Glikokortykosteroidy (farma, dnia 14.10.2005)
Glikokortykosteroidy (GS) można podzielić na związki naturalne, które występują normalnie w organizmie, oraz na związki syntetyczne o zbliżonej budowie chemicznej. Do naturalnych glikokortykosteroidów zalicza się:
- kortyzol (hydrokortyzon)
- kortyzon
Związki te są produkowane w organizmie przez korę nadnerczy. W terapii wykorzystuje się zarówno związki naturalne oraz liczne związki syntetyczne o zmodyfikowanym działaniu. Glikokortykosteroidy mogą wykazywać działanie metaboliczne, mineralotropowe a także zastosowane w odpowiednich dawkach działanie przeciwzapalne czy hamujące odporność organizmu (immunosupresyjne). Te trzy ostatnie działania są przede wszystkim wykorzystywane w terapii.
1. Działanie metaboliczne – Leki te stymulują rozpad białek w tkankach obwodowych (np. w mięśniach szkieletowych) Oraz rozpad tłuszczów. W zakresie gospodarki węglowodanowej hamują wykorzystanie glukozy w tkankach oraz nasilają tworzenie glukozy ze związków nie będących węglowodanami np. z białek. Działania te prowadzą do wzrostu glukozy we krwi.
2. Działanie mineralo-tropowe i przeciwuczuleniowe. Działanie przeciw zapalne występuje niezależnie od przyczyny wywołującej zapalenie (mechanicznej, chemicznej czy uczuleniowej) Glikokortkosteroidy nie działają przyczynowo, zmniejszają jedynie objawy zapalenia tj. znoszą np. obrzęk, przekrwienie, hamują tworzenie blizny. Działanie przeciwzapalne i przeciwuczuleniowe może zależeć od:
- hamowania syntezy związków, które normalnie biorą udział w reakcji zapalnej (np. histaminy, prostaglandyn-PGS)
- zmniejszonej wrażliwości organizmu na czynniki wywołujące zapalenie
Glikokortykosteroidy zmniejszają skurcz oskrzeli wywołany histaminą, znoszą również reakcję naczyń włosowatych na histaminy.
3. Działanie immunosupresyjne – Leki te m.in. zmniejszają liczbę limfocytów, hamują produkcję przeciwciał. Pod wpływem tych leków dochodzi więc do upośledzenia procesów odpornościowych co czyni pacjentów podatnymi na infekcje. Z drugiej strony działanie to wykorzystuje się w terapii: np. w leczeniu nowotworów krwi, w chorobach z autoagresji, czy przy odrzucaniu przeszczepu.
Zastosowanie glikokortykosteroidów w terapii:
1. Substytucyjne – (zastępcze) przy braku lub niedoborze glikokotykosteroidów w organizmie tj. przy niedoczynności kory nadnerczy – w takiej sytuacji najczęściej jest stosowany naturalnego pochodzenia hydrokortyzon. Sposób podawania i dawka hydrokortyzonu powinna naśladować fizjologiczne wydzielanie i pokrywać aktualny deficyt tego hormonu w organizmie. Lek ten jest podawany doustnie np. w dawce 30 mg na 24h – w tym 20 mg rano i 10 mg na noc. Niedoczynność kory nadnerczy jest tzw. Wskazaniem bezwzględnym dla glikokortykosteroidów tj. należy je realizować niezależnie od przyczyny choroby, jej zaawansowania czy przeciwwskazań co do stosowania tych leków.
2. Poza substytucyjne zastosowania lecznicze glikokorytosteroidów. Są one liczne i bardzo różne. Wykorzystuje się tu przede wszystkim działanie przeciwzapalne, przeciwuczuleniowe czy immunosupresyjne glikokortykosteroidów
Ogólnie wskazania do zastosowania tych leków można podzielić na: pilne oraz przewlekłe.
a. Stosowanie glikokortykosteroidów ze wskazań pilnych. W tych przypadkach podobnie jak w terapii substytucyjnej nie uwzględnia się żadnych przeciwwskazań ponieważ podanie glikokortykosteroidów jest postępowaniem ratującym życie. Wskazaniami do natychmiastowej terapii tymi lekami są np. wstrząs anafilaktyczny, wstrząs septyczny, stan astmatyczny, aspiracyjne zapalenie płuc, obrzęk głośni, obrzęk mózgu, neurologiczne powikłania w przebiegu chorób zakaźnych, odrzucenie przeszczepów. W w/w stanach glikokortykosteroidy podaje się i.v . Najczęściej stosowanymi lekami są hydrokortyzon, prednizolon, dexametazon, betametazon.
Hydrocortizonum haemisurcinatum – amp. 25 mg, 100 mg, 500 mg
Solu – decortin (Prednizolon) – amp. 25 mg, 50 mg, 250 mg
Decadron (dexametazon) – amp. 4 mg.
Dawkowanie jest indywidualne w zależności od preparatu, wskazania i stanu chorego
b. stosowanie przewlekłe glikokortykosteroidów. Choroby w których te leki są stosowane mogą dotyczyć różnych układów np. astma, katar sienny, choroba reumatyczna, zapalenie opon mózgowych, toczeń trzewny, źrenica złośliwa, niedokrwistość hemolityczna, łuszczyca. W leczeniu przewlekłym stosowane są przede wszystkim glikokortykosteroidy syntetyczne. Leki te w porównaniu z hydrokortyzonem w wielu przypadkach działają silnie przeciwzapalnie, natomiast słabiej mineralo – tropowo. Takie Leki jak dexametazon czy betametazon mają bardzo silnie zaznaczone działanie przeciwzapalne natomiast pozbawione są działania mineralo – tropowego. W leczeniu przewlekłym glikokortykosteroidy są stosowane różnymi drogami: p.o i.m, odstawowo, wziewnie oraz miejscowo na skórę czy spojówkę. Preparaty do stosowania doustnego to np. Prednizon (Enkorton – tabl.) Metabolit tego związku Prednizon (Enkortolon). Przewlekła terapia glikokotrykosteroidów może powodować liczne objawy niepożądane. Wiążą się one z wpływem tych leków na:
1. Gospodarkę węglowodanową, białkową, tłuszczową
2. Na układ podwzgórze – przysadka (hamowanie)
3. OUN
4. Układ immunologiczny
Przy ogólnym przewlekłym stosowaniu glikokortykosteroidów mogą występować takie objawy niepożądane jak:
- osteoporoza (zwiększone wydalanie wapnia, odwapnienie kości)
- cukrzyca
- choroba wrzodowa żołądka i XII-nicy
- zaburzenia żołądkowo – jelitowe
- bezsenność, zaburzenia psychiczne
- hipokaliemia
- nadciśnienie tętnicze
- zaniki mięśni
- otyłość (pobudzenie apetytu nierównomierne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i jej gromadzenie w okolicy karku, tułowia, policzków)
- podatność na infekcje
- hamowanie wzrostu u dzieci
- nagłe odstawienie grozi niewydolnością kory nadnerczy.
Działania niepożądane które występują przy stosowaniu glikokortykosteroidów na skórę (np. Hydrokortyzon. Flucinol):
- zmiany zaników
- rozstępy skórne
- utrudnione tworzenie blizny
Działanie niepożądane występujące przy wziewnym stosowaniu glikokortykosteroidów (np. Budezonit):
- infekcje gardła
- chrypa
madziunia56