmiany w strukturze DNA, gdyz tylko one mogą być dziedziczone. Ze względu na skale tych zmian i ich lokalizacje dzielimy je na chromosomowe(dotyczące liczebności lub struktury całych chromosomów) i genowe(zmiany struktury kodu genetycznego). Najczęściej występujące zmiany, dotyczące tylko jednej pary nukleotydów w DNA nazywane są mutacjami punktowymi. Selekcja – zespół zjawisk wywołanych nadmierna
rozrodczością wszystkich gatunków, czynnikiem selekcjonującym jest, środowisko, a ściślej mówiąc nisz ekologiczny selekcji podlegają genotypy. 2 rodzaje czynników selekcji ; a)związane z zagęszczeniem osobników- wynikają z ograniczonej pojemności niszy ekologicznej wahania liczebności populacji są niewielkie b)niezależne od zagęszczenia – takie jak warunki klimatyczne czy tez wpływ liczebności innego gatunku, czynniki powodują wahania liczebności w szerokich granicach.
Izolacja- warunki utrudniające swobodny przepływ genów a wiec braku utrudnień w krzyżowaniu samców i samic danego gatunku. Izolacja geograficzna- wynika z powst. barier geogr. albo tez z szerokiego zasięgu zamieszkiwania. Izolacja wywołana pojedyncza mutacja- wyst. rzadko i wtedy gdy jest to mutacja chromosomowa powodująca tak duże zmiany genotypu, ze uniemożliwiają one swobodne krzyżowanie. Izolacja ekologiczna- dla utrudnienia krzyżowania wystarczy przystosowanie się gatunku do danej niszy ekologicznej. Dryf genetyczny- jest to zjawisko przypadkowych zmian częstości genów w małych, izolowanych populacjach. ma istotne znaczenie : gdy dotyczy alleli rzadkich w okresie populacji gdy dotyczy gatunków żyjących w dużych populacjach gdzie w rozrodzie bierze udział mała liczba osobników, gdy populacja zakładana jest przez mała grupę osobników. Dobór naturalny- zespól czynników środowiskowych powodujących dobór do rozrodu osobników najlepiej przystosowanych, poprzedzonych selekcja genotypów o najwyższej wartości doborowej. dobór stabilizujący- ten typ doboru wyst. wówczas gdy środowisko nie ulega większym zmianom, a gatunek jest do niego względnie dobrze przystosowany, wówczas odrzucane sa genotypy odbiegające od średnich wartości cech danej populacji. Dobór skierowany(kierunkujący)- występuje gdy środowisko ulega stopniowym kierunkowym zmianom. Oczywiste jest ze dobór wywiera wówczas presje na gatunek w kierunku dostosowania się do tych zmian poprzez eliminowanie osobników które w zmieniających się warunkach maja ujemna wartość doborowa. Dobór rozrywający- występuje gdy gatunek opanowuje dwie odmienne nisze ekologiczne wówczas średniość może okazać się najmniej wykorzystany dobór eliminuje osobników ze środka przedziału zmienności faworyzując osobniki słabsze. Dobór ten ma najsilniej gatunkowotwórcze działanie. Dobór apostatyczny- polega na preferowaniu rożnych genotypów byle odmiennych od średniego, dotyczy głownie gatunków stanowiących pokarm drapieżników. Dobór ten powoduje znaczna wielo postaciowość gatunku(polimorfizm,). Dobór płciowy- ma ograniczony zakres i umiarkowane znaczenie gatunkotwórcze polega na doborze do rozrodu odpowiedniego partnera, jeżeli dobór płciowy dział zgodnie z doborem naturalnym , jego efektem jest kształtowanie się dymorfizmu płciowego, jeżeli kierunki były by rozbieżne może nastąpić rozerwanie gatunku
Aguuul6