PROGRAM

     PROFILAKTYCZNY

          „MÓWIĘ  ŁADNIE I  POPRAWNIE”

WSPOMAGANIE  ROZWOJU  MOWY  DZIECKA

            W  WIEKU  PRZEDSZKOLNYM

                          Opracowanie i koordynator programu -

                                              Marzena Czyczyło

Porozumiewanie się z otoczeniem to odbieranie i pełne rozumienie komunikatów słownych, a także ich nadawanie, a więc informowanie swoich bliskich, rówieśników i inne osoby o tym, co myślimy, czujemy, widzimy i czego pragniemy. Aby zrozumieć kierowane do nas wypowiedzi, musimy usłyszeć je, zrozumieć, utożsamić i zapamiętać. W procesy te angażujemy zdolności i umiejętności takie jak, m.in. wrażliwość na bodźce akustyczne, wyodrębnianie i utożsamianie dźwięków mowy( tzw. słuch mowny ), pamięć słowną, a także umiejętności „rozszyfrowywania” związków gramatycznych zawartych w zdaniach. Zawsze korzystamy ze słów i powiązań między słowami, które zmagazynowane są w naszej pamięci. ”Magazyn” ten rozrasta się z wiekiem dziecka. Inne będą możliwości rozumienia i nadawania informacji słownych u dziecka rocznego, inne u 2-latka, 4-latka i dzieci starszych, bo wyższy będzie rozwój jego procesów poznawczych, myślenia, szerszy zakres wcześniejszych procesów werbalnych.

      Jeżeli u dziecka umiejętność odbioru i rozumienia poleceń słownych jest rozwinięta z jakiś przyczyn w stopniu niższym niż u jego rówieśników, w takim wypadku słabszy będzie także rozwój jego umiejętności tworzenia wypowiedzi słownych. U innych dzieci obserwować możemy pełne rozumienie tego co się do niego mówi i tylko wypowiadanie się – ta sfera działalności dziecka  - wymagać będzie pomocy ze strony opiekunów.

Dziecko może mieć trudności w tworzeniu wypowiedzi, jeżeli zasób jego słownictwa jest nie wystarczający, lub budowanie zdań poprawnych pod względem gramatycznym stanowi barierę trudną do pokonania. Bywa też i tak, że zdania są prawidłowe pod względem gramatycznym, ale niektóre dźwięki mowy zastąpione są innymi głoskami lub są deformowane, tzn. w wyniku nieprawidłowego ułożenia narządów mowy, powstają inne, obce dla języka polskiego brzmienia dźwięków mowy. Niekiedy możemy także zaobserwować ten nieprawidłowy układ narządów artykulacyjnych np. podczas międzyzębowej artykulacji. Nasze zastrzeżenia może budzić także zbyt szybkie lub zbyt wolne tępo wypowiedzi, lub jej monotonność.

      Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy ( głosek ) nie jest możliwe bez umiejętności efektywnego – dla uzyskania odpowiedniego brzmienia wypowiedzi

■ oddychania, bez wykorzystania w pełni głosu,

■ bez odpowiedniej sprawności ruchomych narządów artykulacyjnych, czyli warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy.

■ niezbędnym warunkiem dla uzyskania właściwego brzmienia dźwięków mowy jest także wspomniana wcześniej sprawność w zakresie słuchu mownego

( fonematycznego i fonetycznego )

Poniższy program jest zatem pełnym programem stymulacji  rozwoju jednej z najważniejszych umiejętności człowieka – umiejętności porozumiewania się z otoczeniem. Pragnę zaznaczyć , że im wcześniej rozpoczniemy stymulację rozwoju mowy – w drugim lub trzecim roku życia dziecka, tym efekty tych działań będą lepsze.

W programie profilaktycznym chciałam przedstawić zagadnienia usprawniania mowy, wskazać celowość działań ukierunkowanych na rozwój mowy, omówić zasady, których należy przestrzegać, aby pomoc dziecku była możliwie skuteczna. Zamieszczone tu przykłady ćwiczeń, odpowiednio pogrupowane, mają pokazać, jak pracować z dzieckiem nad rozwojem jego mowy w warunkach przedszkolnych oraz domowych.

Osiągnięcie pełnego sukcesu lub, jeżeli jest to nie możliwe ( a i tak bywa) zmniejszenie różnicy pomiędzy istniejącym stanem mowy  dziecka i jego prawidłowo rozwijających się rówieśników, w znacznej mierze zależy od opiekunów, od ich zaangażowania i systematycznej pracy z dzieckiem. Czas wolny spędzony w taki sposób przyniesie efekty w postaci poprawy umiejętności dziecka w zakresie komunikowania się z otoczeniem, a także dostarczy wielu radości, dzięki wspólnej zabawie dziecka i jego opiekunów.

     1.  Cele strategiczne:

■ Wczesne rozpoznanie istniejących u dziecka problemów 

      komunikacji językowej

■  Objęcie opieką logopedyczną wszystkich dzieci przedszkolnych,

ponieważ w tym wieku mogą mieć jeszcze nieukończony rozwój

mowy.

■  Zapewnienie właściwej formy profilaktyki, stymulacji i terapii.

2.         Cele operacyjne:

■  diagnozowanie potrzeb werbalnych dzieci w kontekście

profilaktycznych oddziaływań systemowych

■ budowanie przedszkolnego programu profilaktycznego i

projektowanie terapeutycznych działań profilaktycznych

■ monitorowanie i ewaluowanie podejmowanych działań

3.  Zadania:

■  diagnostyka – rozpoznawanie zakłóceń lub zaburzeń

językowych;

■  objęcie opieką logopedyczną wyznaczonych dzieci i

systematyczne działania w zakresie rozwijania komunikacji

językowej poprzez usprawnianie funkcji mowy i umiejętności        wypowiadania się, wyrównania opóźnień mowy, korygowanie

wad wymowy, oraz usprawnianie procesów wzrokowo- ruchowo-słuchowych.

■  zapobieganie poprzez działania profilaktyczne powstawaniu wad    

wymowy i czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy;

■  stymulowanie procesu nabywania kompetencji komunikacyjnej i

sprawności warunkującej prawidłowy przebieg komunikacji językowej;

■  stymulowanie rozwoju poznawczo – językowego;

■  zapobieganie dysharmonii rozwojowych; 

4.  Formy:

■  prowadzenie przesiewowych badań dotyczących wymowy

         dzieci przedszkolnych i udostępnianie wyników badań

zainteresowanym;

■  indywidualna lub zespołowa terapia logopedyczna

( eliminowanie, likwidowanie wszelkich zakłóceń i zaburzeń

      komunikacji językowej i wszelka pomoc w przezwyciężaniu

         problemów dzieciom mających trudności z mówieniem,

         rozumieniem, pisaniem i czytaniem;

■  prowadzenie ćwiczeń kształtujących prawidłową mowę i

doskonalące wymowę już ukształtowaną poprzez:

               ćwiczenia usprawniające narządy mowy i artykulacji

          ćwiczenia ortofoniczne, słuchowe i rytmiczne

          ćwiczenia dykcji

■  pobudzenie dzieci do aktywności słownej poprzez udział w

uroczystościach przedszkolnych, inscenizacjach, konkursach,

teatrzykach, montażach słowno-muzycznych w ciągu całego

roku; 

■  przeprowadzenie szkoleniowo-metodycznych rad 

pedagogicznych, czy zespołów samokształceniowych dla kadry

nauczycielskiej na temat rozwoju mowy dziecka i trudności z tym związanych oraz metodyki pracy;

■  współpraca z nauczycielkami, zapewnienie doradztwa i pomocy

o charakterze terapeutycznym i instruktażowym;

■  opracowanie scenariuszy zajęć zabaw i ćwiczeń rozwijających

sprawność językową oraz udostępnianie ich innym nauczycielom;

■ współpraca z rodzicami w formach: spotkań i pogadanek,

gazetek, przygotowywanie i dostarczanie materiałów do pracy

terapeutycznej w domu, udostępnianie wykazu literatury dotyczącej rozwoju mowy dziecka, bieżącej informacji o postępach dzieci uczestniczących w terapii logopedycznej,

umożliwienie rodzicom udziału w zajęciach terapeutycznych,

obserwacji, udzielanie porad i wskazówek;

5. PROPOZYCJE ZABAW I ĆWICZEŃ LOGOPEDYCZNYCH

Ćwiczenia języka

Może pokażesz język(tak jak czasem robią niegrzeczne dzieci)

■  Spróbujmy zrobić z języka:

-       szpilkę (jeszcze cieńszy język),

-       skocznię narciarską lub zjeżdżalnię,

-       koci grzbiet,

-       łyżkę (język lekko stulony, z uniesionym do góry końcem),

-       łopatkę (płaski, szeroki język),

-       szufelkę (uniesione lekko boki języka, płaski środek),

-       rurkę (chcemy wypić sok, a nie mamy czym).
■ Pokaż jak:

-       kot pije mleko (szybkie, krótkie ruchy języka w przód, do góry i do tyłu),

-              miś oblizuje się po zjedzeniu miodu (staranne oblizywanie warg przy szeroko
otwartych ustach; język wolno krąży dookoła, zaczynając raz od lewej, raz od
prawej strony).

Zabawę można uatrakcyjnić smarując wargi dziecka czekoladą, miodem, dże­mem, śmietaną.

■ Spróbujmy zrobić językiem kółko do gry w serso,

-              teraz dużo kółek (wiele ruchów okrężnych języka).

Wszystkie podstawowe ruchy języka można wykonać w zabawie o nazwie

„Języczek-wędrowniczek". 

Prowadzący może ułożyć do niego fabułę.

W ćwiczeniu tym język „wędrując" dotyka:

-       wargi górnej,

-       wargi dolnej,

-       kącików ust,

-       stara się sięgnąć do nosa, do uszu.

„Liczy zęby": dotyka końcem języka każdego zęba:

-       na górze,

-       na dole,

-       po stronie zewnętrznej i wewnętrznej.

Dotyka dziąseł na górze i na dole. Głaska wargi. Masuje podniebienie, starają się sięgnąć aż do tylnej ściany gardła i z powrotem.

Zabawie może towarzyszyć bębenek, tamburyn, czy inny instrument rytmizujący te czynności. Można je wykonywać w różnym tempie: szybciej lub wolniej. Pro­wadzący, uważnie śledząc sposób wykonywania ćwiczeń przez poszczególne dzieci, może zaobserwować, a nawet określić stopień trudności, na jakie napotka dziecko w wykonywaniu ruchów językiem, dostrzec wady zgryzu, nieprawidłowości uzębie­nia i podniebienia.

■ Podobnie diagnostyczne jest ćwiczenie- zabawa w „Konika, wożnicę i żrebaczka”

Jedziemy jak konik –czubek języka uderza o podniebienie i z klaśnięciem opada na dół. Jeśli ćwiczenie to wykona się  przy naprzemiennie zaokrąglonych (jak u) i odwiedzionych (jak e) wargach, dzwięk nabiera głębi. Uzyskuje się charakterystyczny odgłos bardzo dobrze naśladujący uderzenie kopyt o podłoże.

Koń idzie wolno, przyśpiesza, biegnie. Porusza się naprzemiennie raz wolno raz szybciej, przy czym:

-       parska

-       chrapie

-       śmieje się – iha – ha

Wożnica kieruje koniem:

-       popędza – wio!

-       skręca: Hetta – wiśta!

-       zatrzymuje :prrrr (lub trrr)...

-       jedzie wolno i ssie cukierek , żuje gumę

-       jest gorąco popija colę: gul, gul...

-       hamuje :piii...

-      woła żrebaczka ; Cieś! , cieś!

-      Żrebaczek podbiega i parska: prr..

( Na czubek języka kierujemy silny strumień powietrza .Język powinien drgać wydając charakterystyczny dzwięk. Sprawdzamy kierunek i siłę  wydmuchiwanego powietrza, zbliżając do warg w czasie parskania pasek papieru. Jest to ćwiczenie przygotowujące do wymawiania głoski r .Powietrze nie może uchodzić bokiem.)

Konik wjeżdża na ruchliwą ulicę gdzie mija go karetka pogotowia, dając sygnały (dzwięki oparte o samogłoski, wymagające charakterystycznego układu warg: szerokie – wąskie)

eo, eo,eo, albo au, au , au.-. mija konny pojazd.

Koń musi się zatrzymać, zjechać na bok, aby pogotowie przepuścić.

Jadący zaprzęgiem może spotkać po drodze różne zwierzęta i podwozić je. Zwierzęta proszą o podwiezienie oczywiście w swoich językach.

Na przykład o zabranie prosi małpka ( język wsunięty między zęby i dolną wargę, którą mocno wypycha do przodu.)

Koń może się wystraszyć, uciekać, przewrócić wóz wraz z pasażerami (tri bum!). Pasażerowie krzyczą - wzywają „swoimi" językami pomocy. Jedno z lepszych ćwiczeń artykulacyjnych angażujących prócz języka, także  wargi, policzki, żuchwę. Daje się ono łatwo fabularyzować, modyfikować, fragmentami.

■ Najprostsze i najprzyjemniejsze ćwiczenia języka to:

■ naśladowanie kota wylizującego talerzyk (np. po budyniu, bitej śmietanie it.)

■ oblizywanie łyżeczki z resztką kremu, miodu, marmolady...

■ ssanie cukierków „mordoklejek", *- ssanie gumy „balonówy" i wydmuchiwanie balonika.

Uwaga! Gumy „balonówy" nie zaleca się dzieciom z seplenieniem międzyzębowym, gdyż to utrwala jeszcze wadę.

Ćwiczenia języka można prowadzić w grupach kilkuosobowych. Jeśli w zespole są dzieci nadpobudliwe, zahamowane, opóźnione w rozwoju, a przede wszystkim z wadami wymowy - korzystniej jest poprowadzić z nimi zajęcia indywidualne! gdyż w grupie mogą wykonywać je niedokładnie. Poza tym, mogą wymagać dłuższego treningu niż pozostałe dzieci.

...