Chów i Hodowla Koni.doc

Katedra Hodowli Koni i Jeździectwa – Zbigniew Jaworski

Wykład 1

Aktualna sytuacja w hodowli koni

Rola i znaczenie gospodarcze koni

Pogłowie koni na świecie – ok. 60 mln szt.

Pogłowie koni w Polsce:

• 1970r. – 2500 tys. szt.
• 1980r. – 1500 tys. szt.
• 1990 – 900 tys. szt.
• 2000 – 500 tys. szt.
• 205 – 335 tys. szt.
• 2009 – 350 tys. szt.
• teraz – 330 tys. szt.

Prognozy na dalsze lata:

• konie zimnokrwiste – dalszy spadek - 50%
• konie szlachetne – wzrost (zależne od zamożności społeczeństwa)
• kuce – wzrost

Pogłowie koni w wybranych województwach:

• mazowieckie – ok. 60 000 szt.
• lubelskie: ok. 42 000 szt.
• małopolskie – ok. 31 000 szt.
• warmińsko-mazurskie – ok. 18 000 szt.
• opolskie – ok. 3500 szt.
• lubuskie – ok. 6000 szt.
• zachodniopomorskie – ok. 6500 szt.

Hodowla zarodowa (wpisane do ksiąg stadnych): 20-25% pogłowia

Chów koni (rekreacja, turystyka, praca, na rzeź): 75-80% pogłowia

Uregulowania prawne:

Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku O organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, wraz z późniejszymi zmianami (z dnia 12 marca 2004 oraz 21 czerwca 2007) reguluje m.in. sprawy związane z:

• zakresem hodowli oraz zachowaniem zasobów genetycznych
• oceną wartości użytkowej i hodowlanej
• prowadzeniem ksiąg i rejestrów zwierząt hodowlanych
• nadzorem nad hodowlą i rozrodem zwierząt gospodarskich

Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 – zmiana ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt

Rola i znaczenie gospodarcze koni:

• kierunki wykorzystania:
• • przyżyciowe:
  • • praca (żywa siła robocza – różne formy)
    • pielęgnacja krajobrazu (żywe kosiarki)
    • mleko
    • krew
    • włosie
    • obornik
  • pośmiertnie:
  • • mięso
    • skóra
    • jelita
    • kości

Zmiany w sposobach wykorzystania koni:

• wyraźne zmniejszenie zapotrzebowania na żywą siłę roboczą
• zwiększone zainteresowanie wykorzystaniem koni w różnych formach jeździectwa: sport, rekreacja, hipoterapia, turystyka konna (rajdy konne), agroturystyka

Specyfika hodowli koni:

• zwierzęta późno dojrzewające (do rozrodu w wieku 3-4 lat)
• długość życia: 20-25 lat
• długość użytkowania rozpłodowego: do 15-20 lat
• średnia źrebność: 60-80 %
• mała plenność: najwyżej 1 źrebię w roku
• do hodowli zakwalifikowanych jest ok. 10-20% urodzonego potomstwa
• odstęp między pokoleniami: 7-9 lat (długi czas oczekiwania na postęp genetyczny, wytworzenie nowej rasy)
• trudna i kosztowna (poniesione koszty są późno zwracane)

Cechy koni warunkujące ich przydatność użytkową:

• duża zdolność przystosowawcza
• swoiste właściwości fizyczne i psychiczne (mają predyspozycje do różnej pracy, sprzyja temu budowa ciała i rodzaj przemiany materii)
• szybka przemiana materii: umożliwia szybką regenerację sił, zezwala na znaczne wyzwalanie energii w jednostce czasu i w ciągu dnia pracy
• właściwości psychiczne ułatwiają użytkowanie: z natury łagodny charakter, łatwość wytwarzania odruchów warunkowych
• charakterystyczna cecha: uzębienie – diastema (bezzębne przerwy w obydwu szczekach) – w  tym miejscu spoczywa wędzidło
• parametry zdrowia:
• • koń zdrowy jest przeważnie dobrze zbudowany (bez zmian krzywicznych)
  • ma dobry apetyt
  • właściwie reaguje na bodźce zewnętrzne
  • zwierzęta zdrowe charakteryzuje prawidłowa plenność i płodność
• wskaźniki kliniczne:
• • ciepłota ciała: 37,5-38,5
  • liczba oddechów: 8-14 razy na minutę
  • tętno: 36-40 uderzeń serca w ciągu minuty

Temperament:

• zespół cech psychicznych wyrażających się w sposobie reakcji wobec różnych bodźców napływających ze środowiska
• względnie stałe cechy psychiczne odnoszące się do reakcji i zachowań
• zespół cech psychicznych, które określają dynamikę emocjonalnego zachowania się, m.in. wrażliwość na bodźce zewnętrzne, impulsywność, siła i trwałość reakcji emocjonalnych oraz tempo przebiegu procesów psychicznych
• wiele cech składa się na temperament, są to: strachliwość (lękliwość), cierpliwość, uległość, wrażliwość, ciekawość, aktywność, nerwowość, dominacja, zależność społeczna

Typy temperamentu (wg Skorupskiego):

• sangwinik – typ silny, ruchliwy, zrównoważony (konie charakteryzuje spokój, niewielka płochliwość oraz łatwość przystosowania sie do nowych sytuacji)
• flegmatyk – typ silny, wolny, zrównoważony (u koni wolno tworzą się odruchy warunkowe oraz tworzą się trwałe stereotypy ruchowe)
• choleryk – typ silny, niezrównoważony (konie reagują w sposób niezrównoważony)
• melancholik – typ o słabych procesach nerwowych (słabo zaznaczone są …?, są niezbyt chętnie użytkowane przez człowieka, niestabilne, takiego konia trudno pobudzić)

Charakter:

• zespół cech psychicznych, właściwych danemu koniowi, przejawiający się w jego świadomym działaniu
• w pewnym stopniu uwarunkowany dziedzicznie, ale w dużym stopniu kształtuje go człowiek (poprzez obchodzenie się z koniem)
• jest to stosunek zwierzęcia do bodźców środowiska zewnętrznego oraz wynikające z niego sposoby reagowania na te bodźce (wynika on z nabytych doświadczeń, doznań i wrażeń)
• podczas treningu, szkolenia i wychowu koń może nabyć pewne cechy charakteru

Czynniki ekonomiczne i społeczne wpływające na dynamikę rozwoju hodowli koni:

• sposób podejścia do konia jako zwierzęcia gospodarskiego: nie jest uważany za typowe zwierzę gospodarskie
• nie jest uważany za typowe zwierzę domowe
• na ogół nie jest uważany za zwierzę konsumpcyjne
• jest przyjazny środowisku (hodowla jest ekologiczna)
• od początku towarzyszy człowiekowi w dziele rozwoju cywilizacji
• stracił na znaczeniu jako siła pociągowa a zyskał jako zwierzę dostarczające rozrywki
• dostarcza wielu pożytków niematerialnych (wspaniałe przeżycia, satysfakcja, równowaga psychiczna, prestiż, pasja, sposób na życie)
• można go uznać za zwierzę pożyteczne, gdyż wpływa na sferę społeczną (jeździectwo rekreacyjne, tzw. „przemysł koński”, który angażuje wiele specjalności zawodowych: hodowla i wychów koni, trening, użytkowanie, totalizator wyścigowy, obrót końmi, produkcja i dystrybucja akcesoriów, pasz, leków, odżywek, sprzętu do pielęgnacji, utrzymania i użytkowania koni, transport koni, ochrona zdrowia, specjalistyczne budownictwo, ubezpieczenia, wydawnictwa i media, edukacja)
• oddziaływanie przemysłu końskiego w sferze ekologicznej i kulturowej (chroni rasy koni zagrożone wyginięciem, unikalne budownictwo, zabytkowy sprzęt, zanikające zawody)
• 3-4 konie tworzą 1 stanowisko pracy
• jest zwierzęciem przyszłościowym:
• • wzrastający popyt na konie wierzchowe (sportowe i rekreacyjne)
  • wzrost liczby klubów i sekcji jeździeckich
  • rozwój bazy klubowej
  • wzrost liczby imprez jeździeckich i hodowlanych
  • rozwój wykorzystania koni w agroturystyce
  • rozwój zatrudnienia w przemyśle końskim
  • wzrost liczby czasopism, wydawnictw, portali internetowych

Organizacja hodowli koni w Polsce:

• jednostka nadrzędna: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
• Departament Bezpieczeństwa Żywności i Weterynarii – dr Jan Frandota
• Związki hodowców (wykonujące czynności zlecone)

Czynności zlecone wynikające z ustawy O organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich: opracowywanie i realizacja programów hodowlanych, identyfikacja koni, prowadzenie i wpis koni do ksiąg hodowlanych, ocena wartości hodowlanej i użytkowej

Związki hodowców wykonujące w/w czynności dla poszczególnych ras koni:

• Polski Związek Hodowców Koni (90% w kraju): wielkopolska, małopolska, śląska, polski koń szlachetny półkrwi, polski koń zimnokrwisty (w tym koń sztumski i sokólski), arden polski, konie huculskie, koniki polskie, kuce i konie małe oraz rejestr dla koni małych i kuców, identyfikacja tych ras oraz innych nie hodowlanych koni (nierasowych)
• Polski Klub Wyścigów Konnych (czysta krew arabska, pełna krew angielska)
• Polskie Stowarzyszenie Kłusaków (kłusaki: amerykańskie, francuskie, rosyjskie, orłowskie)
• Polskie Towarzystwo Kuce Szetlandzkie (rasa kuców szetlandzkich)
• Związek Trakeński w Polsce (rasa trakeńska)

Podział hodowli pod względem własnościowym:

• jednostki państwowe znajdujące się w zasobach nieruchomości rolnych (stadniny koni, stada ogierów)
• jednostki prywatne i pozostałe państwowe (stadniny prywatne, ośrodki hodowlane, gospodarstwa rolne i agroturystyczne, ośrodki jeździeckie, inne jednostki o różnym statusie)

Struktura organizacyjna PZHK

Okręgowe/wojewódzkie Związki Hodowców Koni                                           Związki Rasowe i Użytkowe

(czynności zlecone przez MRiRW)

Terenowe Koła Hodowców Koni

Zarząd Główny PZHK

Rada Hodowlana PZHK

Komisje Ksiąg Stadnych

Wykład 2

Pochodzenie koni

Typy użytkowe

Systematyka

• Klasa ssaki – Mammalia
• Gromada kopytne – Ungulata
• Rząd nieparzystokopytne – Perissodactyla
• Rodzina koniowate – Equidae
• Rodzaj konie – Equus
• Podrodzaj konie właściwe – Equus caballus
• Inne podrodzaje:
• • konie paskowane – zebry
  • osły (Afryka)
  • półosły: kiangi, kułany, onagry (głównie Azja)

Ewolucja koniowatych

Era kenozoiczna (ok. 70 mln lat wstecz)

Trzeciorzęd:

• Eocen – pięciopalczasty Eohippus
• Oligocen – trójpalczasty Mesohippus
• Miocen – od trójpalczastych Hipparon do jednopalczastych Parahippus

·         Pliocen – jednopalczaste equuidy: Pesippus i Equus stenonis

Czwartorzęd:

• Plejstocen – rodzaj Equus zróżnicował się na szereg podrodzajów:
• • Equus caballus – koń właściwy
  • Equus hippotigris – konie paskowane (zebry)
  • Equus asinus – osły
  • Equus hemonius – półosły (kiangi, kułany, onagry)

Koniowate wywodzą się od małych zwierząt ssących zwanych Hyracotherium (Europa i Ameryka Północna) – szczątki kopalne sprzed ok. 50 mln lat (dolny eocen), nazwano jest Eohippus

Proces ewolucji nieparzystokopytnych:

• powstało wiele form, z których część wyginęła całkowicie (brak zdolności przystosowawczych)
• wielopalczaste formy wyginęły w Europie
• forma jednopalczasta powstała tylko w Ameryce Północnej
• w górnych pliocenie przywędrowały z Ameryki na naszą półkulę Plesippus (jednopalczaste)
• w Ameryce potomkowie Plesippus wyginęli całkowicie

Dowody na istnienie dzikich koni

Z czasów przedhistorycznych:

• kuchenne odpadki (Solutre’ we Francji – największe znalezisko)
• podobizny koni rysowane na ścianach pieczar czy ryte na narzędziach i orężu z kości i rogów (znaleziska sprzed kilku tys. lat)

Z czasów historycznych:

• pisane wzmianki o występowaniu dzikich koni w Europie i Azji
• wzmianki o polowaniu na dzikie konie (mięso, skóry)
• wzmianki o odławianiu dzikich koni (aby je udomowić)

Trudności w odtworzeniu dziejów formowania sie podrodzaju koni właściwych:

• przemieszczanie sie z jednych terenów na inne
• różne warunki bytowania
• przeobrażenia typu pod wpływem środowiska i krzyżowania się z typami lokalnymi

Udomowienie koni – wg danych archeologicznych ok. 5-6 tys. lat temu

• w Chinach koń był zwierzęciem udomowionym ok. 2700 r. p.n.e.
• w Babilonie za czasów Hammurabiego (2123-2081 r. p.n.e.) koń jeszcze nie był jeszcze użytkowany
• w Asyrii koń jako zwierzę domowe pojawił sie ok. 2000 lat p.n.e.
• w Egipcie koń pojawia się dopiero za panowania faraonów XVIII dynastii (1580-1345 lat p.n.e.)

Za ośrodek udomowienia koni uważa się tereny dzisiejszego Afganistanu, Iranu i Pustyni Kara-Kum

Nie wyklucza się równoległego udomowienia koni w różnych miejscach kontynentu euro-azjatyckiego

Teorie o pochodzeniu współczesnych koni domowych:

• Equus Przewalski Polj. – odkryty w 1879 roku przez N. Przewalskiego w Dżungarii

·         Equus caballus Gmelini Ant. – tarpan stepowy

• • 1844r. do ZOO w Moskwie ostatni tarpan (pod nazwa chersońskiego, padł w 1887r.)
  • Prof. T. Vetulani wyodrębnił Equus caballus Gmelini Ant., forma silvatica Vetulani

• Equus abeli Ant. - forma kopalna, od której wywodzą sie ciężkie konie zimnokrwiste, bytowała na terenie zachodniej Europy

Typy użytkowe koni (różne formy użytkowania – różne rasy)

• wpływ: różnorodne środowisko oraz świadoma działalność człowieka
• efekt: rasy koni różniące się masą, wzrostem, budową ciała i nadające sie do różnego użytkowania
• rasa – grupa zwierząt określonego gatunku, charakteryzująca się dużym ujednoliceniem pokrojowym i użytkowym (zachowuje swe właściwości w nie zmienionych warunkach bytowania, jest dostatecznie liczna do rozmnażania)
• rasy: pierwotne, kulturalne (ewentualnie przejściowe)

Kryteria podziału typów i ras końskich:

• od masy ciała: lekkie i ciężkie
• od wielkości (wzrostu):
• • kuce: do 148 cm
  • konie małe: 149-156 cm
  • konie duże: powyżej 156 cm

• od pewnych cech morfologicznych:
• • gorącokrwiste (ciepłokrwiste)
  • zimnokrwiste
• od sposobu użytkowania:
• • wierzchowe
  • zaprzęgowe
  • wszechstronnie użytkowe
  • juczne – koń huculski, koń do pracy

Rasy koni, dla których w Polsce prowadzone sa księgi stadne

Konie czystej krwi arabskiej (oo) Janów, Michałów, Białka

• początek formowania VII i VIII wiek (pochodzenie nie jest zupełnie wyjaśnione)
• starożytne konie Azji Środkowej – źródło rasy arabskiej
• zróżnicowane warunki naturalne na Półwyspie Arabskim – różne typy
• typowi przedstawiciele to konie wyhodowane na Wyżynie Nedżed (ok. 1000 m n.p.m.)
• podział rasy na poszczególne rody: Saklawi, Kuhailan, Munighi, O Bajan, Hadban, Hamdani, Dahoman
• „bukiet konia arabskiego”
• • szlachetność
  • suchość tkanek
  • harmonijna budowa ciała oraz delikatne owłosienie skóry, grzywy i ogona
  • wysoka odsada ogona
  • płynność i elastyczność ruchu

• inne cechy koni arabskich:
• • twardość i wytrzymałość
  • dobre zdrowie
  • dobre wykorzystanie paszy
  • duża płodność i plenność
  • wzrost ok. 148-156 cm
  • niekiedy krótki wykrok i wady w budowie kończyn
  • późne dojrzewanie, a czasem nadmierna pobudliwość
  • długowieczne (np. og Marengo padł w wieku 38 lat)

W Polsce księgi stadne prowadzone sa od 1926 roku, aktualizowane w 1932 roku - PASB (kolor niebieski w dokumentacji). Rasa hodowana we własnym obrębie i bez dolewu obcej krwi.

Konie pełnej krwi angielskiej (xx)

• rasa wytworzona w Anglii (proces kształtowania od polowy XVII do końca XVIII wieku)
• oficjalnie uznaje się, że istnieje od 1793 roku tj. od roku wydania I tomu Księgi Stadnej – GSB (General Stud Book)
• powstała w wyniku krzyżowania różnych ras i typów koni
• decydującą rolę odegrały 3 grupy orientalne:
• • Byerley Turk (ur. ok. 1680r. prawdopodobnie koń turkmeński)
  • Darley Arabian (ur. ok. 1700r. – koń arabski pochodzący z Syrii)
  • Goldophin Barba (ur. w 1724r. – koń berberyjski pochodzący z Tunisu)

• w liniach żeńskich materiał wyjściowy stanowiło ok. 100 klaczy tzw. królewskich
• ostra selekcja w przygotowaniu do wyścigu (trening) i podczas wyścigu
• typ wierzchowy (jednostronnie wierzchowy)
• duży wzrost (160-170 cm)
• długie linie ciała
• płaskość a jednocześnie duża głębokość tułowia
• długie ukośne ustawienie łopatki
• długie kończyny
• najszybsze konie na świecie (1000 m poniżej 1 min)
• możliwości użytkowania:
• • gonitwy płaskie i przeszkodowe
  • użytkowane we wszystkich dyscyplinach wyczynowego sportu jeździeckiego
  • jeździectwo rekreacyjne
• konie przydatne do różnych dystansów
• • flyery – biegają na 1000 – 1600 m (masywne, wcześnie dojrzewające)
  • stayery – biegają na dystansach od 2800 m (mniejsze, później dojrzewające)
  • konie tzw. średniodystansowe – biegają na dystansach 1800-2200 m
  • konie klasowe – dobrze biegają na każdym dystansie

• wady koni pełnej krwi angielskiej:
• • słaba płodność i plenność
  • skłonność do poronień i ciąż bliźniaczych
  • podatne na choroby, zwłaszcza zakaźne
• najliczniejsza kulturalna rasa koni na świecie
• najczęściej wykorzystywana do uszlachetniania innych ras koni
• za konia pełnej krwi angielskiej może być uznany tylko koń, którego przodkowie zarówno ze strony ojca jak i matki wywodzą się od przodków wpidanych do I tomu GSB (w 1948r. złagodzono przepisy)
• w Polsce Księgi Stadne – PSB prowadzone są od 1924r.
• symboliczne oznaczenie rasy: xx przy nazwie konia lub nazwy koni w kolorze czerwonym

...