Opinie historyków – okres PRL (Wojciech Roszkowski, Andrzej Sowa)
1945 - 1956
Ustrój polski nigdy nie był identyczny z ZSRR, ale się do niego upodabniał – działały te same mechanizmy – w latach 40. polski system uległ gwałtownej totalizacji (A.S.).
Ideologia oficjalna opierająca się na sile i kłamstwie tworzyła sztuczny pseudonaukowy świat zgodny z rosyjskim dwójmyśleniem gdzie:
· Demokracja oznaczała – bezwzględną dyktaturę,
· Postęp – obalenie wszelkich wartości i absolutyzacja władzy,
· Nauka prymitywną wiarę w zaklęcia ideologii.
Przyłączenie ziem zachodnich i północnych stawało się dla nowych władz w Warszawie swego rodzaju zastawem za lojalność wobec ZSRR. Gwarantowało również wrogość między Niemcami a polską – arbitrem ZSRR (wg samego Roszkowskiego ziemie zachodnie były słuszną rekompensatą za straty i cierpienia doznane przez naród polski wskutek rozpętania przez Niemcy II wojny światowej).
Niemal odwrotnie niż u Marksa nie tyle robotnicy dążyli w Polsce do władzy, ile władza opanowana przez garstkę komunistów starała się odtąd o stworzenie możliwie licznej klasy robotniczej.
W ogóle przy zachowaniu pewnych pozorów demokracji mała konstytucja stwarzała dogodne warunki dla wyłączenia sejmu z jego uprawnień, komplikowała podział władzy ustawodawczych i wykonawczych, a przez Radę Państwa, jej przewodniczącego oraz system Rad Narodowych tworzyła hierarchie władzy państwowej konkurencyjną dla układu sejm-rząd i niepodlegająca kontroli społecznej.
1948/49: Na komunistycznej scenie pozostały trzy partie: PZPR, ZSL, SD pozornie reprezentujące trzy klasy społeczne: robotników, chłopów, inteligencję. Faktycznie krajem rządziło kierownictwo komunistycznej partii totalitarnej, nie reprezentujące żadnej z tych grup, lecz głównie interes Kremla a spełniające aspiracje rozrastającej się żywiołowo nowej klasy – biurokracji partyjnej.
Apatia społeczeństwa – „Przeżyliśmy okupację, przeżyjemy demokrację”.
Pierwsze pokolenie, które doświadczało PRL, zestawiało je z terrorem wojny i Hitlera uznając w konsekwencji system komunistyczny za znośny. Z drugiej strony- apatia mas ustępowała socjalistycznej euforii karierowiczów i awansujących grup społecznych, którzy niebagatelne korzyści.
Plan 6 letni – industrializacja była dla komunistów środkiem przetwarzania człowieka i społeczeństwa. Zrywano tradycyjne więzi społeczne oraz tworzono luźną zatomizowaną klasę robotniczą potrzebną dla legitymizacji i oparcia dla władzy.
O Stalinie – „Największy w dziejach fałszywy prorok”
Fatalna sytuacja ekonomiczna, walka frakcyjna w PZPR i dotychczasowe sukcesy liberalizacji powodowały, że nastroje zmieniały się w społeczeństwie szybciej niż gotowość kierownictwa partii do zmian
1956 – dylemat – kierownictwo zasłaniało się frazesami, bo nie wiedziano, czy utrzymać władze w oparciu o ZSRR przeciw społeczeństwu polskiemu, czy też w łączności ze społeczeństwem, ale w jakiejś mierze wbrew Moskwie. Komuniści doszli do wniosku, że reformy możliwe, a nawet konieczne, ale tylko Gomułka może tym zamiarom nadać charakter bezpieczny dla władzy komunistycznej.
1956 - 1970
Przez cała jesień 1956 – odnowione kierownictwo PZPR przybierało pozę obrońcy demokratycznych przemian, apelując o zaufanie, obudzone zaś po stalinowskiej nocy społeczeństwo chciało wierzyć, że są one możliwe
Oznaczało to niepisaną umowę między władzą, która obiecywała zaspokoić pewną część postulatów społeczeństwa a tym ostatnim, które w tym celu powściągnęło ambicje pełnej demokracji i niepodległości.
Straty natolińczyków – po dojściu do władzy Gomułki personalnie były większe – tracili wielu prominentów, ale za to otrzymali gwarancje swojego programu. Liberałowie zaś zachowali stanowiska, ale za tą cenę przestali być liberałami.
Pod wieloma względami koniec lat pięćdziesiątych i względna humanizacja systemu były dla kultury duchowej równie niebezpieczne jak sam stalinizm (patrz apatia społeczeństwa) wielu ludzi skuszonych nową formułą utożsamiało się z systemem i poddawało mu.
Ożywienie kulturalne i gospodarcze z końca lat pięćdziesiątych nakładało się na przemiany w świadomości społecznej. Narodowy romantyzm ustępował pozytywizmowi i minimalizacji dążeń niepodległościowych. Poprawa sytuacji gospodarczej wiec aparat wyzysku znośny.
Akceptacja podporządkowanie ZSRR- bo jeszcze długo trwać będzie jego ekspansja.
Potencjalna opozycja chłopska zneutralizowana dzięki zaniechaniu kolektywizacji.
System stalinowski był dla większości społeczeństwa na tyle okropny, że nie mógł się w Polsce zakorzenić -system Gomułkowski dopuszczający pewien margines swobód spowodował znieczulenie na tkwiące w nim pierwiastki totalitarnej manipulacji. Rozmiękczenie ideologii komunistycznej spowodowało rozmiękczenie oporu społeczeństwa.
Wzrost gospodarczy za czasów Gomułki był jałowy – bo produkcja dla samej produkcji (bez poprawy stopy życiowej czy dochodów).
Lata 60.
„Szykany wobec kościoła pogłębiały stale podział na rządzących i rządzonych” (W.R.) – walka z kościołem mogła być taktycznie odkładana, ale była nieunikniona – partia dążyła do stanu, gdzie tylko ona ma monopol na ideologiczną działalność publiczną – kościół w kościele (A.S.).
Władze rozgromiły marcowy ruch studencki, gdyż w gruncie rzeczy cały czas nad nim panowały. Wydarzenia stały się pretekstem do rozpoczęcia antysemickiej nagonki personalnej. Gomułka uratował swoją pozycję ale za cenę recytowania cudzego scenariusza i akceptacji antysemickiej nagonki personalnej.
Pucz moczarowski z marca nie osiągnął swojego celu i zahamowany przez kierownictwo gomułkowskie, ale osłabione.
Dla dużej części młodzieży nauczka, że socjalizm nie ma ludzkiej twarzy
I doświadczenie – swoista legenda przegranej bitwy, ale nie zakończonej a może nawet zaczynającej się na nowo z komunistycznym bezprawiem.
17 VIII 1970
Wg Roszkowskiego ludobójstwo – wykonane z zimną krwią na rozkaz kogoś z partyjnej góry, by zapobiec przekształceniu się demonstracji w strajki okupacyjne, a także by przelana krew uczyniła sytuacje Gomułki bez wyjścia.
1970 - 1989
Propaganda sukcesu w PRL Gierka uderzyła efektem bumerangu – Andrzej Paczkowski (licytowała nadzieje i oczekiwania- a rzeczywistość nie była tak kolorowa).
Komuniści uzyskiwali posłuch i lojalność w kadrach PZPR dzięki zaspokajaniu ich aspiracji materialnych przez nomenklaturę. Gierek tym samym sposobem chciał dotrzeć do społeczeństwa polskiego.
Jak ukazały wypadki społeczeństwo polskie, oprócz aspiracji konsumpcyjnych, odczuwało potrzebę przynajmniej podświadomie wolności politycznej i duchowej, co grało nie mniejszą rolę w jego zachowaniach
Z wolna okazywało się, ze cały wielki skok oraz propaganda konsumpcji nie zdołały zagłuszyć podstawowych wartości moralnych społecznych i narodowych, co więcej perspektywa załamania gospodarki mogła tym bardziej sfrustrować tych, którzy uwierzyli w „drugą Polskę” propagandy.
Władze PRL poniosły w czerwcu 1976 nie tylko porażkę ekonomiczna nie mogąc podnieść cen, ale straciły także twarz, gdyż narastajmy opór postawił pod znakiem zapytania skuteczność terroru. (Jednocześnie bowiem ekipa gierkowska starała się podtrzymywać mit swego pragmatyzmu i tolerancji, jaki wylansowała na zachodzie – potrzeba kredytów).
Pielgrzymka papieża i nieudolne naśladowanie jego stylu przez Gierka: nigdy dotąd nie okazało się w PRL tak przejrzyście, że władza ludowa nie ma wspólnego języka ze społeczeństwem i że opiera się jedynie na sile i prostackim obyczaju.
Akt końcowy KBWE: nowa płaszczyznę egzekwowania zasad obywatelsko wolnościowych.
„Władze kłamały, że gospodarka się rozwija i postępuje demokratyzacja”
Społeczeństwo kłamało, udając prace i że wierzy w możliwości ekipy Gierka.
Wszyscy udawali że życie w PRL ma jakiś ogólniejszy sens.
Pierwszymi, którzy stwierdzili ze król jest nagi, byli robotnicy których nie zdławiono dzięki wsparciu inteligencji .
Sojusz inteligencji i robotników – „na wiosnę 1980 czuło się nieuchronność zmian”
...
mf99