podstawy produkcji leśnej1.doc

PODSTAWY PRODUKCJI LEŚNEJ

ĆWICZENIA I             

1.  Selekcja pozytywna - wybór najlepszych osobników z populacji źródłowej lub wyjściowej i przeznaczenie ich do rozmnażania. W leśnictwie ten typ selekcji stosowany jest podczas prowadzenia trzebieży* i w drzewostanach dojrzałych. Polega na wybraniu z populacji wyjściowej populacji cząstkowej, bądź pojedynczych drzew o korzystnych cechach, które następnie przeznaczane są do rozmnażania (naturalnego bądź sztucznego).

* Trzebieże to cięcia pielęgnacyjne dokonywane w drzewostanach, które przeszły okres czyszczeń.

Selekcja negatywna - wybór najgorszych osobników z populacji wyjściowej i podejmowanie działań mających na celu ich eliminację. Ten typ selekcji stosowany jest w leśnictwie podczas prowadzenia czyszczeń.

2. Plantacje nasienne - potomstwo wegetatywne (ze szczepów) co najmniej 40 drzew doborowych dla sosny i świerka i co najmniej 30 drzew doborowych pozostałych gatunków, rozmieszczone w sposób systemowy, zapewniający maksymalne możliwości krzyżowania się drzew.

3. Lata urodzaju – obradzanie nasion w kilkuletnich odstępach czasu.
 

Ø       Zdarzają się lata całkowitego nieurodzaju, najczęściej w następstwie uszkodzenia pąków kwiatowych lub kwiatów przez mróz lub zakłócenia procesu kwitnienia przez niesprzyjające warunki atmosferyczne, uniemożliwiające zapylanie kwiatów przez wiatr lub owady.

Ø       Najdłuższe przerwy pomiędzy latami urodzaju zdarzają się u gatunków ciężkonasiennych.

4. Kategorie nasion:
 

Ø       Różnią się odpornością na odwodnienie i oddziaływanie niskich lub ultraniskich temperatur.

TRZY KATEGORIE:

Ø       Orthodox – znoszą znacznie odwodnienie i są odporne na niskie i ultraniskie temperatury (np. świerk pospolity, sosna zwyczajna). W chłodni można je przechowywać przez kilkanaście lat, a nawet w niektórych przypadkach dziesięcioleci.

Ø       Suborthodox – znoszą silne odwodnienie i niskie temperatury, giną w temperaturach ultraniskich (czereśnia, buk, leszczyna). W chłodni można je przechowywać przez kilka lat.

Ø       Recalcitrant – nie znoszą znacznego lub jakiegokolwiek odwodnienia, giną w temperaturze o kilka stopni niższej od 0 (dęby, kasztanowiec, kasztan, klon srebrzysty, jawor). Są krótkowieczne.

5. Przechowywanie nasion:

Ø       Cel przechowywania:

◦          użytkowanie na wiosnę

◦          gromadzenie nasion

1.       Zbiór nasion:

- w okresie ich pełnej dojrzałości lub krótko przed nią, do zbioru szyszek jesienią lub zimą

- ręczne zrywani, otrząsanie, zbiór z ziemi, helikopter lub z powierzchni wody

- np. u leszczyny również z zapasów wiewiórek

2.       Oczyszczanie nasion z mięsistych lub soczystych owoców

3.       Prowizoryczne składowanie szyszek, owoców lub owocostanów w pomieszczeniach intensywnie wietrzonych, chronionych przed mrozem, wiatrem, światłem słonecznym, przed gryzoniami i ptactwem. Powinno ono trwać jak najkrócej. Szczególnie trzeba dbać o łatwo samozagrzewające się żołędzie, bukwie.

1.       Szyszki gatunków iglastych składuje się aż do przystąpienia do wyłuszczania nasion, co przebiega zimą po zbiorze, a nawet wczesną wiosną.

4.       Czyszczenie nasion. Do przechowywania nadają się tylko nasiona oczyszczone.

5.       Termoterapia i zaprawianie nasion.

6.       Ocena jakości nasion

Ø       Warunki przechowywania nasion:
 

ü       Temperatura przechowywania:

▪          Recalcitrant – nieznacznie poniżej 0°C

▪          Orthodox – od -3°C do -20°C, dla ich dłuższego, kilkuletniego przechowywania najlepsza jest temperatura -10°C

ü       Wilgotność:

▪          Orthodox lub suborthodox – 5-6% wilgotności

▪          Recalcitrant – 38-45% wilgotności

ü       Wymiana gazowa nasion z powietrzem otoczenia:

▪          Orthodox i suborthodox – szczelnie zamknięte opakowania. Intensywność metabolizmu znikoma.

▪          Recalcitrant – nieszczelnie zamknięte pojemniki

ü       Opakowania:

▪          Orthodox – pojemniki blaszane, z materiału niekorodującego oraz pojemniki i beczki plastikowe

6. Czyszczenie nasion:

Ø       Usunięcie z partii nasion pustych, niedokształconych, uszkodzonych, opanowanych przez różne larwy owadów

Ø       Wyeliminowanie z nich nasion obcych gatunków

Ø       Należy pozbyć się również innych zanieczyszczeń organicznych i mineralnych
 

Ø       Sposoby czyszczenia:

ü       odwianie na wietrze

ü       spławianie na wodzie

7. Termoterapia i zaprawianie nasion:
 

Ø       Zanurzanie nasion na 2,5 h w wodzie o temperaturze 41°C

Ø       Zaprawianie fungicydem

Ø       Osuszanie i schładzanie

Ø       Termoterapia i zaprawianie nasion wynika z zagrożenia grzybami pasożytniczymi, najgroźniejszy z nich: Ciboria batschiana, atakujący nasiona dębów i kasztana jadalnego.
 

8. Typy spoczynku nasion:
 

Ø       Brak spoczynku – brak przeszkód ograniczających (wody i powietrza) dla zarodków we wnętrzu nasion

Ø       Spoczynek względny – we wnętrzu zarodki gotowe są do skiełkowania

Ø       Spoczynek bezwzględny – brak zdolności do natychmiastowego skiełkowania nasion w żadnych warunkach

9. Skaryfikacja nasion - polega na uszkadzaniu twardych pokryw nasion przez ścieranie ich różnymi ciałami szorstkimi (np. ostry żwir, papier ścierny).

10. Stratyfikacja nasion - (przysposabianie w podłożu) jest jednym z najpopularniejszych i od kilku wieków znanym sposobem przerywania spoczynku nasion, zapobiegającym przelegiwaniu ich na kwaterach siewnych w szkółce przez okres roku, a nawet 2 lat.
 

Ø       Warunki stratyfikacji:

ü       wysoki poziom uwodnienia

ü       wymiana gazowa

ü       odpowiednia temperatura

Ø       Może być przeprowadzana w podłożu (mieszanina z piaskiem) lub bez podłoża (w pojemnikach)

Ø       Powstrzymanie ustępowania spoczynku i rozpoczęcie kiełkowania nasion.



ĆWICZENIA II

                                                                      DRZEWA IGLASTE

1. Szyszki:

Ø       Rozpadające się:

ü       Nasiona ze skrzydełkami:

▪          jednostronne łatwo oddzielające się od nasion; obejmujące nasionko

è     Kleszczykami (sosna: zwyczajna, górska, czarna, wejmutka)

è     Nibyłyżeczką (sosna: Banksa, wydmowa, smołowa)

è     Łyżeczką (świerk: pospolity, serbski, kłujący)

▪          Zrośnięte z nasionkami:

è     jednostronnie (modrzew: europejski, japoński; choina: zachodnia, kanadyjska)

Ø       Nie rozpadające się:

ü       Nasiona ze skrzydełkami:

▪          jednostronnie przyrośnięte (jodła: pospolita, olbrzymia)

ü       Nasiona bez skrzydełek: (sosna limba)

2. SOSNA ZWYCZAJNA (Pinus sylvestris L.)

Ø       Występowanie: Europa (cała), Azja: Syberia, Chiny, Mongolia, Kaukaz, Krym

Ø       Ma duży szereg ekotypów (np. augustowska, mazurska, reliktowa, itd.)

Ø       Kwiatostany:

ü       męskie:

▪          jajowate o żółtym zabarwieniu

▪          długości 5-8 mm, gęstoskupione u podstawy młodych pędów

▪          w nieco ocienionej podwierzchołkowej części korony

▪          pojedynczy kwiat: liczne pręciki osadzone na osi, każdy z dwoma pylnikami z wyrostkiem łącznikowym

▪          po przekwitnięciu kwiaty opadają pozostawiając fragment pędu bez igieł

ü       żeńskie:

▪          w postaci zielonkawych lub czerwonawych łusek zebranych w stojące, szyszeczkowate kwiatostany

▪          wyrastaja na końcach młodych, tegorocznych pędów na zewnątrz korony

▪          łuski nasienne znacznie większe od  okrywowych

 

Ø       Fenologia kwitnienia:

ü       paczki kwiatów zawiązują się w roku poprzedzającym kwitnienie

ü       kwitnie w maju – kwiat jest gotowy do pobrania pyłku, po zapyleniu po zapyleniu kwiat odchyla się ku dołowi

ü       w kolejnym roku w czerwcu następuje zapłodnienie, szyszki przyjmują barwę zieloną, do lata rosną, w lipcu osiągają długość 3-8 cm

ü       jesienią szyszki dojrzewają, drewnieją, zmieniają barwę z zielonej na szarawą

ü       zbiór szyszek po pierwszych przymrozkach (XII-II)

ü       w kwietniu (3 rok po kwitnieniu) – nasiona wysypują się z szyszek

Ø       Kształty tarczek:

ü       V. plana – płaskotarczkowa

ü       V. gibba – wypukłotarczkowa

ü       V. hamata – odgiętotarczkowa ku podstawie

ü       V. reflexa – odgiętotarczkowa ku wierzchołkowi

Ø       Formy szyszek:

ü       Na podstawie wielkości: wielkoszyszkowe, małoszyszkowe

Ø       Nasiona: typu orthodox

ü       mało wrażliwe na przesuszenie, do 2-3 %, w temp. 40-60 °C

ü       dł. 4-6 mm, jajowate z wydłużonym końcem, grubsze w części zaokrąglonej i wyraźnie cieńsze w ostrym końcu

ü       różnokolorowe: jasne (płone) – często puste; pstrokate; ciemnobrązowe

ü       są czasem drzewa, które obradzają tylko jasne zabarwienie

ü       skrzydełko kleszczowato obejmujące nasiono:

▪          3-4 razy dłuższe od nasionka, o ostrym wierzchołku i jednym brzegu prostym, drugim owalnym

▪          barwa płowa lub brązowa z ciemniejszym obrzeżem lub plamami

▪          Masa 1 000 nasion – ok. 6,2 g

ü       Przechowywanie:

▪          na sucho, w szczelnie zamkniętych pojemnikach

▪          do 5 lat – 7% wilgotności, temp. 5 °C

▪          do 10 lat – poniżej 6% wilg., temp. -5 °C

▪          powyżej 10 lat – poniżej 5% wilg., temp. -10 °C

ü       Nasiona nie wymagają przedsiewnego przygotowania. Wysiew na wiosnę.

3. SOSNA BANKSA (Pinus banksiana)

Ø       Występowanie: Ameryka Płn., w stanie dzikim centralna Kanada, płn-wsch USA

Ø       Zaczyna obradzać w wieku poniżej 10 lat

Ø       Często i obficie obradza

Ø       Kwitnie w maju

Ø       Kwiatostany:

...