dziedzictwo-historyczno-kulturowe-srodek-32-41_b.pdf

Synku, jo tam nie wiym, ale u nos w doma

wdycki przestrzego się tego zwyczaju…

Przypomniołech se teroski, jak w Wielgi

Czwortek zawiązywano dzwony, a jo jako bajtel

lotoł z klekotkami po cołkij wsi.

Dziadku, czy to prawda, że w Wielkim

Tygodniu nie można pracować w polu ani

w ogrodzie, bo ziemia nie wyda plonów.

Z CZEGO MOŻNA ZROBIĆ

ŚLĄSKĄ PALMĘ?

Babczyne berani

„Wiycie moji roztomili, jak żech jeszcze była dzieckiym,

toch się Wielkanocy fest radowała. Bo tyż to były

piykne świynta! (…)

Chłopczyska już pora dni przed Palmowom Niedzielom lotali kajś

po polach, lasach i łogrodkach, coby nazbiyrać na palma. Już łoni

nojlepij wiedzieli, kaj znojdom turecko sosna, jałowiec, trzcionka

(trzcina), jemioła, siba (czerwona wiklina), kokocyna (kokocz),

bagnoć (bagienko), kruchan (kruszyna), sakwas (borówka brusznica) , torek (dzika róża) i kalina. Bo toż to

wszystko w palmie musiało być. Jakby się kiery pomylił i nazbiyroł czego inszego, toby go kamraci wyśmioli, że

nazbiyroł kocich buł. Z tych gałązek w doma tata abo dziadek kryncili palmy, taki piykne, jak nikaj! (…) Chłopcy

we Wielgo Sobota ucinali łogłówek palmy, nabijali na patyk i we wieczór łopolali go we świyntym łogniu.

Z tego łogłówka robiło się w pierwsze świynto krzyżyki, kiere gospodorz wiyszoł nad dźwiyrzami do chałpy,

chlywa, stodoły. Zatykało się jich tyż na rogu kożdego pola. Kropiło się tyż rola świynconom wodom, coby

dobrze łobrodziło, a Pon Boczek błogosławił”

E.Madeja, B.Danek, Babczyne berani. Opowiastki spod Pszczyny, Pszczyna b.r.w.

Wykreśl z tekstu zwyczaje, które nie są związane z Wielkanocą.

Ze świętami wielkanocnymi związane są zwyczaje: sianko pod obrusem, święcenie palm, ubieranie choinki,

pieczenie baranka, święcenie ognia i wody, oczekiwanie na pierwszą gwiazdkę, malowanie jajek,

zapalanie zniczy, pieczenie babek i mazurków, święcenie potraw, dzielenie się opłatkiem, oblewanie innych wodą,

„szukanie zajączka”.

Porozmawiaj z Mamą lub Babcią na temat tradycyjnych potraw wielkanocnych przygotowywanych

w Waszym domu. Wymień ich nazwy.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Jakie świąteczne ozdoby wielkanocne pojawiają się w Twoim domu? Zapisz je.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

ŚMIYRGUST

Prziszli my tu po śmiyrguście,

ino nos tu niy łopuście,

kopa jajec narychtujcie,

a kołocza niy żałujcie.

Wasze dziołchy polejymy,

deliny Wom niy zlyjemy,

dejcie jajca malowane

i kołocze lukrowane,

dejcie jajec piyńc,

a byda Wasz ziynć.

Idźcie tyż ta do komórki

I urznijcie kawoł szpyrki,

ino z dala od rynki,

żebyście se niy zadali mynki.

 Pokoloruj pisankę, zwaną na Śląsku kroszonką . Kroszonka była wyskrobywana na kolorowo zabarwionej

skorupce. Możesz z Rodziną zabarwić jajka jak dawniej - w sposób naturalny. Gotowało się jajka w łuskach cebuli,

by uzyskać rdzaworudy kolor, w młodym owsie lub młodym życie na kolor zielony i w korze dębu – jajka

przybierały wtedy ciemną barwę.

Downij ludzie godali, że trzeja

połknąć trzi wiyrzbowe kocianki

z poświynconej palmy, coby

gardło nie bolało cołki rok.

Z ciągu liter wykreśl słowo WIELKANOC. Powstały wyraz zapisz poniżej.

Poszukaj w słowniku tradycyjnym lub internetowym, co oznacza to słowo.

WITERLAKDAYNCOJCA

............................................................................................................................................…………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

My tak z tym wionkym

Chodzymy, łażymy

Ale niy kożdej

Dziołsze powjyszymy

A jak je kiero kudłato, pyskato,

To musi czekać, aż na drugie lato.

Tyn moiczek, tyn zielony,

Taki piyknie ustrojony,

Po zagrodach se wendruje,

Oczy wszystkich uraduje,

Pikno dziołcha łoboczymy,

To jej moik powieszymy.

CO DLO GRYFNEJ DZIOŁSZKI?

DZIAD CZY MOIK?

Gdy rozpoczęła się wiosna, młodzi chłopcy i dziewczęta zaczynali myśleć o zbliżających się weselach.

W pierwszych dniach maja odświętnie ubrani chłopcy stawiali moik albo wionek na podwórku

dziewczyny, która jeszcze w tym roku miała wyjść za mąż. Moik , to przeważnie był ustrojony we

wstążki i kwiaty świerk. Mówiono, że im wyższy moik , tym ładniejsza dziewczyna. Chłopcy chodzili

i śpiewali różne przyśpiewki, straszyli też dziewczyny dziadem . Dziad był kukłą ze słomy, ubraną w „chłopskie”

ubrania. Zdarzało się, że dziada stawiali dziewczynom niegrzecznym i nielubianym, ale najczęściej tylko nim

straszono dziewczyny. Chłopcy gonili dziewczęta z dziadem i wołali: „Dziada im postawić!”.

/foto: arch. ZSP Studzienice/

/foto: A. Szafron/

Narysuj dziada i ozdób moik .

Dawniej dziewczyny w dniu ślubu nie ubierały białych sukien i welonów. Do ślubu ubierały kieckę

i jaklę , które uszyte były z droższego materiału, zwykle w kolorze czarnym. Kiecka była czarna,

jakla ozdobiona koronkami, broszką lub białą szarfą z krzyżem lub medalikiem. Fartuch był biały,

haftowany. Na głowie panna młoda miała mirtowy wianek, a włosy były związane w warkocz.

Z organizacją ślubu i wesela na ziemi pszczyńskiej wiążą się następujące tradycje:

Rozwożenie kołocza - Na tydzień przed

ślubem, przyszła para młoda rozdawała

rodzinie, znajomym i sąsiadom „kołocz”-

sernik, jabłecznik i makowiec na cieście

drożdżowym. Ciasto było zawsze pięknie

zapakowane i dołączony był do niego

bilecik z wierszykiem np.: „Aby nasi goście

w pamięci nas mieli, Młoda Para od serca

kołoczem się dzieli” .

Polterabend - Dzień przed ślubem,

późnym popołudniem lub wieczorem do

domu panny młodej przychodzili goście

weselni, przyjaciele i sąsiedzi. Przed

drzwiami tłukli na szczęście szklane

naczynia. Młodzi mieli obowiązek

wspólnymi siłami posprzątać to, co

zostało stłuczone. Rodzice Panny

Młodej gościli przybyłych poczęstunkiem.

Często uczestnicy „trzaskania szkła”

przebierali się, śpiewali, tańczyli.

Szlogi – W dniu ślubu, na drodze do

kościoła młodzi musieli pokonać szlabany

zrobione ze sznurków, kolorowych bibuł

czy kwiatów, ustawione najczęściej przez

sąsiadów lub znajomych. Aby młodzi

mogli jechać dalej, musieli zapłacić.

/foto: arch. A.Krupka, A.Chlebek/

LISTECZKU DĘBOWY

Listeczku dębowy,

Ni wpadej do wody,

Nie byda się wydowała (2x)

Nim bydom jagody.

Jak jagód nazbierom,

To sie potem wydom,

Co by mi mój nie wyryczoł, (2x)

Że jo też nic ni mom.

W pierwszą noc po ślubie, młoda żona pyta

męża:

- Anteczku, czy ty zawsze tak chrapiesz?

- Nie najdroższa, ino wtedy jak śpia!

Listeczku dębowy,

Ni wpadej do wody,

Nie byda się wydowała, (2x)

Nim bydom jagody.

Uczymy się godać po śląsku:

Mieć kogoś rod, przoć komuś - kochać kogoś

Mieć recht - mieć rację

Mieć mleko pod nosym - być za młodym

Frelka - dziewczyna

Lipsta - narzeczona

Karlus - kawaler

Żyniaczka - ślub, zamążpójście

Zofijko, wybiyrom sie jutro

pod Trzi Dęby beztoż, że je

3 moja - rocznica wybuchu

trzecigo powstanio śląskigo.

A my Dziadku idziemy dzisiaj

do Muzeum Prasy Śląskiej. Mamy

tam lekcje o Wojciechu Korfantym,

októrym mi opowiadałeś.

DLACZEGO PAMIĘTAMY

O TRZECH DĘBACH

I TRZECH POWSTANIACH?

Moneta kolekcjonerska wydana

z okazji rocznicy

Powstań Śląskich przez

Narodowy Bank Polski w 2011r.

JUŻ ZACHODZI CZERWONE SŁONECZKO

Już zachodzi czerwone słoneczko

Za zielonym gajem.

Ubodzy powstańcy, śląscy szeregowcy

Idą na bój krwawy.

Wpisali się do jednej brygady,

Powiodło ich serce,

Aby obsadzili cały Górny Ślązek

I jego granice.

Na granicy tam Górnego Śląska

Jest przepaść głęboka,

Każdego powstańca, każdego Ślązaka

Wielka bitwa czeka.

Jak nam zacznie wojskowa kapela

Z Opola pięknie grać,

To wszyscy powstańcy będą w prostym rzędzie

Na baczność z bronią stać.

Tę piosenkę składali powstańcy,

Śląscy szeregowcy,

W dziewiętnastym roczku, w tym wielkim powstaniu,

Przy jasnym miesiączku.

Obelisk upamiętniającą złożenie przysięgi przez powstańców

powiatu pszczyńskiego, przed wybuchem I powstania

śląskiego w 1919 r. w miejscu zwanym "Trzy Dęby"

Odwiedź Muzeum Prasy Śląskiej w Pszczynie, które nosi imię Wojciecha

Korfantego, przywódcy powstań śląskich i twórcy najpopularniejszych

gazet polskich na Śląsku. W muzeum możesz zobaczyć wiele ciekawych

eksponatów, m. in. zrekonstruowany gabinet Wojciecha Korfantego.

Wybierz się na wycieczkę rowerową lub pieszą do parku pszczyńskiego, do części zwanej Zwierzyńcem lub

Dziką Promenadą. W miejscu pamięci narodowej „Trzy Dęby” zobacz i sfotografuj cmentarz wojenny.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: