THOMAS MERTON
ZAPISKI O KONTEMPLACJI
Opracowanie i wprowadzenie WILLIAM H. SHANNON
WYDAWNICTWO
homini
Kraków 2005
Tytuł oryginału: The Inner Experience. Notes on Contemplation
Tłumaczenie: Izabela i Piotr Zarębscy
Redakcja: Krzysztof Bieławski
Redakcja techniczna: Ewa Czyżowska
Łamanie: Joanna Łazarów
Korekta:
Magdalena Maziarz Marcin Kicki
Okładka: Pracownia AA
Copyright © 2003 by the Merton Legacy Trust
Ali rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any
manner whatsoever without written permission except in the case of brief
quotations embodied in critical articles and reviews. For information address
HarperCollins Publishers, Inc., 10 East 53rd Street, New York, NY 10022.
Published by arrangement with HarperSanFranciseo, an imprint
of HarperCollins Publishers Inc. Ali right reserved.
© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo M, Kraków 2004
ISBN 83-7221-650-9 ISBN 83-89598-53-1
Wydawnictwo M
ul. Kanonicza 11, 31-002 Kraków
tel. (012) 431-25-50; fax 431-25-75
e-mail: mwydawnictwo@mwydawnictwo.pl
www.mwydawnictwo.pl www.ksiegarniakatolicka.pl
Wydawnictwo Homini S.C.
ul. św. Sebastiana 336, 31-051 Kraków
tel./faks. (12) 430-74-27
http:/Avww.homini.com.pl
e-mail: homini@homini.com.pl
zamówienia: marketing@homini.com.pl
Spis treści
Wprowadzenie 7
JEDEN Wstępne ostrzeżenie 23
DWA Przebudzenie jaźni głębokiej 31
TRZY Społeczeństwo i jaźń głęboka 51
CZTERY Kontemplacja chrześcijańska 77
PIĘĆ Rodzaje kontemplacji 111
SZEŚĆ Kontemplacja wlana 133
SIEDEM Pięć tekstów o modlitwie kontemplacyjnej 147
OSIEM Paradoks drogi oświecenia 161 DZIEWIĘĆ Jak postępować - nauczanie św. Jana od Krzyża 171
DZIESIĘĆ Kilka zagrożeń 179 JEDENAŚCIE Kontemplacja i nerwice 193 DWANAŚCIE Pragnienie kontemplacji 201
TRZYNAŚCIE Poczucie grzechu 207 CZTERNAŚCIE Problemy życia kontemplacyjnego 215
PIĘTNAŚCIE Perspektywy i wnioski 247
ANEKS Wzmianki o „Doświadczeniu wewnętrznym" 267
Przypisy 271
Indeks 291
"Wprowadzenie
Czym jest kontemplacja? To pytanie zajmowało Thomasa Mertona przez większość jego dojrzałych lat. Był to także tytuł jednej z jego najwcześniejszych książek. O kontemplacji dla wszystkich (What Is Contemplation?)* - książka napisana dla studentów St. Mary's College Uniwersytetu Notre Damę w stanie Indiana, ukazała się w roku, w którym Merton zyskał sławę i fortunę dzięki publikacji swojej bestselerowej autobiografii Siedmiopiętrowa góra (The Seven Storey Mountain, 1948)". What Is Contemplation? zajęłoby pewnie dosyć niską pozycję w rankingu pism mertonowskich dotyczących życia kontemplacyjnego. Niewiele tam było rzeczy wyjątkowych. Praktycznie wszystko, co książka zawiera, można znaleźć w prawie każdej pracy dotyczącej kontemplacji, napisanej w pierwszej połowie dwudziestego wieku. Nie była szeroko rozpowszechniona
Wyd. polskie: O kontemplacji dla wszystkich, tłum. ks. S. Bista, w: Szukanie Boga, Kraków 1988. Fragmenty z tego dziełka zawarte w The Inner Erperierwe zostały przetłumaczone ponownie, nie dlatego że przekład ks. Bisty ma jakieś braki, lecz z powodu przeplatania się w kilku istotnych miejscach tekstów The Inner Erperience i What Is Contemplation?, co silą rzeczy wymagało nowego przekładu. (Wszystkie przypisy oznaczone gwiazdkami pochodzą od tłumacza).
Wyd. polskie: Siedmiopiętrowa góra, tłum. M. Morstin-Górska, Kraków 1971, 1972; Poznań 1998.
8 THOMAS MERTON
i wkrótce ustąpiła miejsca lepszej pracy, Posiew kontemplacji (Seeds of Contemplation), jakkolwiek trzeba powiedzieć, że nawet ta książka nie była wcale jego najlepszą pracą na ten temat.
Mimo to Merton nigdy całkowicie nie zapomniał o pierwszym spośród swoich pism na temat kontemplacji. Jedenaście lat po jego pierwszym wydaniu, w lecie 1959 roku, postanowił napisać tę książkę od nowa. Przed końcem lata stworzył dłuższe i inne dzieło, chociaż wciąż zawierało ono większość tekstów z oryginału. Określił je jako książkę ukończoną, ale dodał, że potrzebuje paru zmian. Takie stwierdzenie narzuca kilka oczywistych pytań. Czy kiedy określił książkę jako „ukończoną", ale jednak wymagającą poprawek, miał na myśli znaczne czy drobne zmiany? Czy rzeczywiście dokonał tych zmian, a jeśli tak, to kiedy?
'Dozuód z kanonu dziel Mertona
12 lipca 1959 roku Merton zapisał w swoim dzienniku: „W tym tygodniu nanosiłem poprawki w What Is Contemplation?, oczywiście praca ta ukazywała się do tej pory ze trzy razy i jest już całkowicie inną książką". Dużo wody przepłynęło pod mostem, jak mówi, od roku 1948, kiedy to po raz pierwszy napisał wcześniejsze dzieło. Tam jego przemyślenia na temat kontemplacji były nadmiernie uproszczone. „Jak bardzo się myliłem, czyniąc kontemplację jedynie częścią ludzkiego życia. Dla kontemplatyka całe jego życie jest kontemplacją"1. Osiem dni wcześniej
Wyd. polskie: Posiew kontemplacji, tłum. M. Morstin-Górska, Kraków 1973, 1982, 1989.
WPROWADZENIE 9
wspomniał o swoim projekcie siostrze Therese Lentfoehr: „Obecnie, wyobraź sobie, przerabiam O kontemplacji dla wszystkich. Nie będzie to jednolita praca, ale chcę to zrobić. Poprawię być może także inny, wcześniejszy materiał. Prawie wszystko mnie tu nie zadowala, w zasadzie większość z tego napawa mnie obrzydzeniem". Mówił, że we wcześniejszej pracy był zdecydowanie zbyt powierzchowny i intelektualny, koncentrując się na „czymś w rodzaju anielskości w kontemplacji". „Miało to miejsce wtedy, gdy byłem, jak mi się zdaje, oszołomionym trapis-tą. Teraz, kiedy jestem nieco mniej doskonały, mam najwyraźniej zdrowszą perspektywę"2.
Początek w jego dzienniku z dnia 21 lipca 1959 roku wskazuje, że powziął zobowiązanie dotyczące swojego projektu. Już przyznaje się do błędnego rozumienia tego, co pisał: „Poprawiając O kontemplacji dla wszystkich - robię zbyt wiele hałasu o «wielkie klasztory», które są «jak fabryki»"3. Najwyraźniej spędził sporą część lata, pracując nad tą przeróbką. W ten sposób pod koniec lata, 6 września 1959 roku, mógł powiedzieć, że dokonał „kilku poprawek w Doświadczeniu wewnętrznym, która jest teraz, jak sądzę, porządną książką"4.
Trzeba zaznaczyć, że poprawki, o których wtedy mówił, wychodzą poza O kontemplacji... Jest to korekta nowej pracy, powstałej z poprawiania pracy wcześniejszej. Obecnie dokonuje zmian w Doświadczeniu wewnętrznym.
Sześć dni po tej pracy, 12 września 1959 roku, pisząc do Czesława Miłosza, mówi o tej „godnej uwagi książce": „Właśnie kończę następną książkę - Doświadczenie wewnętrzne". Streszcza Miłoszowi zawartość książki: „[Jest to]
10 THOMAS MERTON
szersze i głębsze spojrzenie na tę samą rzecz - kontemplację, z silniejszym nawiązaniem do idei wschodnich. Tylko to się dla mnie liczy, ale wszystko może się w tym zmieścić"5.
Istnieje jeszcze inne nawiązanie do tej nowo ukończonej książki. Dnia 29 września 1959 roku mógł donieść siostrze Therese: „Latem ukończyłem książkę pod tytułem Doświadczenie wewnętrzne, która miała być zwykłą poprawką O kontemplacji dla wszystkich, a przemieniła się w coś zupełnie nowego". Chociaż stwierdził, że ukończył tę książkę, najwidoczniej czuł, że wymaga ona jeszcze doszlifowania. Wciąż bowiem powtarzał: „Trzeba ją przejrzeć, a ona leży tu na biurku, czekając na swój czas, ale nie mogę pracować w domu, kiedy rozwalają wszystko naokoło młotami pneumatycznymi i innymi maszynami, aż niemożliwością jest myśleć. Wielką zasługę w robieniu tego hałasu mają nowicjusze, którzy próbują zainstalować w naszej ciasnej piwnicy parę nowych pryszniców"...
dziadekpp