Juliusz Słowacki - Beniowski.pdf

(1335 KB) Pobierz
1286852747.001.png
Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
JULIUSZ SŁOWACKI
Beniowski
Beniowski ¹
ęć  ś
¹ Beniowski — pierwowzorem tytułowego bohatera był Maurycy August Beniowski (–), szlachcic
węg., syn generała austr., wychowany w Wiedniu, który w r. . wstąpił do wojska, po śmierci stryja w r. 
zamieszkał na Litwie, gdzie objął znaczny majątek. Po śmierci ojca powrócił na Węgry, lecz wskutek nieporo-
zumień ze szwagrami, których wygnał z majątku, uznany został za buntownika i umknął do Niemiec, stąd do
Holandii, a następnie do Anglii. Wezwany do Polski, otrzymał stopień pułkownika w wojsku konfederacji bar-
skiej; w r. , ranny, dostał się do niewoli moskiewskiej i został zesłany na Kamczatkę. Tutaj zyskał zaufanie
naczelnika wojennego Nilowa, został nauczycielem jego dzieci, a następnie — choć miał żonę na Węgrzech
— ożenił się z jego córką Anastazją. Postanowiwszy uciec, opanował z pomocą innych wygnańców stojący
w porcie mały okręt i na nim dostał się do brzegów Chin, następnie na wyspę Formozę, a stąd na wyspę Ile de
France (Mauritius). W r.  przybył do Francji; dwór wersalski powierzył mu dowództwo wyprawy na Ma-
dagaskar, gdzie został obrany królem. Obrażony tym rząd . wysłał przeciw niemu wojsko i Beniowski poległ
w bitwie  maja  r. Pozostawił pamiętniki, które wyszły w kilkunastu językach; po polsku ukazały się
po raz pierwszy p.t. iso o i osoiws e swneo i Beniowskieo si
oskieo i wieskieo wie w soie eo n woenne w ose w sie oneei Bskie w
nnie eo n o n oe o ki wene eo e niewoi oswooenie si e
eo e en sokon o onii oo non w in oenie nesie e nieo os n
wsie ske eeni nskieo eo n e wsie woenne ww oosenie o nesie
ws sk . Przekład ten, przedrukowywany w XIX w., dokonany został z . edycji J.
H. Magellana. Słowacki znał te pamiętniki, jednak głównymi źródłami, na których oparł swój poemat, były
pamiętniki księdza Kitowicza oraz isoie e nie e oone Rulhière'a.
1286852747.002.png 1286852747.003.png
 
PIEŚŃ I
Za panowania króla Stanisława²
Mieszkał ubogi szlachcic na Podolu,
Kondycja ludzka
Wysoko potem go wyniosła sława;
Szczęścia miał mało w życiu, więcej bolu;
Albowiem była to epoka krwawa,
Wojna, Niebezpieczeństwo,
Krew, Choroba
I kraj był cały na rumaku, w polu;
Łany, ogrody leżały odłogiem,
Zaraza stała u domu za progiem.
Maurycy Kaźmierz Zbigniew miał z ochrzczenia
Imiona; rodne³ nazwisko Beniowski.
Gwiazda, Omen, Śmierć,
Los
Tajemniczą miał gwiazdę przeznaczenia,
Co go broniła jako Częstochowski
Szkaplerz⁴: od dżumy, głodu, od płomienia,
I od wszystkich plag — prócz śmierci i troski;
Bo w życiu swojem namartwił się bardzo,
A umarł, choć był z tych, co śmiercią gardzą.
Młodość miał bardzo piękną, niespokojną.
Ach! taką tylko młodość nazwać piękną,
Młodość
Która zaburzy pierś jeszcze niezbrojną,
Od której nerwy w człowieku nie zmiękną,
Ale się staną niby harfą strojną
I bite pieśnią zapału nie pękną.
Przez całą młodość Pan Beniowski bujnie
Za trzech ludzi czuł — a więc żył potrójnie.
Wioseczkę małą miał — ale dziedziczną,
Dwadzieścia miał lat — był u siebie panem.
Spraszał do domu szlachtę okoliczną.
Fortunka jego ciągle ciekła dzbanem.
Miał nadto proces i sprawę graniczną;
A prędzej sprawę wygrałby z szatanem,
Niż z ową psiarnią wtenczas palestrantów⁵:
Słowem, że przyszło do długów i fantów⁶.
Pozbył się naprzód klinów⁷ i futorów⁸.
Potem i konie wyprzedał z uprzężą —
Żona, Moda
Nie znano wtenczas jeszcze w Polsce szorów⁹,
O które żony dziś mężów ciemiężą¹⁰ —
Pozbył się potem swoich białozorów¹¹,
Regentowi¹² dał charty — w rękę księżą
Pobożność
Ostatnie grosze dwa za ojca duszę,
I na ornaty dwa ojca kontusze.
² nowni k nisw (…) — konfederacja w Barze zawiązała się  lutego  r.; panował wówczas
w Polsce Stanisław August Poniatowski (–).
³ one — tu: rodowe.
⁴ ske — dwa połączone ze sobą kawałki materiału z wizerunkiem Jezusa i (lub) Matki Boskiej, po-
święcone, noszone na szyi, na piersiach.
⁵ esn (z łac.) — członek palestry, prawnik, adwokat.
⁶ n (z niem. n ) — zastaw, przedmiot zabezpieczający spłatę długu.
⁷ kin — tu: część ziemi wchodząca klinem w obcą posiadłość.
⁸ o — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi.
⁹ so (z niem. esi : uprząż) — rodzaj uprzęży złożonej z szerokiego napierśnika ze skóry a. materiału
oraz rzemieni ułożonych wzdłuż grzbietu i po bokach konia.
¹⁰ iei — uciskać, wyzyskiwać, dręczyć.
¹¹ ioo — sokół do polowania.
¹² een a. een — urzędnik w kancelarii wpisujący dekrety w akta.
  Beniowski
Z tych majątkowych ostatnich konwulsji
Nie zyskał, jedno wyrok przeciw sobie:
Szlachcic, Prawnik,
Kondycja ludzka, Bieda
Wyrok, w którym rzecz była o ekspulsji¹³.
Mało o to dbał (tracąc na chudobie¹⁴,
Dzisiaj są ludzie młodzi stokroć czulsi¹⁵),
Lecz Pan Beniowski rzekł: ja sam zarobię
Syn
Na drugą wioskę, e si non i noes
on ¹⁶ — z wioską nabędę i proces.
I znowu mój syn będzie miał przyjemność
Z palestrą jadać i być Akteonem¹⁷;
I na przyjaciół wzdychać niewzajemność,
I stać, tak jak ja, pod ciemnym jesionem,
Nauka, Obyczaje, Dorosłość
Który mój ojciec sadził… O! nikczemność!
Tu Pan Kazimierz jęknął har tonem,
I na szumiący jesion łzawo spojrzał.
W tej chwili zyskał trochę — trochę dojrzał,
Trochę skorzystał w sobie jako prawnik,
Trochę skorzystał jak człowiek odarty,
Prawnik
Na którego sam Pan Sędzia, Zastawnik¹⁸
I Regent¹⁹ — niby trzy głodne lamparty,
Lub jako muły puszczone na trawnik,
Lub jak na duszę rozsierdzone czarty,
Wpadli, ogryźli i na pocieszenie
Rzecz zostawili słodką — doświadczenie.
O! doświadczenie — ty jesteś pancerzem
Dla piersi, w której serce nie uderza;
Jesteś latarnią nad morskiem wybrzeżem,
Do której człowiek w dzień pochmurny zmierza;
O! doświadczenie — jesteś ciepłem pierzem
Dla samolubów; tyś gwiazdą rycerza,
Bawełną w uszach od ludzkiego jęku —
Dla mnie, śród ciemnej nocy — świecą w ręku.
Lecz Pan Beniowski liczył lat dwadzieścia,
O doświadczenie jak o grosz złamany
Miłość, Rozstanie
Nie dbał — wolałby mieć wioskę i teścia;
To jest ślubem być dozgonnym związany
Z Panną Anielą. — Tej sztuka niewieścia
Sprawiła, że był srodze zakochany:
Na gitarze grał i rym śpiewał włoski,
I wszystko dobrze szło — dopóki wioski
Nie stracił… wtenczas po włosku: io ²⁰
Po polsku: pisuj do mnie na Berdyczów²¹.
Okropne słowa! jeśli nie zabiją,
¹³ ekss (z łac.) — wypędzenie; odebranie wioski.
¹⁴ o (z czes. o : bieda) — dobytek, niewielki majątek.
¹⁵ konwsi ekssi si — Słowacki, pochodzący z Kresów, wymawiał głoskę półmiękko, jak Ukraińcy
i Rosjanie, dlatego te wyrazy w jego ustach się rymowały.
¹⁶ e si non i noes on (łac.) — i jeżeli mi nie przeszkodzisz, fortuno.
¹⁷ keon (mit. gr.) — myśliwy; smutny był jego koniec: Akteon zobaczył przypadkiem boginię łowów,
Artemidę, w kąpieli; za to świętokradztwo został zamieniony w jelenia i zginął rozszarpany przez własne psy.
¹⁸ swnik — ten, który bierze zastaw.
¹⁹ een — rejent, notariusz.
²⁰ io (wł.) — do widzenia.
²¹ is n Bew — azes iron., znaczący: nie zobaczysz mnie więcej.
  Beniowski
To serce schłoszczą tysiącami biczów.
Panna Aniela, dziewczę z białą szyją,
Była z rodziny dostatniej A…wiczów…
Kochała wiernie — wierność była w modzie…
Lecz ojciec — ten stał jak mur na przeszkodzie.
Ojciec, Moda, Miłość
niespełniona, Wierność
Kwiaty
Mimo to jednak Aniela, jak róże,
Co nad wysoki mur liściem wybiegną
Patrzeć na słońce — oczy miała duże,
Czarne. — Jak róże, co się nad mur przegną,
I mimo czujne ogrodowe stróże,
Zerwaniu chłopiąt i dziewcząt ulegną,
A potem gorzki los tych niewiniątek
Więdnąć na włosach i sercach dziewczątek;
Aniela — mimo ojcowskie czuwanie
Widywała się ze swoim Zbigniewem.
Kronika milczy, czy to widywanie
Odbywało się pod jaworu drzewem,
W godzinę, kiedy słychać psów szczekanie,
Kiedy słowiki wywołują śpiewem
Księżyc spod ziemi; — lecz pozwól asindziej²²,
Że się nie mogli widywać gdzie indziej…
Sarmata
Zwłaszcza o innej porze… Ojciec srogi,
Do tego wielki oryginał, splennik²³;
Obyczaje, Zabobony,
Pobożność, Szlachcic,
Wierzenia, Religia
Diabeł wie jakiej wiary: w rzymskie bogi
Wierzył i wierzył w proroctwa i w sennik,
Chrystusa także krwią oblane nogi
Całował; zwał się cesarzów plemiennik²⁴…
Słowem była to dziwna meskolancja²⁵
Świętości, złota, folgi²⁶ — jak monstrancja²⁷.
To porównanie pojąłbyś od razu,
Gdybyś go widział w złocistym szlaoku,
Z łbem łysym, gdzie jak z Rembrandta²⁸ obrazu
Odstrzeliwało słońce; kiedy w mroku
Adamaszkowych purpur, stał jak z głazu
Kłaniającym się ludziom na widoku;
I stał jak martwy, niczem się nie wzruszył,
Lecz widać było, że żył — bo się puszył.
Zamek jego stał nad rzeczką Ladawą²⁹
Na skale — a pod skałą staw był wielki.
Zamek
W tym stawie widać było twarz jaskrawą
Słońca i białe łabędzie Anielki;
²² sinie (daw.) — skrót od: asan dobrodziej, tj. pan.
²³ sennik (z ang. seen : nuda, chandra) — człowiek znudzony, melancholik, malkontent.
²⁴ w si esw eiennik — uważał się za spokrewnionego z cesarzami (zapewne rzymskimi; budowanie
sięgających starożytności genealogii było wówczas w modzie).
²⁵ eskon (z wł.) — mieszanina.
²⁶ o (daw.) — luz, puste miejsce a. podkładka blaszana mocująca kamienie szlachetne w wyrobach jubi-
lerskich.
²⁷ onsn — ozdobne naczynie liturgiczne na hostię (uznawaną za ciało Chrystusa i z tego powodu
otaczaną szczególną czcią). Monstrancja zazwyczaj jest wykonana ze złota i ma formę słońca, tak że od okrągłego
centrum, w którym umieszczona jest hostia, rozchodzą się promienie.
²⁸ en — Rembrandt Harmenszoon van Rijn (–), malarz holenderski, znakomity portrecista
i malarz historyczny.
²⁹ w — niewielka rzeka, dopływ Dniestru.
  Beniowski

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin