Czytelnictwo 1.docx

CZYTELNICTWO, 29.10.2013, godz. 9.45 – 11.15

Czytelnictwo w perspektywie psychologicznej.

Dzisiejszy wykład zaczniemy w kolejności od szczegółu do ogółu. Na chwilę zatrzymamy się nad indywidualnym aspektem czytelnictwa; najpierw na fizjologicznej umiejętności czytania, co się składa na tą umiejętność, a potem co się tyczy indywidualnych potrzeb czytelników.

Fizjologiczne umiejętności.

Mowa na ogół lepiej odbierana jest prawym uchem. Żeby dobrze rozumieć to, co się czyta, poszczególne organy powinny właściwie funkcjonować, gdyż wtedy czytanie będzie skuteczne. Dotrze do nas treść, która jest nam przekazywana. Wiele mówi o tym Włodzisław Duch. Na jego stronie internetowej można znaleźć różne prezentacje ilustrujące te zależności fizjologiczne. Jedna z takich prezentacji to Komunikacja jako rezonans między mózgami. Przedstawiono w niej zależności, jakie wpływają na mowę, np. jaką treść dla każdego indywidulanie niesie dany wyraz, jakie fragmenty mózgu uaktywniają się, jakie są różnice między różnymi ludźmi; przy bardziej skomplikowanych treściach występują większe trudności ze zrozumieniem.

Od fizjologii do psychologii.

ü      Na poziomie psychicznym chodzi bardziej o interpretację, zrozumienie. Im mniej jest rozwinięta ta umiejętność, tym więcej wysiłku sprawia nam czytanie. Zjawisko fizyczne: obrazy graficzne tekstu na siatkówce oka są rozkładane na linie proste, poziome, pionowe, ukośne i okręgi.

ü      Proces fizjologiczny: przesłanie nerwem wzrokowym obrazu jako impulsu do części korowej analizatora wzrokowego, przekaz szlakami wielko i drobnokomórkowymi.

ü      Proces psychiczny: spostrzeżenie znaków graficznych, pobudzenie.

ü      Dotychczas prowadzono różne badania, w których zakładano, że czytanie to odbiór pewnych znaków. Po tych badaniach okazało się jednak, że czytanie to umiejętność nabyta, zapewniająca człowiekowi przetrwanie od najdawniejszych czasów. Pewien fragment mózgu może realizować tę jedną aktywność, odpowiedzialną za czytanie. Od strony neurologicznej jest to bardzo skomplikowany proces. Jesteśmy w stanie odczytywać słowa, które są nieco zakryte, a każde zniekształcone słowo musi zawierać wszystkie litery (ta sama długość), a pierwsza i ostatnia litera powinny być takie, jak w oryginale.

Ruchy gałki ocznej:

·         Postępowy - od lewej do prawej, wzdłuż linii czytanego teksu.

·         Zwrotny - od końca jednej linii tekstu do początku linii następnej.

·         ‘pusty kurs’ - powrót oka do początku następnej linijki.

Technika czytania.

Ruch oka wzdłuż wiersza, skokowy (sakkadowy, migotania) zajmuje 5-7% czasu czytania. Po przesunięciu następuje fiksacja (przerwa spoczynkowa), a potem czytanie właściwe - percepcja znaków wynosi wtedy 93-95% casu czytania. Im sprawniejszy czytelnik, tym mniej fiksacji; im czytanie uważniejsze, tym ruchy oczu rzadsze. Oko odbiera pojedyncze znaki i ich zespoły.

Przeciętne normy szybkości czytania.

·         Uczniowie klas początkujących - 80-158 słów/minuta

·         Uczniowie klas starszych - 214-250 słów/minuta

·         Studenci - 250-280

·         Czytanie selektywne - 800-1600

·         Szybkość mowy - 150 słów/minuta

Czytanie normalne.

Eliminacja artykulacji wewnętrznej i wstecznych ruchów oka, zmniejszenie liczby spoczynków, poprawa koncentracji. Poprawianie szybkości czytania wiąże się z poprawą sprawności, czyli ćwiczenia w interpretacji tekstu.

Optymalny poziom szybkiego czytania jest czterokrotnie szybszy niż normalne czytanie.

Percepcja oka w szybkim czytaniu.

Tekst czyta się horyzontalnie. Nie jest to czytanie dla przyjemności. Robimy to  głównie wtedy, kiedy musimy zaznajomić się z dużymi partiami tekstu i musimy wyłapać konkretne informacje.

Czytanie a operacje myślowe.

1.      Wrażenia.

2.      Spostrzeżenia – wchodzimy w kontakt z treścią.

3.      Wyobrażenia - pojawia się wyobrażenie idealnego miejsca lub takiego, z którym mamy doświadczenie; coś, z czym mieliśmy już kontakt; to subiektywne wrażenie

4.      Pojęcia – nie mówimy tutaj o konkretnej sali, ale tę salę traktujemy jako pojęcie, nie konkretne miejsce, w którym realizowane są konkretne działania.

5.      Sądy – wyciąganie własnych wniosków.

W miarę czytania występuje subiektywna reakcja na treść, potem konfrontujemy to
z własnym punktem widzenia i włączamy to do swojego etapu wiedzy. Kiedy rozumiemy, co jest napisane, możemy mówić o czytaniu ze zrozumieniem:

·         rozumienie dosłowne

·         interpretacja - czytanie między wierszami, szukanie odpowiedzi na pytanie, co autor miał na myśli.

·         czytania krytyczne - umiejętności ustosunkowania się do nowej treści. Im budzą większe emocje, tym łatwiej jest je zapamiętać. Nowa książka może wywoływać
w  nas konkretne reakcje.

·         czytanie twórcze - przyswojoną wiedzę zaczynam wykorzystywać do dalszych etapów, czyli do wnioskowania, wyciągania konkluzji.

Jeśli nie będziemy mieli znaczących doświadczeń życiowych, trudniej będzie nam realizować etapy czytania ze zrozumieniem. Pamięć odgrywa w tym przypadku bardzo dużą rolę.

W tej chwili czytanie zaawansowane pojawia się w gimnazjum, a dzieci bardzo różnią się miedzy sobą. Umiejętność czytelnicza rozwija się w różnym tempie. Może to być proces bardzo powolny. Okres ten rozciągnięty jest zazwyczaj do okresu nastoletniego.

ü      Uwarunkowania czytającego podmiotu: cechy rozwojowe, cechy indywidulane, wybór strategii czytania (tempo).

ü      Własności czytanego tekstu: cechy typograficzne tekstu, komunikatywność.

ü      Okoliczności towarzyszące czytaniu: oświetlenie, miejsce, postawa ciała położenia tekstu.

Jakość tekstu w odniesieniu do zróżnicowanych cech  odbiorcy ma również duże znaczenie. Jeżeli człowiek nie ma odpowiedniego zasobu słów, nie jest w stanie wyrazić swojej reakcji na to, co widzi. Trudno nazwać odczucia, skoro brak nam słów do opisania ich.

Czytanie poprawia sprawność umysłową: poznawanie i stosowanie gatunków wypowiedzi, poznawanie znaczenie słowa i sposób użycia go w języku, usprawnianie myślenia, rozszerzanie lub zawężanie nazw podczas lektury.

Potrzeby i zainteresowania czytelnicze.

ü      Potrzeby kulturalne. To właściwie brak czegoś, np. poczucia wspólnoty, więzi. Mają różne wymiary. Można je postrzegać jako kompleks różnych potrzeb psychicznych, m.in. doznania artystyczne.

ü      To, co jest potrzebą, wytwarza zaciekawienie. Chcemy dowiedzieć się czegoś więcej. Ulotny, mało świadomy i pojedynczy akt poznawczy, wywołany nowością bądź niezwykłością zjawiska, może przekształcić się w zainteresowanie.

ü      Zainteresowanie jest bardziej trwałe i świadome. Ukierunkowuje nas na naszą świadomość poznawczą. Wiąże się z poczuciem zadowolenia i satysfakcji. Poczucie satysfakcji napędza kolejne zainteresowania.

ü      Zamiłowania kulturalne – poczucie przywiązania w dany czy inny rodzaj działalności. Trwałe i mocno zinternalizowane zainteresowania kulturalne. Ostatnie ogniwo powiązań: upodobania kulturalne, zainteresowanie kulturalne, zamiłowania kulturalne.

ü      Łańcuch reakcji: autoanalizy, potrzeby i nakazy sprowadzają się do motywacji, która prowadzi do zachowania.

ü      Kultura czytelnicza – dotyczy krążenia tekstów w społeczeństwie. Składają się na nią motywacje i umiejętności, które rodzą zdolności i zachowania.

Koncepcje osobowości – indywidualne, kształtujące nas cechy:

·         Behawiorystyczna – jeżeli człowiek jest sterowany zewnętrznie, możemy uznać, że literatura jest świetnym elementem na kształtowanie człowieka; wychowawcza funkcja literatury, dostarczanie norm i wzorców.

·         Psychodynamiczna – człowiek steruje się sam wewnętrznie; literatura taka, która własnej psychoanalizie będzie sprzyjać, a więc literatura piękna, teksty naukowe
i popularnonaukowe, pogłębiony portret psychologiczny postaci; chodzi o poznanie samego siebie.

·         Poznawcza – człowiek jest samodzielnie twórczy, człowiek ma zdobywać wiedzę, aby nadal mógł się rozwijać. Literatura ma pobudzać do myślenia; pokazuje, że nie każdy ma racje; dodatkowo inspiruje procesy intelektualno – refleksyjne i ma zmuszać do dyskusji i refleksji.

Czytelnicze reakcje na frustrację.

·         Represja – wyparcie myśli o nieosiągalnych zamierzeniach, oderwanie się od problemów rzeczywistych, zapominanie o niepowodzeniach.

·         Retrogresja – powrót do dawnego stanu bezpieczeństwa, lektury wieku dziecięcego.

·         Motywy czytania osób chorych – odprężenie i rozładowanie napięć, przeciwdziałanie nudzie, aktywizacja umysłu.

·         Psychologiczne badania czytelnictwa – czemu czytamy? Co jest ważne i co nas motywuje? Co ma mniejszy wpływ na czytanie? Przede wszystkim motywacja wewnętrzna jest silniejsza niż zewnętrzna. (badania Dawidowicz – Chymkowskiej 2011). Przy motywacji wewnętrznej w grę wchodzą osobiste doświadczenia. Człowiek sam musi dotrzeć, z jakimi tekstami najchętniej chce mieć do czynienia.

·         Fikcja/narracja jako narzę...