Bolesław Prus- pan-wesolowski-i-jego-kij.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

BOLESŁAW PRUS

Pan Wesołowski i jego kĳ

Pewnego dnia otrzymałem duży pakiet w szarej kopercie, zaadresowany: „Do rąk wła-

snych…, od L. Wesołowskiego”. Z rozpaczą pomyślałem, że znajdę rękopis noweli albo

komedyjki; okazało się jednak, że jest to tylko list na kilkunastu arkusikach.

Oto co pisał jego autor:

„Mam do pana wielką prośbę; a że w zeszły piątek zwichnąłem sobie nogę, muszę

więc skomunikować się z panem listownie. Nuǳę się, bodaj czy nie pierwszy raz w ży-

ciu, ale strach! Jak się nuǳę; mógłbym więc napisać list długi jak bandaż, którym mnie

obezwładniono. Szanując jednak pański czas, postaram się być treściwym.

Przeczytawszy zdanie, że: ja mam do pana wielką prośbę — z pewnością zapytasz się:

kimże jest ów petent? na czym polega jego prośba? I z jakiej racji nazywa ją wielką? Mam

więc obowiązek odpowieǳieć na każdy taki punkt, a zarazem przytoczyć kilka szczegółów

z mego życia, które objaśnią: dlaczego w wypadku na pozór drobnym muszę odwoływać

się aż do pomocy ǳienników?

— Kto więc jestem? — Powszechnie mówią, że jestem dobrym człowiekiem, i co prawda,

ja sam nigdy nie doświadczam wyrzutów sumienia. Zresztą, jeżeli nawet buǳi się kiedy

w moim sercu jakiś łagodny niepokój, to nie dotyczy on, broń Boże, występków, ale…

raczej… może — nie dość subtelnego pojmowania zobowiązań małżeńskich.

Pośpieszam dodać, że skrupuły te nie są owocem mojej własnej natury: według mnie

bowiem człowiek nawet powinien trochę grzeszyć, ażeby łaskawe niebo miało mu co prze-

baczyć. Na niesz… to jest na szczęście, jestem mężem kobiety doskonałej, pełnej taktu

i surowości zasad; nie ǳiw więc, że musiałem trochę zarazić się rozmaitymi skrupułami,

noa ene ¹ — po trzyǳiestopięcioletnim pożyciu.

Czy jestem szczęśliwy? Nie i tak. Nadluǳkich rozkoszy, o jakich pisują poeci, nie

doświadczyłem w życiu; bo nawet miłość, jedyna rzecz, którą znam fachowo, piękniej mi

ǳiś wygląda w pragnieniach, aniżeli w urzeczywistnieniu.

Ale też i nie znałem ciężkich zmartwień. Nigdy nie bankrutowałem, nigdy nie straci-

łem wielkiego stanowiska, a jeżeli na przykład umarł kto z bliskich, to zwykle zostawiał

mi taki zapis w testamencie, że smutek z mojej strony byłby hipokryzją.

Żyję więc bez trosk i zbyt wielkich wymagań. Lubię zjeść nie dużo, ale smacznie,

wypić jeden kieliszek wina — ale dobrego; w dodatku zaś nie robi mi przykrości prze-

choǳenie od cygar do papierosów i odwrotnie. Lubię też w dobranym towarzystwie

pogadać o polityce, albo zagrać preferansa²; z rana czytam „Figaro”, do poduszki jaki

świeży romans — i w trakcie tego zasypiam.

Zwykle nie śni mi się nic, a czasem — że mam lat dwaǳieścia pięć. Niekiedy jednak

(zwykle po rautach³, gǳie późno dają kolację) marzę — iż spadam z niezmiernej wy-

sokości. Sny te zaliczam do największych przykrości w życiu i rzucam się wtedy, wołam

i naturalnie buǳę żonę, która, obawiając się zdenerwowania mnie, zapytuje słodko:

— Czy chciałeś czego, Ludwiku?

¹ noa ene (łac.) — zauważ dobrze (zwrot wprowaǳający ważną wtrąconą informację).

² eeans — rosyjska gra karciana.

³ a — przyjęcie.

Przecieram oczy, skupiam uwagę i powiadam:

— Nie, duszko… Niczego…

— Boś tak krzyczał…

— Krzyczałem?… To pewnie przez sen. Śpĳ, duszko.

— Tak, mam spać, kiedyś mnie wybił ze snu… Pewnie nie zamknę oczu do rana…

Ach! Te późne kolacje. Zawsze je musisz jeść. Nic nie dbasz o zdrowie…

I przez cały następny ǳień słyszę wymówki (ale spokojne wymówki), że nie dbam

o swoje zdrowie…

Tak na przemian śpiąc i czuwając, myślę nieraz, że naprawdę: „życie jest snem”. Bo

i czymże jest moje ǳieciństwo, kiedym od bony⁴ dostawał klapsy w Saskim Ogroǳie?

Czym pierwsza miłość, którą powziąłem właśnie dla tej samej bony, ale już wówczas, kie-

dym był w szkołach, a ona została guwernantką? Czym wreszcie wiek młoǳieńczy, gdym

był najlepszym tancerzem i — na cześć mojej sąsiadki, córki intendenta⁵ wojskowego,

uczyłem się grać na ﬂecie?

Ta ostatnia umiejętność nawet ǳiś uprzyjemnia mi życie, a niegdyś omal że nie stała

się dla mnie źródłem sławy. Wyobraź pan sobie, że miałem grać na ﬂecie w koncercie

amatorskim na cel dobroczynny. Zaangażowano mnie, zapowieǳiano występ, nauczyłem

się kilku arii. Ale — kiedym wszedł na estradę i spojrzałem na natłoczoną salę, opanował

mnie taki strach, że zgrabiały mi palce i żadną miarą nie mogłem dmuchnąć we ﬂet.

Przyniesiono mi szklankę wina (zamiast wody), kilka życzliwych osób uderzyło brawo —

wszystko na nic… Wino wypiłem, ukłoniłem się za oklaski, ale zadąć we ﬂet nie mogłem.

Schowałem nawet na pamiątkę ówczesny „Kurier”, opisujący ten wypadek.

Pomimo melancholĳnej zasady, że „życie jest snem,” nie mogę powieǳieć, ażebym

nie posiadał wyższego celu. Jest nim — jakiekolwiek, bodaj honorowe, stanowisko, co

znowu łączy się z wymaganiami mojej żony.

Trzeba wieǳieć, że żona moja jest ściśle spokrewnioną z książętami X, i pochoǳi

z ambitnej roǳiny, której członkowie zawsze piastowali jakieś urzędy kościelne, cywilne,

albo wojskowe. Gdym się więc o nią oświadczył, zarzucono mi, że wprawǳie mam dobre

ułożenie, talenta i ładny majątek, ale — nie posiadam stanowiska.

Naturalnie, że po takim i ⁶, natychmiast podałem się na aplikanta w komi-

sji spraw wewnętrznych i w następstwie połączyłem się z najdroższą Ewcią. Gdy jednak

wkrótce po weselu traﬁła mi się owa przygoda z koncertem, byłem tak złamany na duchu,

że roǳina moja i Ewci (ażeby ochronić mnie od możliwego samobójstwa) namówiły nas

do wyjazdu zagranicę.

Bawiliśmy⁷ tam parę lat, wróciliśmy, wyjechaliśmy znowu; potem spadły na mnie

troski ojcostwa, potem edukacja syna, wydanie za mąż starszej córki, i — tak jakoś czas

zeszedł.

Dopiero po upływie trzyǳiestu lat żona moja przypomniała sobie, że ja koniecznie

powinienem zajmować jakieś stanowisko.

Rozmowa nasza o tym przedmiocie odbyła się w szczególnych warunkach. Słońce

zachoǳiło i w gabinecie mojej żony był już pomrok⁸. Ewcia sieǳiała na amarantowym

fotelu, w czarnej sukni, mając z jednej strony palmę, z drugiej tamburek⁹, na którym

haowała mi pantoﬂe. Zazwyczaj posągowo piękna, twarz żony wyglądała w tej chwili

prawie surowo.

Spostrzegłszy ten wyraz, szybko przypomniałem sobie historię kilku dni ostatnich.

Ponieważ jednak nie znalazłem nic w tych czasach, co bym sobie mógł wyrzucać, więc

ogarnął mnie taki niepokój, że, usiadłszy na taburecie¹⁰, nie śmiałem ust otworzyć.

„Czy nie narobił kto jakich plotek?…” — myślałem, czując chłód na plecach, gdy

tymczasem żona utopiła we mnie spokojne, lecz przenikliwe spojrzenie. Prawie nie mo-

głem oddychać.

⁴ ona — opiekunka do ǳieci.

⁵ inenen — pracownik zajmujący się zaopatrzeniem.

⁶ i (łac.) — dobitna wypowiedź.

⁷ awi (daw.) — przebywać.

⁸ ook (daw.) — półmrok.

⁹ aek — okrągły przedmiot, na którym rozpina się tkaninę przeznaczoną do haowania.

¹⁰ ae — ǳiś popr.: taboret.

Pan Wesołowski i jego kĳ



— Mój Ludwiku — zaczęła Ewcia — mamy około ,  rubli rocznie…

— Jeżeli nie więcej… — wtrąciłem.

— Trochę nawet mniej.

— Z pewnością więcej — dodałem, czując, że buǳi się we mnie duch sprzeczki.

— Wierz mi, że mniej — przerwała, gromiąc mnie oczyma. — Ja lepiej wiem.

— Może być.

— Otóż — ciągnęła Ewcia — mamy trochę mniej niż ,  rubli rocznie, jedną

córkę zamężną, drugą na wydaniu, a nade wszystko — syna, który już ukończył trzyǳieści

i trzy lata. Na pozór niczego nam nie brak, lecz mimo to nie jesteśmy ani szczęśliwi, ani

spokojni.

— Ależ duszko…

— Nie zapieraj się — mówiła żona — bo nieraz wiǳę, jak ziewasz.

— Ja?…

— Ty, i ziewasz z nudów, z braku zajęcia — dodała, akcentując ostatnie wyrazy.

— I kiedy ty ziewasz, ja wzdycham, myśląc, że przez tyle lat nie postarałeś się o jakie

stanowisko, i że nasz syn, Mieczysław, całkowicie wstępuje w twoje ślady. Proszę cię, Lu-

dwiku, zachęć Mieczysława własnym przykładem i o cokolwiek się postaraj. Tylu przecie

znamy prezesów, a choćby wiceprezesów, dyrektorów i członków rozmaitych zarządów,

iż doprawdy jest mi wstyd, że nie należysz do ich grona. Proszę cię, postaraj się o coś,

a w takim razie troskę o Mieczysława sama wezmę na siebie.

W gabinecie zrobiło się jeszcze ciemniej. A kiedy podniosłem oczy na Ewcię i na

amarantowym tle aksamitu spostrzegłem, że ma siwe włosy, nagle przypomniałem sobie

moją matkę — i pierwszy raz w życiu pomyślałem, że Ewcia robi na mnie wrażenie ś.p.

matki.

— Spełnię, co każesz, Ewciu — odpowieǳiałem, całując ją w rękę.

Znalazłszy się w swoim pokoju, rzuciłem się na szezlong, aby podumać.

„Naturalnie, że Ewcia ma rację — mówiłem sobie. — Choćby dla dania przykładu

Mieczysławowi (który w ostatnich czasach zaczął coraz częściej pożyczać ode mnie pie-

nięǳy), muszę zająć jakieś stanowisko i pozyskać tytuł. Tym barǳiej, że od wielu lat

jakiekolwiek stanowisko jest moim marzeniem…”

Tu przerwał się potok myśli. Zasnąłem. A gdym się obuǳił, byłem już tak zdecydo-

wany na zajęcie stanowiska, że postanowiłem — kazać zrobić swój portret.

Niepodobna¹¹, ażebyś pan przed pięciu laty nie zauważył na wystawie sztuk pięknych

portretu mężczyzny w sile wieku, z białą, krótko ostrzyżoną brodą, a cerą dwuǳiestolatka.

Tłumy, szczególnie kobiet, zatrzymywały się przed nim, i nieraz słyszałem uwagi:

— Patrz, jaka to czerstwa¹² cera…

— Jakie żywe oko…

— Prześliczny starzec!

To, panie, był mój portret, ukończony w miesiąc po stanowczej rozmowie z Ewcią.

Muszę jednak dodać, że — starcem nazywają mnie kobiety tylko dla przekomarzania się.

Czują bowiem i one we mnie, i ja sam w sobie — młodość od stóp do głowy; przedwczesna

siwizna niczego nie dowoǳi, ponieważ jest w naszej roǳinie ǳieǳiczną. Mój ojciec

już w pięćǳiesiątym siódmym roku życia był siwy, syn (młokos!) znalazł kilka białych

włosów, a nawet Ewcia, jak to nadmieniłem, osiwiała również przedwcześnie.

Może za wiele piszę o sobie; wybacz pan, ale to tak miło rozpamiętywać swoje, choćby

skromne zasługi, szczególnie wówczas, gdy człowiek ma obandażowaną nogę.

Nim zakomunikuję panu właściwą prośbę, muszę choć pokrótce wspomnieć o tym,

jak pracowałem nad zdobyciem stanowiska w społeczeństwie, a także o tajemniczych

wypadkach, które wplątały się do moich usiłowań.

Ostrzegam, że nie jestem przesądny i w cuda nie wierzę; owszem — jestem raczej

sceptykiem. Mimo to historia mego kĳa, którą zaraz opowiem, przekonała mnie, a może

przekona i pana, że — są rzeczy na ziemi, o jakich nie śniło się ﬁlozofom.

¹¹ nieoona (daw.) — nieprawdopodobne, niemożliwe.

¹² esw — tu: zdrowy.

Pan Wesołowski i jego kĳ



Przede wszystkim zobacz pan, jak zrobiłem znajomość ze swoim kĳem.

Choǳąc ulicami, mam zwyczaj spoglądać w okna sklepów. W ten sposób można

zapoznać się z jakąś przystojną sklepową, upatrzyć tani prezent dla jakiejś cnotliwej i nie-

wymagającej ǳiewczyny, a w najgorszym razie — można przejrzeć się w szybie, jak w lu-

strze. Nie jestem pyszałkiem, wyznam jednak, że lubię swoją ﬁzjognomię¹³, a nie znoszę

nieporządku w ubraniu. Podwinięty kołnierz, źle zapięty krawat, albo, broń Boże! plamka

na klapie surduta, na cały ǳień mogą mi zepsuć humor.

Podczas jednej wędrówki zauważyłem w oknie sklepu tokarza — barǳo ładną twa-

rzyczkę. Zatrzymałem się, zacząłem udawać, że przypatruję się laskom, fajkom, szachom

i dominom, rzucając jednak słodkie spojrzenie na piękną sklepową.

Nieznajoma dostrzegła oznaki mojej życzliwości, a nawet uśmiechnęła się znacząco.

I właśnie, gdy podnosiłem rękę do kapelusza, aby złożyć jej ukłon, osłupiałem…

Mięǳy laskami w oknie była jedna czarna, posiadająca zamiast gałki — rzeźbioną

główkę Murzyna. Prawǳiwego Murzyna z czarną cerą, białymi zębami, ciemno-wiśnio-

wymi wargami, a nade wszystko — ze szklanymi oczyma, które, lubo¹⁴ trochę rozbiegłe,

zdawały się mieć pozór życia i myśli.

Otóż w chwili, gdy podniosłem rękę do kapelusza, aby ukłonić się pięknej sklepowej,

spostrzegłem ze zdumieniem, iż rzeźbiony na lasce Murzyn patrzy mi w oczy i — śmieje

się na całe gardło. Przechylił się w tył, jakby miał upaść, szeroko otworzył grube usta

i śmiał się ze mnie, no, ale tak, że gdyby był żywym człowiekiem, choćby Murzynem,

musiałbym zażądać od niego wyjaśnień.

Nim otrząsnąłem się z przykrego wrażenia i przypomniałem sobie, że bądź co bądź

jest to tylko rzeźbiona laska, sklepowa znikła.

Od tej pory często przechoǳiłem obok sklepu. Nieznajomej już w nim nie było, ale

za to kĳ z gałką w formie Murzyna nabierał coraz więcej życia i wyrazu. Niekiedy zdawało

się, że pochylony na prawo, rozmawia z laską, mającą na wierzchołku głowę starca. Innym

razem, pochylony na lewo, zdawał się drwić z kĳa zakończonego końskim kopytkiem.

Czasami zwracał grube wargi do zawieszonej obok cygarnicy, jakby chciał zaciągnąć się

dymem papierosa. A innym razem znowu zdawało się, że — mnie poznaje.

Wówczas albo pochylał się do mnie, jakby kłaniając się, albo przykładał usta do szyby

(może chciał mnie pocałować?), albo obrażony moją dla niego obojętnością, stał sztyw-

nie¹⁵ i patrzał gǳieś, na drugą stronę ulicy.

Nigdy nie używałem laski; idąc, trzymałem zwykle w prawej ręce rękawiczkę, i to mi

wystarczało. Jednakże około sześćǳiesiątego roku życia przyszła mi chęć sprawienia sobie

kĳa. Nie dlatego bynajmniej, ażeby się podpierać, bo tego nawet ǳiś nie potrzebuję, ale

— uważałem, że z kĳem w ręku będę wyglądał poważniej. Doszedłem nawet do wniosku,

że trzymanie złożonej rękawiczki stosowne jest dla mężczyzny tylko mięǳy dwuǳiestym

a trzyǳiestym rokiem.

Pomimo tych uwag, nie wiem jak długo jeszcze decydowałbym się na kupno laski,

gdyby nie okoliczność, że — zostałem członkiem Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami.

„Jużci — pomyślałem — zwierząt nie można protegować bez kĳa.”

I postanowiłem kupić sobie ów kĳ z główką Murzyna.

Nie wiem dlaczego, wchoǳąc do sklepu tokarza, uczułem nieco przyśpieszoną pul-

sację. Spoglądam za kontuar — nie ma pięknej sklepowej; miejsce jej zajmuje jakiś zata-

baczony jegomość w okrągłych okularach. Patrzę na okno… Nie ma mego Murzynka!…

— Gǳie pan ma tę laskę z głową Murzyna? — spytałem tokarza. — Chcę ją kupić.

— Murzyna? — spytał. — A to ǳiwny traf! Nie ma kwadransa, jak kupił go jakiś

pan. Ale znajdę dla pana dobroǳieja coś stosowniejszego: kĳ z dużą, gładką gałką…

— ǲiękuję panu — odparłem i opuściłem sklep prawie z żalem.

Już mi nawet laski zaczynają porywać z przed nosa!

Co pan jednak powiesz?… Przechoǳę obok sklepu na drugi ǳień i — w oknie wiǳę

znowu mego Murzynka. Pochylił się tak, że o mało nie rozbił szyby głową, i zdawał się

szeptać do mnie z najwyższym niepokojem:

— Chodźże tu prędko, bo mnie jeszcze kto złapie…

¹³ jognoia — wygląd twarzy, ciała.

¹⁴ o (daw.) — chociaż.

¹⁵ swnie — ǳiś popr.: sztywno.

Pan Wesołowski i jego kĳ



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: