Biologia przekonań.pdf

Biologia przekonań

Autor tekstu: Mariusz Agnosiewicz

Spis treści:

Wyjaśnienie religijnego fenomenu

Geneza i początki neuroteologii

Jak działa „moduł religijny"?

Elektryczna ewangelizacja czyli ’Persinger's God Machine'

Neuroteologiczne refleksje

Nowy status religii

Czy Radio Maryja psuje mózg?

Przekreślenie misjonaryzmu

Mało kto jest skory przyznać, że jego własne przekonania mają podłoże irracjonalne,

bardzo często przypadkowe, uwarunkowane szeregiem okoliczności zewnętrznych, od

doświadczenia po klimat. Na ogół bowiem chcemy nadać im charakter obiektywny,

wyabstrahowany od konkretnych okoliczności, jako efekt racjonalnych procesów myślowych.

Bez względu na przedmiot owych przekonań człowiek ma naturalną dążność do przekonywania

siebie, a następnie innych o ich słuszności. Tym samym dokonuje ich uzasadnienia, czyli

racjonalizacji, która jeśli się powiedzie, na ogół rodzi chęć ich głoszenia, czyli propagandy (w

różnych formach, czasami subtelnych, w zwykłych codziennych sytuacjach), poprzez

argumentację na ich rzecz i porównania z przekonaniami konkurencyjnymi. Nie jest zgodne z

naszą naturą uznanie, że przekonania przeciwne naszym są równie dobre. Tolerancja dla

poglądów odmiennych jest zawsze walką z ludzką naturą. Mrzonka powszechnej unifikacji

widzenia świata towarzyszyła człowiekowi od dawien dawna, trapiąc umysły różnych myślicieli.

Św. Augustyn narzekał: „ Ach, gdyby tak we wszystkich jedna wiara była! Wtedy nie trzeba by

było tak wiele walczyć"

Aby skutecznie szerzyć przekonania niezbędna jest więc ich racjonalizacja. Tymczasem

współczesna nauka o człowieku stawia coraz większy znak zapytania przy racjonalnym

charakterze źródeł naszych przekonań. Tak więc trzeba zaakceptować to, że „racjonalna

legitymacja" tych przekonań, które są w stanie ją zdobyć, będzie miała na ogół charakter

wtórny. O ile racjonalizacja istoty konkretnych przekonań jest jak najbardziej pożądana, o tyle

do racjonalizacji przyczyn dlaczego akurat te a nie inne przekonania podzielamy, należy

podchodzić z dużą rezerwą. Gdyby światopogląd większej części ludzkości opierał się na

przesłankach racjonalnych nie byłoby takich problemów z ich unifikacją, a wszelkie programy

jej realizacji nie musiałyby się nieodmiennie kończyć ustrojem totalitarnym.

O socjologicznym aspekcie naszych przekonań mówi tzw. socjologia wiedzy, która

dowodzi, że ludzkie przekonania generalnie są „socjologicznie zmącone", mówiąc inaczej:

nasze procesy myślowe przy analizowaniu słuszności sądów, opinii, wniosków, znacznie

bardziej faworyzują te z nich, które są zgodne z naszym szeroko pojętym interesem, prościej:

na ogół za prawdę skłonni jesteśmy uznać to co jest dla nas wygodne. Oczywiście wpływ tych

czynników jest różny dla różnych warstw społecznych. Czasami się mówi, że tzw. inteligencja,

czyli elita intelektualna, wolna jest od tego typu wpływów, zakładając, że ten kto ma lepsze

warunki intelektualne może się wyemancypować z owych pęt. Hipotezie tej jednak zdaje się

przeczyć doświadczenie i sądzić można jedynie, że inteligencja jest mniej na to podatna, ale

nie odporna.

Wyjaśnienie religijnego fenomenu

W skali „makro" prawdopodobnie największe znaczenie mają przekonania polityczne, w

„mikro" — religijne. Dalszą część tego eseju chciałbym poświęcić tym drugim, one bowiem już

od początków cywilizacji miały największy wpływ na kształt światopoglądu przeważającej

części ludzkości. [7] Nie będzie to analiza ich treści, lecz ich samych.

Kwestia ta jest obecnie interesująca za sprawą rozwijającej się od 1998 osobnej gałęzi

neurologii — tzw. neuroteologii, która w badaniach nad ludzkim mózgiem odkryła w nim

istnienie tzw. modułu religijnego, czyli pewnych obszarów odpowiedzialnych za przeżycia

religijne.

To że wzrost wiedzy o świecie przyczynia się do nadwerężenia wiary w rzeczywistość

Racjonalista.pl

Strona 1 z 10

metafizyczną i osłabia uczucia religijne, jest raczej oczywiste i potwierdzone empirycznie.

Jednak teoria ta nie jest w stanie wytłumaczyć zadowalająco, czyli całkowicie, fenomenu

ludzkiej religijności. Pomimo pewnych prawideł ogólnych, można znaleźć bardzo wiele

kontrprzykładów, w których duża, czasami bardzo duża wiedza o świecie i mechanizmach

życia, nie powodowała uwiądu uczuć religijnych. Istotną pomocą dla tej kwestii jest analiza

czynników socjologicznych, kulturowych. Czynniki kulturowe coraz bardziej tracą na znaczeniu,

poprzez postępującą wielokulturowość współczesnych społeczeństw. Często można było

wytłumaczyć religijność konkretnego człowieka o wyższej niż przeciętna inteligencji sumą jego

doświadczeń, przeżyć, zwłaszcza o charakterze traumatycznym. Czasami również zwykły

strach ją powoduje, a wskazują na to niektóre „nawrócenia" ateistów niedługo przed śmiercią.

Ale i to nie zawsze mogło dać zadowalającą odpowiedź, czyli racjonalne wytłumaczenie

przyczyn zjawiska. Czasami spotykam się ze zdaniem: „Ja nie wierzę w boga, ja wiem, że on

istnieje". Jeśli odrzucić ogólną ignorancję poznawczą oraz oportunizm intelektualny, jak

wytłumaczyć przekonania ludzi „doświadczających" obecności boga, mających silne

przeświadczenie wewnętrzne o jego istnieniu i działaniu? Jak wytłumaczyć przeżycia

mistyczne? Poczucie „jedności" z bogiem lub ze wszechświatem?

Możliwość taką zdaje się oferować właśnie neuroteologia, która dzięki odkryciu owych

„religijnych" obszarów mózgu, przy rozważaniach dotyczących przyczyn religijnych przekonań

odsyła nas do „konstytucji somatycznej" człowieka.

Geneza i początki neuroteologii

Początków neuroteologii szukać możemy w koncepcjach Franza Galla (1758-1828), który

sądził, że zdolności i właściwości psychiczne człowieka mogą być wnioskowane na podstawie

ukształtowania czaszki, czyli że każda funkcja umysłu, którą wyodrębnił, miała mieć swój

odpowiednik w danej części mózgu oraz czaszki. Doszedł również do wniosku, że istnieje część

mózgu odpowiedzialna za doznania duchowe. Jego koncepcja, tzw. frenologia, okazała się z

czasem błędna z naukowego punktu widzenia (wpływ mózgu na kształt czaszki), lecz zawierała

antycypację ustaleń neuroteologii. Wspominał o tym również Ludwik Feuerbach w 1849 r.:

„ Wyżej wspomniane zjawisko, to że religijność w potocznym tego słowa znaczeniu często łączy

się z właściwościami wręcz przeciwnymi, niejednym nasuwało hipotezę czy przypuszczenie, że

istnieje specjalny zmysł religijny, specyficzne, szczególne uczucie religijne. Lecz z większym

jeszcze prawdopodobieństwem można by przyjąć istnienie specjalnego zmysłu przesądu" [1]

William James (1842-1910), amerykański filozof i psycholog, pionier psychologii religii,

był przekonany, iż tajemnicy religii szukać należy w mózgu.

W 1980 r. psycholog Dawid Lukoff odkrył, że wielu pacjentów cierpiących na epilepsję,

schizofrenię i inne nierozpoznane „nienormalne" stany umysłu, wykazywało głębokie

rozradowanie i twórcze inspiracje. Na początku lat 80. ubiegłego stulecia (1981?) ukazała się

fundamentalna, wielokrotnie wznawiana praca naukowa dotycząca mózgu: Principles of neural

sciences E. Kandela, laureata nagrody Nobla, w której autor przytacza ustalenia neurochirurga

D. Bear'a z National Instututes of Health o „ zespole ferworu religijnego" , który powodują

zmiany w płatach skroniowych mózgu. Otóż ów „religijny przypływ" odkrył on badając chorych

na padaczkę skroniową [2] , chorobę ośrodkowego układu nerwowego, której istotą są

napadowe zaburzenia czynności komórek mózgowych z zaburzeniami świadomości lub utratą

przytomności i napadami drgawek. Pacjenci tacy tracą na ogół zainteresowanie seksem,

wzrasta ich agresja, wykazują chwiejność emocjonalną, emocjonalny stosunek mogą nawiązać

wobec tysiąca nieistotnych rzeczy, przejawiają nagłe zainteresowanie problematyką religijną

(czasami wyrażające się gwałtownym nawróceniem), wpadają w moralistyczny ferwor,

graniczący z nastawieniem paranoidalnym, cechują się znacznym zanikiem poczucia humoru.

Zaobserwowano to szczególnie u tych pacjentów, którzy wykazują inter-ictal behavior

syndrome (IBS). Ich przeżycia religijnej są intensywne, a ludzie tacy są bardzo często

fanatycznie religijni, nawet w długich okresach pomiędzy napadami.

Uczeni z Minnesoty odkryli prawidłowość religijności w przypadku bliźniąt: jeśli jedno jest

religijne, jest takim i drugie.

Brytyjski neuropsycholog Peter Fenwick wypytując pacjentów chorych na epilepsję,

zadawał im pytania o to, czy w czasie stanów przednapadowych rozmawiali z Bogiem.

Zanotował: „To zaskakujące jak często odpowiedź brzmi: tak".

17 maja 1997 r. w liście opublikowanym w New Scientist Stephen Moreton sugerował, że

dobór naturalny mógł „uprzywilejowywać" ludzi ze zmysłem religijnym.

W 1997 r. na sympozjum w Nowym Orleanie członków Society of Neuroscience, dr

Valayanar S. Ramachandran przedstawił referat pt. „The Neural Basis of Religious Experience"

na temat „Boskiego modułu", czyli miejsca w mózgu, które wytwarzać ma religijne doznania.

Dowodami na potwierdzenie tego przypuszczenia były badania nad uszkodzeniami mózgu, a w

szczególności dowiedziono związku padaczki skroniowej z doznaniami religijnymi.

W 1998 r., amerykański neurolog, dr James Austin opublikował w MIT Press teorię

podobną do tego co przed laty głosił F. Gall, tym razem popartą jednak dowodami naukowymi.

Zapoczątkowało to szybki rozwój tej nauki, coraz bardziej popularnej obecnie. Podobnego

rodzaju badania prowadzą też m.in. Ośrodek Badań nad Nauką i Religią, Uniwersytet

Columbia; psycholog David Wulff z Wheaton College, Massachusetts; dr Andrew Newberg z

University of Pennsylvania; religioznawca Robert K. Forman z Hunter College w Nowym Jorku i

in.

Już słychać płynące zewsząd gromy potępienia wymierzone w badania tego typu, pod

biurem dr M. Persingera, kanadyjskiego neurofizjologa, który skonstruował „mistyczny hełm"

( Persinger's God Machine ) i który wzbudził w laboratorium „objawienia Chrystusa",

demonstrowali chrześcijanie, przekonani, że doktor jest wysłannikiem diabła. Nancy Murphy,

profesor filozofii chrześcijańskiej w Seminarium Teologicznym w Pasadenie (Kalifornia), mówi z

oburzeniem: „ To potwierdzenie założeń ateizmu, które sprawia, że religia wydaje się być

bezużyteczna" .

W Naszym Dzienniku Stanisław Krajski w notce „Neuroteologia — schyłek współczesnej

kultury" pisze: "...w kulturze XX w. choć epigońskiej i pełnej plagiatu, rodzącej najczęściej

nową coraz bardziej prymitywna formę dla starej niemniej prymitywnej treści były jakieś

samodzielne, twórcze i krytyczne przebłyski, które spowodowały między innymi, że najbardziej

wulgarne i barbarzyńskie propozycje wieku poprzedniego zostały zapomniane lub wprost

odrzucone. Wiek XXI, dziecko wieku XX nie ma już nawet, jak wszystko na to wskazuje, takich

przebłysków, jest, jak na razie, wiekiem moralnie, intelektualnie i kulturowo martwym.

Powraca więc do starych, wielokrotnie już podgrzewanych dziewiętnastowiecznych „potraw",

takich propozycji, których nawet wiek dwudziesty się w pewnym momencie zaczął wstydzić.

Przykładem na to mogą być narodziny „nowego" pozytywizmu, które obecnie mają miejsce.

Pozytywizm zrodzony w XIX w. głosił bezkrytyczny i pełen ślepego uwielbienia kult nauki.

Odrzucał wszelka filozofię, teologię i religię. (...) Dziś do tych skompromitowanych bzdurek się

znów wraca. Poważne, niby, pismo „Newsweek" prezentuje najnowsze „osiągnięcia" nowej

„nauki" neurotelogii, „nauki", która głosi, że to mózg rodzi religię i tworzy jej zasady i

dogmaty. (...) Doznania religijne są kreowane, twierdzą „naukowcy" przez te same obszary

mózgu, które zaangażowane są w „smakowanie szarlotki". Niedługo dowiemy się, że

wynaleziono pastylki religijne. Te niebieskie (albo żółte) będą miały zapewne „wyleczyć" nas z

katolicyzmu."

Czy neuroteologia znów wybuduje mur między religią a nauką? Naukowcy zajmujący się

tym, twierdzą, że ich praca ma na celu wypełnienie przepaści między nauką a religią.

" Zwolennicy nowoczesnej nauki obalającej mit Boga twierdzą, że jedynie trzymają lustro, w

którym społeczeństwo może ujrzeć destrukcyjną moc religii. Uważają oni, że dogmatyczne

wierzenia są przyczyną wojen religijnych, fanatyzmu i nietolerancji." [3]

Jak działa „moduł religijny"?

"Gdyby nie głos, który wyraźnie brzmi w mym sercu i sumieniu

widok świata uczyniłby ze mnie ateistę, panteistę lub politeistę."

kardynał J.H. Newman

Przeżycia o charakterze religijnym miewa bardzo wiele osób, otrzymywałem bardzo wiele

opisów tego typu i nie mam powodów wątpić o ich prawdziwości. Kilka przykładów:

- „A Eckhart, Merthon cała mistyka czy to są bzdury czy to nic? Dlaczego więc mistyka

jest wspólna i każdy kto ją przeżywa opisuje te doznania podobnie, nie da się tego jednak

opisać. Ja cię rozumiem bo sama miałam podobne poglądy a nawet może jeszcze

radykalniejsze więc co mi się stało że teraz katolicyzm jest dla mnie najważniejszy mimo jego

wypaczeń i grzechów to jedynie ta doktryna ma w sobie zawartą całą prawdę bo czuję

Świętych obcowanie."

- „Czy kiedykolwiek odczuwałeś Miłość, Jezusa podczas i po Komunii Świętej? Czy

Racjonalista.pl

Strona 3 z 10

kiedykolwiek otwierając Pismo Święte na dowolnej stronie otrzymywałeś odpowiedź na

dręczące cię pytania? Czy kiedykolwiek słyszałeś w sercu głos Jezusa!? Czy kiedykolwiek

modliłeś się do Jezusa czując Jego obecność, twoja modlitwa została wysłuchana? Czy

kiedykolwiek w sen wtargnęła ci światłość i objawił ci się Anioł, Który mówił do ciebie (jeśli

chcesz wiedzieć co, to najpierw mi uwierz)? Czy kiedykolwiek obudziłeś się we śnie i nie mogąc

się poruszyć słyszałeś głos szatana? jego śmiechy i drwiny? jego przekonywania co do

bezsensu wyznawanej religii? — podobne doświadczenie miał też mój kolega. itd., itd. Temat

rzeka, nawet nie wiesz, jak moja wiara utwierdziła się jeszcze bardziej przez te namacalne

odczucia wewnętrzne, których doznawałem wtedy, gdy często przystępowałem do Spowiedzi

Św. i Komunii Świętej!!! Jaki miałbym w tym cel, aby Cię zwodzić? Zastanów się!!! Ja jestem

młodym człowiekiem (18 lat) i świadczę ci: odkryłem istotę, podstawę wiary i religii

katolickiej!!!"

Takimi właśnie przypadkami zajmuje się neuroteologia. Jak już wspomniałem, badania

wykazały powiązanie religijnych przeżyć z padaczką skroniową. Odkryto ponadto, że podobne

reakcje wywołują pewne substancje halucynogenne. Raj Persand pisze o badaniach hindusa V.

Ramachandran'a (Ośrodek Badań nad Mózgiem i Świadomością na Uniwersytecie

Kalifornijskim): „ Osoby z padaczką skroniową reagowały silniej, głównie na słowa i obrazy o

treści religijnej. Na słowa i obrazy z innych dziedzin, zwłaszcza dotyczących seksu, reagowały

słabiej". Na padaczkę skroniową powodującą obsesję na punkcie duchowości cierpieli

prawdopodobnie Dostojewski, święty Paweł, Mahomet, Joanna d'Arc, święta Teresa z Avila,

Proust i in.

W 1993 r. Thomas de Jean w swej Księdze Tajemnic pisał: „ Potęga uczuć religijnych,

osiągając kulminacyjny punkt w uzyskaniu jedności (...) religijna jedność nie zależy od

wyznania. Są również inne sposoby, jak narkotyki, miłość, mistyczne śluby, seanse

okultystyczne i głodzenie, aby w końcu osiągnąć najwyższą formę jedności, zwaną przez

niektórych świadomością kosmiczną. To ją właśnie opisuje Walt Whitman jako „niezwykłe

światło rzadko spotykane, o którym nie sposób opowiedzieć, świecące światłem będącym poza

wszelkimi znakami, opisami i językami". Według Richarda M. Bucke'a (Cosrnic Consciousness,

Filadelfia 1910) doznanie to przychodzi nagle, bez ostrzeżenia, jako wrażenie zanurzenia się w

ogniu różowego obłoku, czemu towarzyszy uczucie ekstazy oraz moralnego i intelektualnego

oświecenia, kiedy to w jednej chwili ukazane zostaje umysłowi jasne pojęcie sensu i celu

istnienia Wszechświata. Człowiek, który doświadcza takiego przeżycia, zauważa, że Kosmos

jest żywą obecnością, że życie jest wieczne, a dusza człowieka nieśmiertelna, że podstawą

świata jest miłość i że szczęście każdego człowieka jest absolutnie pewne. Ale czy jest to

rzeczywista prawda czy tylko złuda wyprodukowana przez nasze psychikę?"

Badania nad tą chorobą, powodującą zmiany na płatach skroniowych, doprowadziły do

odkrycia w tych płatach obszaru odpowiedzialnego za religijne doznania, czyli „modułu

religijnego" w mózgu. Obszar ten odpowiedzialny jest również za poczucie więzi z

Wszechświatem. W czasie przeżyć religijnych tylny płat ciemieniowy górny wykazuje

osłabioną aktywność . Przez to najprawdopodobniej zanika lub maleje nasze poczucie

odrębności od świata, czujemy Jedność. To w płacie ciemieniowym zbierają się wszystkie

informacje o ciele. Mięśnie, stawy, oczy, organ równowagi i ośrodki ruchowe wysyłają sygnały,

z których w płacie ciemieniowym zestawiany jest obraz ciała. Jeśli przytłumiona jest aktywność

tej części mózgu, osoba traci kontakt z własnym ciałem i postrzega siebie jako „czystego

ducha".

A. Newberg i D'Aquillio (dział Medycyny Jądrowej Uniwersytetu Pensylwania) wyjaśniają

ten fenomen: „ Mistyczna literatura wielkich religii świata mówi o poczuciu wszechobejmującej

jedności. Gdy człowiek jest w tym stanie, traci poczucie własnego „ja" jako odrębnego bytu i w

jego świadomości zaciera się nawet różnica między nim samym a innymi ludźmi. W

kształtowaniu tych doznań opisywanych często jako doskonałe zjednoczenie z Bogiem,

uczestniczy prawdopodobnie część tylna płatu skroniowego, który normalnie pomaga nam

wyodrębniać siebie samych od całej reszty. Osłabienie aktywności w tym obszarze mózgu

może wiązać się z poczuciem jedności ze światem..."

By poczuć, że czas, strach i samoświadomość rozpłynęły się, musi dojść do przerwania

pewnych obwodów w mózgu. Ograniczona zostaje wówczas aktywność w jądrze

migdałowatym, które rejestruje zagrożenia i strach, a także ustaje ruch na obwodach

nerwowych płata ciemieniowego, odpowiedzialnych za orientację przestrzenną. Dochodzi

ponadto do przerwania obwodów nerwowych płatów czołowego i skroniowego, które regulują

poczuciem czasu i generują samoświadomość. Aby obszar orientacji w mózgu, znajdujący się w

płatach ciemieniowych, funkcjonował prawidłowo potrzebuje informacji pochodzących z

narządów zmysłów. Gdy ich nie otrzymuje, nie wytwarza wówczas naturalnej granicy między

„ja" a światem. Mózg rejestruje „ja" jako nieskończone i generuje poczucie nieskończonej

przestrzeni.

Do tego czasami dochodzi „głos Boga". Wiąże się to prawdopodobnie z elektrycznością w

płatach skroniowych. Wrażenie takie pojawia się, gdy mowę wewnętrzną (cichy głos w naszej

głowie, o którym na ogół mamy świadomość, że płynie od nas samych) błędnie przypisujemy

czemuś co jest od nas niezależne. W tym procesie udział bierze pole Broca odpowiedzialne za

powstawanie mowy. Złuda może się pojawić jeśli ograniczony zostaje dopływ danych

sensorycznych, mający miejsce np. w czasie medytacji, czy żarliwej modlitwy.

Elektryczna ewangelizacja czyli ’Persinger's God Machine'

Już w latach 50. odkryto, że elektryczne drażnienie (za pomocą odpowiedniej elektrody)

określonych miejsc w mózgu sprawiało ludziom ogromną przyjemność — odczuwali dobre

samopoczucie, zadowolenie, uniesienie, lekkość, poczucie siły i szczęścia.

Dr Austin pisał w 1998 r.: „ Wierzenia i przeżycia religijne są zwykle uznawane za

wykraczające poza sferę naukową, a tymczasem neurolodzy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w

San Diego zlokalizowali pole w płacie skroniowym mózgu, którego stymulacja wyzwala — jak

się wydaje — intensywne doznania duchowe, skojarzone z poczuciem pewnej mistycznej

obecności. Kanadyjskiemu neurofizjologowi Michaelowi Persingerowi z Uniwersytetu

Laurencjusza udało się nawet na drodze stymulacji tego pola wzbudzić takie odczucia u ludzi

niewierzących."

Dr Persinger [4] mówił o tym: "... religia jest właściwością mózgu, i tylko

mózgu. Nie ma nic wspólnego z jakimiś zewnętrznymi zjawiskami czy

bytami . (...) Ostatnią iluzją jest to, że stanowimy wyjątkowe istoty, nad którymi

czuwa ktoś w rodzaju starszego krewnego. Można to zweryfikować wyłącznie

metodami naukowymi, a moje badania wykazują, że przeżycia to wytwór naszego

mózgu (...)"

„ Typowe jest poczucie czyjejś obecności. W jednym przypadku światło stroboskopowe

wywołało wizję Chrystusa w promieniach tego światła (...) [inna] osoba odczuła obecność

Boga, który do niej przybył. Kiedy potem poddaliśmy analizie EEG tej kobiety, stwierdziliśmy

nad płatem skroniowym klasyczny napad z iglicami i wolnymi rytmami, odpowiadający w

czasie temu widzeniu — inne okolice mózgu zachowywały się normalnie" .

W The Times pisano: „ Doświadczenia sacrum — czy dotyczą muzułmanów, buddystów,

chrześcijan, czy też wyznawców New Age — są zaskakująco podobne. Niektórzy naukowcy

twierdzą, że przeżycia mistyczne są tworem mózgu. (...) Uważa tak Pascal Boyer, profesor

antropologii na uniwersytecie waszyngtońskim, w książce zatytułowanej ’Wyjaśnienie istoty

religii' (...) Równie prowokacyjny charakter mają badania Michaela Persingera z Laurentian

University w Ontario. Opracował on metodę opracowywania uniesień religijnych lub

’odczuwania czyjejś obecności'. Polegała ona na poddawaniu mózgów ochotników działaniu

niezbyt silnego pola elektromagnetycznego, zwanego ’wibracją Thomasa', od nazwiska

badacza który je odkrył. Czterech na pięciu uczestników doświadczenia, którym nałożono kask

magnetyczny, doznało mistycznego przeżycia. Persinger jest przekonany, że gdy ktoś czuje się

uduchowiony, jego mózg podlega miniaturowej burzy elektrycznej podobnej do wibracji

Thomasa" . Persinger dodaje: „ Wszystko to wydarzyło się w laboratorium. Ludzie ci wiedzieli,

że się w nim znajdują. Czy możecie sobie państwo wyobrazić co się dzieje, kiedy takie

doświadczenie przychodzi późno w nocy na kościelnej ławce, w meczecie albo synagodze?"

Wśród przeżyć wywołanych tymi stymulacjami zanotowano m.in. uczucie, że obok z tyłu

stoi jakaś czująca istota, wrażenie unoszenia się, zniekształceń ciała, silne emocje (niektórzy

płakali), niektórzy poczuli dotyk Boga, inni wpadli w przerażenie i opowiadali o demonach i

złych duchach. Dziennikarz Ian Cotton doświadczył wizji z dzieciństwa, wizyty w świątyni

mnichów tybetańskich (związane z pobudzeniem hipokampu, powiązanego z pamięcią

autobiograficzną).

Owe „burze elektryczne" w mózgu, coś podobnego do delikatnej wersji napadów

epileptycznych, mogą być wywołane wpływem zmian w polu magnetycznym Słońca, trzęsień

ziemi, w wyniku braku snu, urazów psychicznych, postu, dłuższych stanów lękowych i

Racjonalista.pl

Strona 5 z 10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: