Językoznawstwo ogólne
Zagadnienia do egzaminu:
1. Szkoły językoznawcze.
2. Przedmiot i zadania językoznawstwa.
3. Pogranicza językoznawstwa.
4. Językoznawstwo stosowane.
5. Działy językoznawstwa.
6. Pragmatyka językoznawstwa
7. Akty mowy.
8. Definicja języka.
.9. ZNAK-(istota znaku); relacja między znakami (formą):
9 .Znaki językowe- cechy wyróżniające.
10. Funkcje języka i 11. Teoria Karola Buhlera i Romana Jacobsona; ( składniki komunikatu i funkcje języka
odpowiadające im).
12. Wiedza o języku (F. de Saussure).
13. Znaczenie języka (wieloznaczność, synonimia itd).
14. Nazwy własne a pospolite (różnice); swoistość gramatyczna (odmiana), ortografia w nazwach własnych; typy.
15. Język mówiony a pisany; mowa i pismo- cechy.
16 Historia pisma (piktogramy); alfabety; litera.
17. Odmiany języka.
18. Zróżnicowanie regionalne języka (DIALEKTY- cechy istotne),
19. Odmiany środowiskowe języka.
20. Odmiany funkcjonalne języka.
21. Zróżnicowanie języka a norma.
22. Tekst ( odmiany i gatunki).
23. Języki na kuli ziemskiej (pochodzenie).
24. Rodziny językowe (klasyfikacja typologiczna).
25. Języki sztuczne (nowe języki i niby- języki).
26. Kontakty międzyjęzykowe (interferencja, zapożyczenia).
27. Europejska liga językowa, słownikowa.
1.Szkoły językoznawcze. (ksero z zajęć)
*SZKOŁA KAZAŃSKA- J.I.N.Baudoin de Courtenay i Mikołaj Kruszewski (zajmowali się fonetyką):
-jako pierwsza zaczęła rozróżniać synchronię i diachronię;
-nowoczesna koncepcja fonemu (fonem może mieć cechy wyróżniające, jak zmienimy
głoskę to już inne znaczenie),
-rozróżnianie języka zbiorowości od języka jednostki,
-rozróżnienie między diachronią i synchronią w językoznawstwie,
*SZKOŁA GENEWSKA- Ferdynand de Saussure („Kurs językoznawstwa ogólnego”);
-język jako system (strukturalizm), wyabstrahowany z kontekstu zewnętrzn.,
-język jako system relacji między znakami językowymi (signifiant -jednostka
znacząca/ signifie- rzecz oznaczana, desygnat),
-język jako system relacji między formą a substancją(coś co jest poza językiem);
-relacje pomiędzy znakami- syntagmatyczne (mają relacje poziomą, mogą tworzyć
zdania, mogą wzajemnie ze sobą występować) i paradygmatyczne (mają relacje
pionowe) ,
-język, mowa i mówienie (wprowadził rozróżnienie),
-rozróżnienie diachronii i synchronii w języku.
Charles Bally (popierał De Saussure’a) i teoria aktualizacji (język-abstrakcyjny twór/ jest używany w życiu codziennym).
*SZKOŁA PRASKA- M. Trubeckoj, R. Jacobson;
-teoria binarnych (podwójnych) opozycji fonologicznych (głoski/ fonemy mają swoją
opozycję, ale są to dwa elementy zestawione; twardość/miękkość, dźwięczn./bezdźw.),
-cechy relewantne i dystynktywne fonemów,
-neutralizacja (gdy dwa fonemy mają jedną cechę wyróżniającą-kot, kod- dźwięczna staje
się bezdźwięczna, czyli pewne głoski pod wpływem innych zmieniają się),
-typologia językowa (zaawansowana),
-nacisk na funkcjonalność języka (umożliwienie komunikowania się, aspekt praktyczny),
-temat (informacja dana) i remat (to co nowe, każde zdanie ma podwójną wypowiedź:
to o czym się mówi i to co na ten temat się mówi).
*SZK. KOPENHASKA- Hjelmslev i Brondal;
-zbudowanie metajęzyka (język związany z opisem gramatycznym i nazwa poszczególnych składników),
-badania semiotyczne (nauka o znakach) i semiologiczne (wyraz jako znak, nauka o znakach
językowych);
-glossematyka; -treść i wyrażenie; -forma i substancja,
-zdefiniowanie homonimii (to samo brzmienie, inne znaczenie) i polisemii (wieloznaczeniowość);
*AMERYKAŃSKA SZKOŁA LINGWISTYCZNA- Sapir, Bloomfield;
-dystrybucjonizm,
-behawioryzm (analizowanie kogoś poprzez jego działanie) i antymentalizm
(automatycznie mówimy a nie zastanawiamy się, bezmyślnie).
Językoznawstwo = lingwistyka:
-nauka o języku, zajmująca się badaniem jego budowy i rozwoju,
-głównym przedmiotem badań jest tu język,
-ze względu na tendencje do integracji nauk trudno jest wyznaczyć granice badań językozn.,
-językoznawstwo jest nauka humanistyczną- w centrum zainteresowania jest człowiek postrzegany poprzez
pryzmat używania języka ( tylko czł. używa języka),
-przedmiotem i zadaniem językoznawstwa jest poznanie języka samego a sobie (wejść w myśli człowieka, jego
kulturę; zobaczyć stosunek jego do rzeczywistości),
-język to nie tylko wyróżnik ale siła człowieka,
-język naturalny- to ten którego używamy, jest on przedmiotem badań, powstaje spontanicznie, ma swoją
historię, rozwój i luźne reguły
-język sztuczny- esperanto- stworzył go Zamenhoff ( Polak), oparty jest na łacinie i języku germańskim,
powstaje drogą wymysłu ludzkiego, tu reguły są precyzyjne, przeznaczony dla wybranych
dziedzin (język komputerowy, matematyczny itp.).
§ Językoznawstwo synchroniczne zajmuje się formą języka w danym momencie; językoznawstwo diachroniczne odkrywa historię języka (grupy języków) i zmiany jego struktury na przestrzeni czasu.
§ Językoznawstwo teoretyczne próbuje budować modele służące opisywaniu poszczególnych języków oraz teorie dotyczące uniwersalnych aspektów języka; językoznawstwo stosowane usiłuje wdrażać te teorie w praktyce.
Język naturalny może być badany z różnej perspektywy. Ze względu na przyjęty punkt widzenia, cel badań i stosowane metody wyróżniamy: (rodzaje językoznawstwa):
-Językoznawstwo OPISOWE- ma charakter empiryczny, bada teksty powstałe w danym języku, by opisać ich
budowę na wszelkich poziomach; odwołuje się do ustaleń teoretycznych
proponowanych przez językoznawstwo teoretyczne;
-J. OGÓLNE (teoretyczne)- bada wszystkie języki, aby zbudować spójną teorię języka i na jej podstawie
opisywać szczegółowo poszczególne języki;
-J. SYNCHRONICZNE- bada system językowy w określonym czasie, momencie historycznym, jest ono
statyczne, interesuje się tym, co jest teraz (nie tym co było przedtem);
-J. DIACHRONICZNE (historyczne)- bierze pod uwagę język w jego rozwoju, interesuje się zmianami w jego
systemie językowym, ustala ich przebieg oraz przyczyny; jest dynamiczne
(obserwuje proces przechodzenia języka z jednej fazy rozwojowej do
następnej); zadaje sobie pytanie co było wcześniej, dlaczego tak wyglądał,
w jaki sposób doszło do takiej zmiany językowej ( np. oboczności „o” i
„u” o – o – o);
-J. PORÓWNAWCZE- porównuje różne języki i kładzie nacisk na aspekt diachroniczny, historyczny; ujmuje
podobieństwa i różnice na tle przemian w rozwoju porównywanych języków, systemów
językowych;
-J. KONTRASTYWNE- ma charakter synchroniczny; porównuje języki takie jakimi są w danym momencie
historycznym;
-J. ZEWNĘTRZNE- bada stosunek języka do innych zjawisk, do kultury, społeczeństwa (socjolingwistyka,
psycholingwistyka, dialektologia, etnolingwistyka itp.);
-J. WEWNĘTRZNE- skupia się na badaniach samej budowy języka.
W ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy rodzenie się nowych dyscyplin naukowych, które wyrastają z językoznawstwa, lecz przekraczają tradycyjne granice tej gałęzi wiedzy. W drugiej poł. XX w powstały m.in.:
psycholingwistyka, socjolingwistyka, etnolingwistyka, neurolingwistyka, czy ekolingwistyka. Wynika z tego że pewne zagadnienia językowe są jednocześnie domeną innych nauk.
· SOCJOLINGWISTYKA- powst. w l. 50-tych XX w;
-Bada związek między językiem a społeczeństwem zwłaszcza z punktu widzenia rozwarstwienia językowego (społeczne odmiany językowe: socjolekty, profesjolekty, biolekty, język prawniczy, medyczne, pokolenia, j. w rodzinie (ten sam człowiek posługuje się innym językiem np. w stosunku do szefa a innym do dzieci, żony-j. familiarny)).
-Język jest zbiorem różnorodnych zjawisk, które socjolingwistyka rejestruje, klasyfikuje w ramach różnych odmian, analizuje ich status w społeczeństwie, łączy je z rolami społecznymi, jakie są udziałem użytkowników języka.
–Jest językoznawstwem zewnętrznym. Czynniki zewnętrzne maja istotny wpływ na użycie języka, wybór środków językowych, stylu wypowiedzi. A samo użycie języka może wskazywać na miejsce użytkownika języka w strukturze danej społeczności.
-Socjolingw. obserwuje zachowania językowe w różnych społecznościach, procesy interferencji- wzajemnego nakładania, oddziaływania na siebie.
-Zwraca uwagę na zróżnicowanie języka ze względu na typ kontaktu społecznego, jaki zachodzi między nadawca a odbiorcą. Kontakt ten może mieć charakter bardzo szeroki (ogólnospołeczny) np. spiker telewizyjny- zbiorowy odbiorca przed telewizorem; bardziej ograniczony (lokalny) np. podczas zebrania (prowadzący- uczestnicy), wykładu (wykładowca-słuchacze0 itp.; i kontakt wąski (indywidualny) np. w typowej rozmowie ( możliwa jest tu największa wariantywność języka.
-Socjolingwistyka wykorzystuje też w opisie języka teorię ról społecznych, jakie są udziałem każdego
użytkownika języka (każdy człowiek występuje jednocześnie w wielu rolach w społeczeństwie: mąż, ojciec,
kolega, przełożony, świadek itp.). Każda z tych ról społecznych wymaga zastosowania innego języka.
· PSYCHOLINGWISTYKA (psychologia języka) –l. 50-te XX w.
-Bada zjawiska psychologiczne i fizjologiczne które zachodzą podczas komunikacji językowej.
-Bada naturalne procesy opanowywania języka ojczystego przez dziecko, procesy rozwoju języka, procesy
uczenia się języków obcych itd.
-Zajmuje się opisem funkcjonowania mózgu w czasie tworzenia i odbioru mowy; dysponuje bogatą wiedzą na temat lokalizacji ośrodków mowy, a także ich roli w procesie wytwarzania i odbioru ciągów językowych.
-W procesie tym funkcjonuje pamięć, psycholodzy wyróżniają jej różne typy: sensoryczna, krótkotrwała, epizodyczna, długotrwała, operacyjna, deklaratywna, proceduralna, semantyczna i inne.
-Na gruncie psycholingwistyki mowa ludzka bywa porównywana z systemami komunikacyjnymi zwierząt, porównanie takie potwierdziło odrębną organizację naszego języka.
-Psycholingwistyka zajmuje się też filogenezą języka, czyli rozwojem mowy gatunku ludzkiego i ontogenezą języka czyli rozwojem mowy ludzkiej od narodzin człowieka do końca jego życia.
· ETNOLINGWISTYKA (język jako składnik kultury)- wywodzi się z lingwistyki antropologicznej,
-Zajmuje się związkami między językiem a kulturą ( jednym z podstawowych składników kultury jest język).
-Problemy którymi zajmuje się etnolingw.: kulturowe funkcje języka jako instytucji społecznej, gatunkowe
wzorce wypowiedzi czy kategorie gramatyczne i semantyczne języka w aspekcie funkcjonalnym, słownictwo
jako klasyfikator doświadczeń społecznych.
4.Językoznawstwo stosowane. (z internetu)
Jest dziedziną nauki zajmującą się rozpoznawaniem i badaniem zagadnień związanych z językiem oraz rozwiązywaniem występujących w praktyce problemów językowych. Pokrewne jej działy to: dydaktyka, językoznawstwo, psychologia, antropologia oraz socjologia.
Największe działy lingwistyki stosowanej stanowią: dwu- i wielojęzyczność, opis i translacja języka leksykografia, komunikacja przy pomocy komputera (czat, e-mail itp.), ocena umiejętności językowych, alfabetyzm i analfabetyzm, glottodydaktyka, analiza konwersacji, analiza dyskursu, socjolingwistyka, nauka języków obcych, pragmatyka, juryslingwistyka i tłumaczenia. Lingwistyka stosowana została ustanowiono częściowo w odpowiedzi na zawężanie się pola działań lingwistyki generatywnej...
Kaacha91