Zagadnienia Etyka Gospodarcza.doc

Etyka gospodarcza 2016/2017

Zagadnienia na kolokwium

1.      Funkcje refleksji etyki gospodarczej

Refleksja etyczna ukazuje złożoność ludzkiej egzystencji (wymiar jednostkowy
i społeczny). Refleksja etyczna wyłoniła się natomiast jako dziedzina filozofii (tzw. filozofia praktyczna) na pewnym szczeblu rozwoju społecznego.

Funkcje refleksji etyki gospodarczej:

ª      Daje ona ludziom respektującym wartości i zasady moralne poczucie satysfakcji, własnej wartości, człowieczeństwa, ludzkiej godności. Ta funkcja wiąże się z nurtem perfekcjonistycznym, doskonałości osobistej, choć prowadzić może do nadmiernych aspiracji, chęci świętości ",wywyższania się nad innych i do hipokryzji

ª      Ułatwia współżycie ludzi, czyni je harmonijnym. Ta funkcja moralności wiąże się z jej nurtem solidarnościowym, akcentującym wartości pokojowego współżycia, życzliwości, tolerancji, poszanowania ludzkiej godności.

ª      Umożliwia osiąganie celów praktycznych, współpracę i współdziałanie, integruje zbiorowość – pełni więc funkcje pragmatyczne.

ª      Zadaniem etyki gospodarczej w refleksji nad kapitałem społecznym jest więc określenie układów społecznie preferowanych postaw i zachowań, które powinny występować we wszelkich formach współpracy gospodarczej

ª      Etyka biznesu stanowi współcześnie dominujący obszar refleksji etyki gospodarczej, rozważa wszelkie konteksty moralne wytwarzania, wymiany i konsumpcji „materialnej” w ramach gospodarki rynkowej

ª      Jest dziedziną refleksji filozoficznej nad postacią moralności praktykowanej w sferze wytwarzania, podziału i konsumpcji materialnej dóbr i usług

ª      Jest najogólniejszą formą etycznego namysłu nad praktyką gospodarowania

ª      Refleksja nad układem moralności praktykowanej przez przedstawicieli określonych zawodów (etyka zawodowa); refleksja nad układem moralnych standardów w sferze międzynarodowej działalności gospodarczej (etyka globalna), moralne standardy – normy i reguły moralne- obowiązujących w ramach danej gospodarki narodowej i związanego z nią społeczeństwa (makroetyka); układ norm i reguł moralnych które regulują funkcjonowanie poszczególnych podmiotów gospodarczych (mezoetyka); układ norm i reguł moralnych, których nakaz praktykowania odnosi się do działań jednostkowych (mikroetyka)

ª      ma charakter społeczny, tzn. mniej zajmuje się problemami autonomii  moralnej  wyizolowanej  jednostki,  a  bardziej  kwestiami, które wynikają ze współdziałania jednostek w ramach wspólnot, profesji czy organizacji.

ª      w sytuacji społecznej, tzn. zaangażowania czy uwikłania wielu podmiotów oraz częstego konfliktu interesów, niemożliwe jest mechaniczne stosowanie pewnych ogólnych reguł

W przypadku refleksji etycznej, przedmiotem uwagi jest pewien szczególny rodzaj praktykowanych w danej społeczności norm i reguł kulturowych. Chodzi o przekonania wiążące się z tym układem ludzkich zachowań, wobec których, zarówno w sensie wyboru wartości, jak i użytych reguł, stosowane są oceny moralne tzn. wówczas, gdy dany czyn rozpoznajemy i charakteryzujemy nie jakkolwiek lecz jako słuszny, sprawiedliwy, godny itp. Przedmiotem refleksji etycznej jest postać praktykowanej moralności, w danym czasie i w danej zbiorowości, grupie społecznej, środowisku czy grupie zawodowej. W najbardziej ogólnym sensie etyka dokonuje opisu i myślowego uporządkowania tzn. rekonstrukcji stanu tej moralności (aspekt opisowy) oraz przeprowadza korygującą modyfikację jej postaci (aspekt normatywny).

- etyczna analiza i wartościowanie praktyki społecznej,

- określanie aspektów moralnych praktyki społecznej

- popularyzacja wartości i moralnych, popularyzacja wartości, wzorców, norm moralnych,

Wyróżnić można kilka szczebli („poziomów") refleksji etycznej:

- Szczebel dociekań najbardziej ogólnych - obejmowanych też mianem "filozofii moralnej" lub etyki ogólnej - nad istotą dobra i zła, powinności i słuszności moralnej, człowieczeństwa, wartości i sensu życia, a także sumienia, konfliktu i wyboru moralnego, godności i wolności, winy i odpowiedzialności, nad istotą ocen i norm moralnych.

- Szczebel "przekładu" podstawowych wartości moralnych "na język" praktyki społecznej, polityczno-gospodarczej - etycznej analizy i wartościowania tej praktyki, określania jej aspektów moralnych i związanych z nimi problemów, proponowania dotyczących jej moralnych rozwiązań. Używane tu bywa pojęcie: "etyka stosowana" lub „etyka szczegółowa".

- Szczebel popularyzacji, propagandy wartości i ideałów moralnych, komunikatywnej społecznie charakterystyki wartości, wzorców, norm moralnych, argumentacji i perswazji etycznej, odwoływanie się do przykładów itp. Właściwe jest tu określenie: "moralistyka" (jej wynaturzeniem jest moralizatorstwo), uprawianie, której wymaga erudycji, doświadczenia oraz kultury pedagogicznej. Etyka na każdym szczeblu może wpływać na kształtowanie racjonalnego stosunku do moralności i własnej postawy moralnej człowieka, ułatwiać korygowanie tej postawy w kierunku pożądanym dla systemu wychowania społecznego.

FUNKCJE PODSTAWOWYCH ZASAD ETYKI:

1.funkcje integrujące – dzięki zasadom podstawowym możliwa jest odpowiedź na pytania o powinności etyczne, powinności wynikające z łączenia różnych zawodów prawniczych, czy też z przechodzenia od jednego zawodu do drugiego, szczególnie pomiędzy zawodami wolnymi a zawodami ze sfery służby publicznej.

2.funkcje swoistych reguł kolizyjnych - pomiędzy pozostałymi normami etyki prawniczej. Takie konflikty są rzeczą dość powszednią w praktyce prawniczej.

3.funkcje uzupełniające - istniejące zbiory zasad etycznych, które  w wielu sytuacjach nie dają odpowiedzi, jak powinien postąpić prawnik wykonujący dany zawód. Sytuacje te mogą stać się przedmiotem postępowań dyscyplinarnych, w których rzecznicy i sądy dyscyplinarne orzekają właśnie w oparciu o zasady podstawowe.

Refleksja etyczna jest w pewnym sensie sercem nauczania etyki i w ogóle etycznego myślenia. Przez taką praktykę filozofowania moralne i etyczne doświadczenia dnia codziennego stają się przedmiotem zastanawiania się, analizy intelektualnej („Donosicielstwo jest paskudne!”, „Przyjaciołom zawsze się pomaga!”). Etyczna refleksja prowadzi zatem do pracy z pojęciami, które kierują świadomość od bezpośrednich prostych odczuć do bardziej złożonego rozumienia ich znaczenia.

Refleksyjność etyki posiada również znaczenie patrząc na nią od strony czysto podmiotowej. Jak bowiem zauważa Spaemann, gdy podejmujemy namysł o charakterze etycznym, pouczamy samych siebie. Tym zaś sposobem nie jesteśmy już –choćby na poziomie czystej wiedzy na temat danego problemu –tacy sami, jacy byliśmy przed podjęciem refleksji. W poznaniu praktycznym podmiot moralny zawsze zachowuje zdolność do refleksji, czyli do charakterystycznej dla aktu kognitywnego zdolności do ujmowania zarówno przedmiotu poznania, jak i samego aktu poznawczego. Dzięki temu refleksja gromadzi w sobie zdobyte doświadczenie poznawcze, które z jednej strony kumuluje w postaci jednostkowej wiedzy moralnej, a z drugiej –w postaci przyrostu wiedzy teoretycznej.

Potrzeba  obecności  refleksji  etycznej w  biznesie  wynika  z  kilku  podstawowych czynników. Można je podzielić na dwie grupy związane z faktem, że po pierwsze etycznych regulacji prowadzenia działalności gospodarczej domaga się społeczeństwo (rozumiane tu bardziej jako obserwator procesów gospodarczych),  a  po  drugie  potrzebę  taką formułuje  sam  świat  biznesu.  Oczywiście podział taki jest uproszczony (wszak środowiska biznesu również są częścią społeczeństwa),  ale  pozwala  zauważyć  istotną  przemianę w zakresie etyki gospodarczej. Jej rozwój był zawsze stymulowany z zewnątrz, np. przez Kościół czy państwo. Dziś także sam biznes domaga się takich rozwiązań. Warto więc poznać powody uzasadniające potrzebę istnienia współczesnej etyki biznesu.

2.      Moralność i etyka – proszę wyjaśnić oba pojęcia

              Moralność - łac. moralis; dylemat „wyścig szczurów” czy współpraca; układ przekonań, który wartościuje/ ocenia relacje społeczne (stosunki między jednostkami, grupami, społecznościami, społeczeństwami oraz przyrodą) według skali Dobra  i Zła./ Moralność to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące nie są zdaniami w sensie logicznym. / Przez pojęcie moralności rozumiemy ogół poglądów, ocen, norm i wzorów osobowych ukształtowanych historycznie i kulturowo. Normy te regulują całokształt stosunków między jednostkami, grupami i ich wzajemnych interakcjach z punktu widzenia dobra i zła, słuszności i krzywdy, prawości i podłości. Moralność to pewne poglądy i przekonania moralne grupy społecznej, bądź jednostki. Poglądy te przekładają się na zachowania społeczne i reguły współżycia reprezentowane przez omawiany obiekt.

Etyka - gr. ethos: zwyczaj, obyczaj, zadomowienie, bycie u siebie; refleksja nad postacią praktykowanej moralności. Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. / Etyka to dyscyplina naukowa, zajmująca się moralnością. Jest teoretycznym ujęciem moralności. Próbą rozprawy między tym co dobre i złe, słuszne i krzywdzące, prawe i podłe. W praktyce jednak pojęcia te stosowane są zamiennie. Należy pamiętać jednak, że moralność jest czymś głębszym, czymś czego nie można się nauczyć, czymś co wynika z głębi człowieka (grupy) i jego potrzeb wraz z postrzeganiem dobra i zła. Etyka, jako nauka, za przedmiot badań wybrała sobie właśnie ludzkie zachowanie w kontekście postępowania. Jest to coś czego można się nauczyć, wypracować. Oznacza to, ze człowiek może postępować etycznie, jednak nie reprezentuje wysokiego poziomu moralnego, gdy wiedza ta nie jest poparta przekonaniem o słuszności własnej postawy.

3.      Proszę wymienić  podstawowe  cztery  postulaty  dokumentu  Global  Compact  i scharakteryzować jeden wybrany

Program "Global Compact", podjęty z inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ - Kofi Annana, zaleca firmom poparcie, przyjęcie i stosowanie, we wszystkich sferach ich działalności, dziesięciu fundamentalnych reguł z zakresu praw człowieka, standardów pracy, ochrony środowiska i zapobiegania korupcji. Przestrzeganie tych reguł doprowadzi do dokonania wielu pozytywnych zmian w sferze działalności operacyjnej firm, a także wesprze dążenia do osiągnięcia Zrównoważonego Rozwoju.

ª Prawa człowieka

o        Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową.

o        Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę

ª Standardy pracy

o        Poszanowanie wolności stowarzyszania się.

o        Eliminacja wszelkich form pracy przymusowej.

o        Zniesienie pracy dzieci.

o        Efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia

ª Ochrona środowiska naturalnego

o        Prewencyjne podejście do środowiska naturalnego.

o        Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postawy odpowiedzialności ekologicznej.

o        Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii

ª Przeciwdziałanie korupcji

o        Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu.

Global Compact nie jest instrumentem regulacyjnym, czy kodeksem postępowania, ale opartą na zbiorze wartości płaszczyzną współdziałania mającą na celu promocję społecznego utrwalania się tych norm. Charakteryzuje się przejrzystością, obejmuje identyfikację i wymianę informacji na temat najlepszych praktyk opartych na uniwersalnych zasadach.

Firmy, które zdecydują się na współpracę z Global Compact mogą korzystać z wiedzy i doświadczenia innych członków inicjatywy. Umacniają swoją pozycję na rynku, dzięki większej legitymizacji ze strony społeczeństwa. Przestrzeganie zasad GC pozwala na integrację pracowników wokół silnych, uniwersalnych wartości. Wreszcie wprowadzenie procedur zgodnych z dekalogiem Global Compact pozwala na bardziej świadome zarządzanie przedsiębiorstwem np. w procesie gospodarowania odpadami.

Idea Global Compact opiera się na założeniu, iż przez stosowanie zasad społecznej odpowiedzialności środowiska biznesowe mogą w znaczącym stopniu uczestniczyć w rozwiązywaniu palących problemów gospodarczych współczesnego świata, minimalizować ujemne skutki procesów globalizacji i przyczyniać się do zrównoważonego wzrostu światowej gospodarki.

4.      Kapitał społeczny. Czym jest tzw. czarny kapitał społeczny?

Kapitał społeczny – zestaw norm i reguł obyczajowych, które wyznaczają postać pożądanych z punktu widzenia dobra danej społeczności relacji międzyludzkich, urzeczywistnianych w praktyce współdziałania i współpracy. 

Kapitał społeczny: cecha relacji społecznych (stan rzeczy, zasób), która sprzyja podejmowaniu działań zorientowanych na cele ponad jednostkowe (wspólne dobro): ekonomiczne i pozaekonomiczne.

Dobre funkcjonowanie społeczeństw i gospodarki zależy od:

ª      poziomu zaufania ludzi/obywateli do podmiotów/ instytucji: biznes, rząd, NGO, media (np. problem obecnego kryzysu zaufania do instytucji finansowych)

ª      optymizmu ludzi i poczucia, że mają wpływ na własne życie i sprawy publiczne

Kapitał społeczny to te cechy organizacji społecznych, takich jak sieci (układy) jednostek lub gospodarstw domowych oraz powiązanych z nimi norm i wartości, które kreują efekty zewnętrzne dla całej wspólnoty.

Społeczny kapitał rozwoju - typ kapitału społecznego: zdolność do współpracy, podkreśla się znaczenie indywidualizmu i nieszablonowego działania oraz nastawienie na rozwój, postęp i innowację

• cechy jednostek: otwartość na postawy, poglądy i pomysły innych, innowacyjność, indywidualizm, wewnątrzsterowność, a nawet skłonność do podejmowania ryzyka ale także poczucie obywatelskości, legalizm połączony z konstruktywnym krytycyzmem

• Polska: poziom niski

Społeczny kapitał adaptacyjny i społeczny kapitał przetrwania:

• cechy jednostek: bierność, kolektywizm, oportunizm, ksenofobia, zamknięcie na innych [polska klasa średnia] / Polska: poziom wystarczający 

Kapitał społeczny to wiedza, która jest osadzona w relacjach i stosunkach społecznych. Wiąże się on z zaufaniem członków organizacji do siebie, normami i wartościami. Można mówić o różnych wymiarach tego kapitału - społecznym, ekonomicznym i kulturowym. Na kapitał społeczny składają się m.in. jakość stosunków międzyludzkich, relacje, stosunki, efekt synergii. Można powiedzieć, że jest on kapitałem ludzkim wzbogaconym o relacje i współpracę (kapitał ludzki jest statyczny; daje potencjalne korzyści, zaś społeczny - dynamiczny; daje faktyczne korzyści).

Rola kapitału społecznego - Kapitał społeczny nie ogranicza się jedynie do pozytywnego wpływu na wzrost gospodarczy, ma znaczenie pierwszorzędne z punktu widzenia sposobu funkcjonowania życia społecznego - decyduje o poziomie harmonii współpracy społecznej, tworzy jakość życia jednostek, ich poczucie bezpieczeństwa i dobrostanu. Kapitał społeczny to zatem swoisty element życia społecznego który spaja i utrwala więzi społeczne. Istotną kwestią jest również jego poziom czyli zakres i stopień respektowania w danej zbiorowości przekonań, które wszelkim formom współpracy nadają rangę ważności. Poziom KS jest świadectwem stopnia zaangażowania członków danej społeczności ochronę i umacnianie przestrzeni społecznej w obrębie której wszelkie jednostkowe, grupowe i ogólnospołeczne cele są możliwe do osiągnięcia. Kapitał społeczny jest rodzajem spoiwa które utrzymuje społeczeństwo jako całość i bez którego niemożliwy jest ekonomiczny wzrost bądź osiągnięcie dobrobytu. Bez kapitału społecznego, społeczeństwo (jako ogół) się rozpadnie.

              Niski poziom kapitału społecznego oznacza małą liczbę więzi istniejących między ludźmi (czyli niewiele osób zna siebie nawzajem) albo ludzie znają siebie nawzajem, ale nie obdarzają się zaufaniem. Efektem tego jest niepodejmowanie wspólnych albo indywidualnych działań, mających na celu poprawę życia ogółu społeczeństwa. Może się to przekładać na sferę gospodarczą np. większymi kosztami transakcji, państwo musi odgrywać większą rolę w tworzeniu przedsięwzięć gospodarczych na dużą skalę.

              Wysoki poziom kapitału społecznego występuje, gdy ludzie zawierają dobre relacje z innymi członkami społeczności, obdarzają się zaufaniem i wspólnie lub   indywidualnie działają z myślą o poprawieniu warunków życia. W sferze gospodarczej owocuje to niższymi kosztami zawieranych transakcji, większą liczbą organizacji o charakterze charytatywnym i pomocowym, oddolnym (pochodzącym ze społeczeństwa) tworzeniem dużych przedsiębiorstw.

Cechy kapitału społecznego:

§   produkcja – kapitał społeczny tworzy się przy użyciu konkretnych zasobów materialnych, pieniężnych, pracy oraz czasu;

§   transformacja – kapitał społeczny ma zdolność przekształcania jednych dóbr (zasobów materialnych, pieniężnych, pracy oraz czasu) w korzyści niemożliwe do osiągnięcia w inny sposób (np. korzystanie z cudzej wiedzy, umiejętności, zapewnienia uprzywilejowanego traktowania, otrzymanie wsparcia emocjonalnego lub pomocy w trudnej sytuacji itd.);

§   proces inwestycji − zasoby materialne, pieniężne, pracę oraz czas „inwestuje” się w    stworzenie klimatu sprzyjającego wzajemnemu zaufaniu. Silniejsze więzi wymagają większych inwestycji, słabsze – mniejszych;

§   różnorodność – podobnie jak kapitał rzeczowy, kapitał społeczny jest heterogeniczny.

§   różne stopnie trwałości – od rodzaju relacji zależy czas jej trwania;

§   dbałość o kapitał społeczny – aby kapitał społeczny zachował swoją produktywność, musi być co pewien czas „uruchamiany”;

§   przewidywalność – znając rodzaj relacji (stopień trwałości kapitału społecznego), można przewidzieć niektóre sytuacje;

§   koszt alternatywny – tworzenie i utrzymywanie kapitału społecznego poprzedza kalkulacja kosztów i korzyści;

§   zbywalność − ta cecha kapitału społecznego występuje jedynie po części, gdyż nie jest możliwe odsprzedanie i wynajęcie kapitału społecznego. W pewnej formie można przekazać lub odziedziczyć kapitał społeczny (np. znajomi rodziców stają się też znajomymi dzieci)

Groźba tzw. „czarnego” kapitału społecznego:

ª      nieprzejrzystość reguł – obowiązujące reguły są niejasne, trudne do odczytania, każdy może je interpretować na różny sposób

ª      amoralny familizm - najprościej mówiąc jest to moralny obowiązek odczuwany jedynie wobec własnej rodziny. Jego istotą jest brak zdolności do jakiegokolwiek działania sięgającego poza interes własnej rodziny. Blokuje on rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Otoczenie społeczne dzieli się wyraźnie na „swoich” oraz „obcych”. Tylko „swoim” możemy ufać i tylko w stosunku do nich musimy być w porządku. Reguły postępowania stosowane wobec rodziny i kręgu przyjaciół są zatem zupełnie odmienne od norm stosowanych wobec innych, obcych osób. Postawa ta jest nasilona w społecznościach biednych, o niskim poziomie rozwoju. Oznacza, że na szczycie priorytetów stawiamy interes własny (i naszych najbliższych), a nie dobro wspólne. Amoralny familizm cechuje także nastawienie  na  natychmiastowe, łatwo  wymierne korzyści i efekty,  które są oceniane  wyżej i  praktycznie  eliminują  długofalowe  planowanie  i  osiąganie  perspektywicznych  celów. Kultury familistyczne są pozbawione wartości kolektywnych i norm o charakterze uniwersalnym,  obca  im  jest  troska  o  dobro  wspólne  i  kategoria  interesu  społecznego.

ª      nepotyzm (klientystyczny, familiarystyczny, partyjny) – jest przejawem amoralnego familizmu, jest to gwarantowanie tzw. stołków jedynie członkom własnej rodziny.

ª      „sieci” – poza kręgiem rodzinnym i najbliższym układem towarzyskim „wszyscy są obcy” - sieci klientystyczne - zmowa to ich ważny element. Ale nie zawsze musi być jasno określona – często może być dorozumiana. I to powoduje, że patologie są odsłaniane z opóźnieniem – bo nawet ci, którzy niekiedy okazują się ofiarami, oprócz tego, że wcześniej bywają jednocześnie beneficjentami sieci, wcale nie muszą w pełni zdawać sobie sprawy ze swej roli.

5.      Meliorystyczny  charakter  instytucji  wolnego  rynku  (także  instytucji społecznych i politycznych) w ujęciu (neo)liberalizmu

Istnieją  dwie  istotne  doktryny  liberalnej  tezy, dotyczące natury jednostki i społeczeństwa:

ª      Uniwersalistycznie pojmowana natura ludzka (homo oeconomicus), której przypisuje się stałość określonych cech (np. stałości motywu maksymalizowania własnych korzyści);

ª      Nawiązująca  do  oświeceniowej  idei    postępu  Condorceta,  która  wyraża  przekonanie  o meliorystycznym  charakterze  instytucji  społecznych  i  politycznych,  wyrażająca  się zdolnością  do  samoregulacji  i  samodoskonalenia  tych  instytucji.  Jest  ona  uznawana  za wyraz oświeceniowego optymizmu oraz wiary  w potęgę ludzkiego rozumu. 

Melioryzm to przede wszystkim idea dążenia do bardziej świadomego uczestnictwa w życiu publicznym. Melioryzm w koncepcji liberalnej odnosi się do sfery życia publicznego, a więc nie do jednostki jako takiej, lecz do stosunków pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. Koncepcja mel...