Joseph Conrad

i Ford Madox Hueffer

Przygoda

Romance

Przełożyła Agnieszka Glinczanka

Część pierwsza
Kamieniołom i wybrzeże

Rozdział pierwszy

Dniowi wczorajszemu i dniowi dzisiejszemu powiadam uprzejmie: Хaya usted can Dios.・[1] C te dni dla mnie znaczｹ! Ale tamtego dawno minionego dnia mojej wielkiej przygody, gdy spomi鹽zy niebieskich i biaｳych beli towar w przyciemnionym skｳadzie Don Ramona w Kingston ujrzaｳem otwierajｹce si・drzwi, a w nich posta・starca o zm鹹zonej, pociｹgｳej bladej twarzy ・tamtego dnia nigdy nie zapomn・ Pami黎am chｳodny zapaszek typowego sklepu w Indiach Zachodnich, trudny do opisania zapach wilgotnego mroku i miejscowych produkt: pieprzu, oliwy, 忤ieｿego cukru i mｳodego rumu; szkliste l從ienie ogromnych okular Ramona, jego przenikliwe oczy w mahoniowej twarzy, podczas gdy za drzwiami wiodｹcymi w gｳｹb domu rozlegaｳo si・stukanie czyjej・laski o kamiennｹ posadzk・ trzask naciskanej klamki, strumie・忤iatｳa. Drzwi, pchni黎e ze zniecierpliwieniem, uderzyｳy o jakie・beczki. Pami黎am grzechot rygli na owych drzwiach i wysokｹ posta・ kta si・w nich pojawiｳa, z tabakierkｹ w r鹹e. W tym kraju biaｳych ubra・ s鹽ziwy Kastylijczyk w czerni byｳ zjawiskiem, ktego si・nie zapomina. Czarna laska, ktej stuk sｳyszaｳem przed chwilｹ, zwisaｳa na jedwabnym sznurze z r麑i, ktej delikatny, pomarszczony przegub o bｳ麑itnych ｿyｳach ginｹｳ w pianie koronkowych falban. Druga r麑a zatrzymaｳa si・na chwil・w akcie niesienia szczypty tabaki do nozdrzy garbatego nosa, ktego naciｹgni黎a nad mostkiem ska miaｳa poｳysk starej ko彡i sｳoniowej; ｳokie・przyciskaｳ do boku tr揚raniasty kapelusz; nogi ・jedna zgi黎a, druga wysuni黎a nieco do tyｳu; taka byｳa postawa ojca Serafiny. Rozwarｳszy gwaｳtownie drzwi, trwaｳ nieruchomo, bez zamiaru wej彡ia, i woｳaｳ schrypｳym, starczym gｳosem:

— Señor Ramon! Señor Ramon! — a potem dwukrotnie, odwracając w tył głowę: — Serafino! Serafino!

Wtedy po raz pierwszy ujrzałem Serafinę, wyglądającą zza ojcowskiego ramienia. Pamiętam jej twarz w owym dniu; oczy jej były szare — szarością czerni, nie błękitu. Przez moment patrzyły mi prosto w twarz, zamyślone, obojętne, a potem przeniosły się ku okularom starego Ramona.

Spojrzenie to — pamiętajcie, byłem wówczas młody — wystarczyło, bym zaczął łamać sobie głowę, co te oczy myślą sobie o mnie; co mogły we mnie zobaczyć.

— Ależ jest, jest tutaj twój señor Ramon — powiedziała do ojca, jak by strofowała go za zniecierpliwienie, z jakim wołał. — Niedowidzisz, mój biedny ojczulku, otóż i on, twój Ramon.

Ciepły blask światła padającego z tyłu ślizgał się po zaokrągleniu jej twarzy od ucha do podbródka, po czym ginął w cieniach czarnej koronki spływającej z włosów, które były ciemne, lecz nie całkiem czarne. Mówiła, jak gdyby słowa lgnęły jej do wargi, jak by musiała wypowiadać je delikatnie z obawy, by się w kruchości swej nie uszkodziły. Podniosła długą dłoń do białego kwiatu, który tkwił za jej uchem jak pióro kancelisty, i znikła. Ramon pośpieszył ku sędziwemu grandowi sztywnym krokiem wyrażającym niezmierne uszanowanie. Drzwi zatrzasnęły się z powrotem.

Pozostałem sam. Niebieskie i białe bele towarów i wielkie czerwone dzbany z oliwą majaczyły w skąpym świetle sączącym się przez żaluzje z ulicy oblanej oślepiającym słońcem Jamajki. W chwilę potem drzwi otworzyły się znowu i wyszedł z nich do mnie młody mężczyzna: wysoki, smukły, o bardzo błyszczących, bardzo dużych czarnych oczach płonących w absolutnie bladej twarzy. Był to Carlos Riego.

Takie więc jest moje wczoraj wielkiej przygody — wszystko bowiem, co zdarzyło się między owymi czasami a chwilą obecną, zatarło się lub uleciało mi z pamięci. A moim przedwczoraj był dzień, w którym jako dwudziestodwuletni chłopak stałem przyglądając się swemu odbiciu w wielkim lustrze, dzień, w którym opuściłem swój dom rodzinny w Kent i — zrządzeniem losu — pojechałem z Carlosem Riego na morze.

Owego dnia kuzyn Rooksby zar鹹zyｳ si・z mojｹ siostrｹ Weronikｹ, ja za・cierpiaｳem na ostry atak zazdro彡i i smutku. Byｳem chudy, jasnowｳosy, miaｳem dobrｹ cer・ ogorzaｳｹ od wiatru i sｳoa, zdrowe z鹵y i piwne oczy. Dotychczasowe moje ｿycie nie byｳo bardzo szcz龕liwe; ｿyｳem, zamkni黎y w sobie, marzｹc o szerokim, niedost麪nym mi 忤iecie, kty n鹹iｳ nieskozonymi moｿliwo彡iami romantyki, przygody, miｳo彡i, by・moｿe i bogactwa. W mojej rodzinie liczyｳa si・matka; ojciec si・nie liczyｳ. Byｳa ckｹ szkockiego hrabiego, kty wielokrotnie doprowadzaｳ sw majｹtek do ruiny. Byｳ wynalazcｹ, twcｹ niezwykｳych projekt, matka moja za・byｳa ubogｹ pi麑no彡iｹ wychowanｹ na farmie, gdzie mieszkali徇y i teraz ・ostatnim skrawku ziemi, jaki pozostaｳ jej ojcu. Wyszｳa wreszcie za czｳowieka po swojemu zacnego; niezｳa partia: 徨edniozamoｿny, bardzo miｳy, ｳatwo ulegajｹcy wpｳywom, dyletant i troch・marzyciel. Zabraｳ jｹ z sobｹ w huczny 忤iat Regencji, gdzie sakiewka jego nie wytrzymaｳa. Wtedy doszｳa do gｳosu matka i uparｳa si・wraca・na naszｹ farm・ ktｹ otrzymaｳa jako wiano. Inaczej trzeba by byｳo wie懈 n鹽znｹ, niegodnｹ egzystencj・w Calais, w cieniu Brummela*[2] i jemu podobnych.

Ojciec mój zwykł przesiadywać całymi dniami przy kominku, od czasu do czasu zapisując w notatniku „pomysły”. Zdaje mi się, że pisał jakiś epicki poemat, i myślę, że był w jakiś jałowy sposób szczęśliwy. Miał rzadkie rude włosy, nieporządnie uczesane wobec braku osobistego służącego, błyszczący, delikatny, garbaty nos, niebieskie oczy o wąskich powiekach i twarz o barwie i gładkości czereśni–sercówki. Spędzał dni w głębokim fotelu z oparciem na głowę. Wszystkim rządziła matka, której twarz od ciągłego przebywania na dworze nabrała koloru przywiędłego czerwonego jabłka. Była to twarz matki—Rzymianki, groźna, o zaciśniętych ustach i brązowych oczach. Jakiej miary to była kobieta, możecie ocenić po parobkach, których zatrudniała na farmie. Byli to jeden w drugiego przemytnicy i rabusie — a jej to dogadzało. Poczciwy, tępawy, lekko pomylony typ wieśniaka nie mógł żyć pod jej rządami. Sąsiedzi twierdzili, że farma lady Mary Kemp jest wylęgarnią przestępstwa. Tak też zapewne było; trzech z naszych ludzi powieszono w Canterbury jednego dnia — za koniokradztwo i podpalenie… Taka więc była moja matka. Co do mnie, podlegałem jej, a że miałem ipewne aspiracje, dzieciństwo moje było dosyć gorzkie. W dodatku znałem innych, z którymi mogłem się porównywać. Po pierwsze, sir Ralf Rooksby — przystojny, wygadany, miły młody dziedzic z najbliższego sąsiedztwa, człowiek popularny we wszystkich środowiskach i od najmłodszych lat zakochany w mojej siostrze Weronice. Weronika była bardzo piękna, bardzo łagodna i bardzo dobra; wysoka, smukła, o białych spadzistych ramionach i długich białych rękach, o włosach barwy bursztynu i wystraszonych niebieskich oczach — dobrana para do Rooksby’ego. Rooksby miał też zagranicznych krewnych. Stryj, po którym odziedziczył Priory, poślubił był w czasie wojny hiszpańskiej pannę z domu Riego, Kastylijkę. Był w tym czasie jeńcem — i zdaje mi się, że umarł w Hiszpanii. Gdy Ralf odbywał wojaż po Europie,’poznał swoich hiszpańskich krewnych; opowiadał o nich — o tych Riegach — a Weronika powtarzała, co mówił, aż stali się dla mnie wcieleniem wielkiej Przygody, przygody dalekiego świata. Pewnego dnia, na krótko przed zaręczynami Ralfa i Weroniki, Hiszpanie ci zjawili się niespodziewanie. Było to, jak gdyby Przygoda zamajaczyła mi nagle kusząco tuż przed oczyma. Wielka Przygoda; nie macie pojęcia, czym była dla mnie rozmowa z Carlosem Riego.

Rooksby zachował się nader życzliwie. Zaprosił mnie do Priory, gdzie poznałem dwie stare panny, jego kuzynki, które prowadziły mu dom. Tak, Ralf był uprzejmy, ale muszę przyznać, że nienawidziłem go za to i byłem trochę rad, kiedy i jemu przyszło pocierpieć od ukłuć zazdrości — zazdrości o Carlosa Riego.

Carlos był ciemnowłosy i miał urok, którym zaćmiewał Ralfa w tym samym stopniu co Ralf mnie; przy tym Carlos widział daleko więcej świata niż Ralf. Miał cudzoziemskie poczucie humoru, któremu wiecznie był gotów poświęcać swoją osobistą godność. Rozśmieszało to Weronikę i sprowadzało zgryźliwy uśmieszek nawet na wargi mojej matki, Ralf owi natomiast przysparzało przykrych chwil. Przyczyny, które sprowadziły go w nasze strony, były trochę tajemnicze. Kiedy Ralfa brała złość na hiszpańskiego krewniaka, zaklinał się, że Carlos poderżnął komuś gardło lub ukradł sakiewkę. Kiedy indziej mawiał, że chodziło o sprawę polityczną. W końcu jednak Carlos mógł korzystać z gościnności Priory oraz z tytułu hrabiowskiego, gdy podobało mu się go używać. Przywiózł ze sobą niskiego, brzuchatego i brodatego towarzysza, pólprzyjaciela, półsługę, który twierdził, że służył w hiszpańskich kontyngentach Napoleona; miał zwyczaj walić się w pierś drewnianą ręką (stracił był własną w jakiejś szarży kawaleryjskiej) i wykrzykiwać: „Ja, Tomas Castro!…” — Pochodził z Andaluzji.

Jeśli chodzi o mnie, to kiedy minął pierwszy szok spowodowany jego obcością, zacząłem uwielbiać Carlosa, Weronika zaś lubiła go i śmiała się z niego, aż pewnego dnia pożegnał się i odjechał londyńskim gościńcem, a za nim jego Tomas Castro. Z całej duszy tęskniłem do tego, by wyruszyć z nim razem w wielki świat, który rozciągał się tajemniczo u podnóża naszych wzgórz.

Musicie pamiętać, że o tym wielkim świecie nie wiedziałem nic zgoła. Nigdy nie ruszałem się z naszej farmy dalej niż do szkoły w Canterbury albo na jarmark do Hythe lub Romney. Farma nasza leżała przytulona do stóp stromych, burych wzgórz, tuż obok rzymskiego traktu do Canterbury — nazywaliśmy go Kamienną Drogą albo po prostu Drogą. Majętność Ralfa znajdowała się po drugiej stronie Drogi, a pasterze na wzgórzach widywali po nocach dawno zmarłego Rooksby’ego — zwał się sir Peter — jak przejeżdżał konno Drogą koło kamieniołomu, trzymając głowę pod pachą. Nie zdaje mi się, bym w niego wierzył, ale wierzyłem w przemytników, którzy dzielili z tym straszliwym widmem panowanie nad gościńcem. Dziś już nikt nie umie wyobrazić sobie wpływu, jaki przemytnicy ci wywierali wtedy na życie okolicy. Byli potęgą, przed którą wszystko inne chyliło czoła. Nawiedzali okolicę wielkimi bandami i nie znosili żadnego wtrącania się do swoich spraw. Niedawno przedtem pobili regularne wojsko w formalnej bitwie na Trzęsawisku i pamiętam, że w sam dzień mego odjazdu nie mogliśmy zwozić zboża, bo przemytnicy uprzedzili nas, że wieczorem potrzebne im będą nasze konie. Byli potęgą w tych stronach, gdzie i bez nich — Bóg świadkiem! — dosyć było gwałtu. Nasze położenie przy owej Drodze wtrącało nas w samo sedno tego wszystkiego. O zmierzchu zamykaliśmy drzwi, spuszczali rolety i zasiadali przy kominku wiedząc doskonale, co się dzieje na dworze. W ciemności rozlegały się przeciągłe gwizdki, a gdy znajdowaliśmy po stodołach kryjących się ludzi, udawaliśmy, że ich nie widzimy — tak było bezpieczniej. Przemytnicy — Wolni Kupcy, jak sami siebie nazywali — zorganizowani byli równie dobrze dla dopomagania złoczyńcom do ucieczki z kraju, jak dla szmuglowania towarów do kraju; tak więc bywało, że w słomie naszej chowali się przez cały dzień fałszerze i oszuści, mordercy i francuscy szpiedzy — wszelkiego rodzaju przestępcy — w oczekiwaniu na gwizdek, który o zmroku rozlegnie się na Drodze. Dla mnie, narodzonego wraz z moim stuleciem, rzeczy te nie były żadną tajemnicą; ale matka zabraniała mi mieszać się do nich. Przypuszczam, że sama wiedziała dużo — podobnie jak całe miejscowe ziemiaństwo. Ralf zaś, chociaż poniekąd należał do nowej szkoły i chełpił się nieraz, że gdyby się o to do niego zwrócono, wydałby nakaz aresztowania każdego Wolnego Kupca, w rzeczywistości nigdy, a przynajmniej przez długie lata o tym nie wiedział.

Carlos, hiszpański krewniak Rooksby’ego, przyjechał tedy i (odjechał, a ja zazdrościłem mu tego odjazdu w nimbie tajemniczości ku jakimś dalekim, zuchwałym przygodom — może tam, w Hiszpanii, gdzie trwała wojna i bunt. Wkrótce potem Rooksby oświadczył się o rękę. Weroniki i został przyjęty — przez matkę. Weronika chodziła z uszczęśliwioną miną. To także wytrącało mnie z równowagi. Zdało mi się niesprawiedliwością, że ona miała wyjechać w wielki świat — do Bath, do Brighton, zobaczyć Księcia Regenta i wielkie boje na Hounslow Heath — podczas gdy ja miałem pozostać na zawsze farmerskim chłopcem. Owego popołudnia byłem w pokoju na górze, przyglądałem się swemu odbiciu w wysokim lustrze i z przygnębieniem zastanawiałem się, czemu wyglądam na takiego wiejskiego niezgułę.

Nagle z parteru zawołał na mnie głos Rooksby’ego:

— Hej, John, John Kemp! Zejdź na dół, mówię!

Odskoczyłem od lustra, jakby przyłapany na akcie szaleństwa. Rocksby stał w drzwiach wejściowych u stóp wąskich schodów i uderzał się po nodze szpicrutą.

Oświadczył, że chce ze mną pomówić, wyszedłem więc za nim przez podwórze na nieubitą drogę biegnącą pod górę ku zachodowi. Wieczór zapadał z wolna i smętnie; w sfałdowaniach posępnych wzgórz było już ciemno.

Minęliśmy narożnik sadu.

— Wiem, co masz mi do powiedzenia — rzekłem. — Żenisz się z Weroniką. Cóż, moje błogosławieństwo nie jest ci potrzebne. Niektórzy w czepku się rodzą. A ja… spójrz na mnie!

Ralf szedł z głową spuszczoną.

— Niech to licho porwie! — mówiłem dalej. — Ucieknę na morze! Mówię ci, ja tu gniję — gniję! Ot, co! Słuchaj, Ralf, powiedz mi, gdzie szukać Carlosa.. — złapałem go za ramię. — Pojadę za nim. On by mi pokazał trochę życia. Powiedział mi to.

Ralf wciąż trwał pogrążony w jakimś ponurym zapamięt...