notatki KOŁO.docx

1.      Przedmiot badań antropologii

Ruth Benedict – antropologia koncentruje swoją uwagę na tych cechach fizycznych i technikach wytwórczych, na tych konwencjach i wartościach, które odróżniają daną społeczność od wszystkich innych, posiadających różne od niej tradycje.

2.      Antropologia a socjologia

Brak jest wśród badaczy zgody na to, która z dyscyplin jest nadrzędna: zwolennicy poglądu, iż to antropologia stwarza podstawy do integracji humanistyki i to ona jest najszersza z nauk o człowieku mówią, że człowiek jest podstawą rozwoju zjawisk kultury (do których należą zjawiska społeczne). Z kolei badacze opowiadający się za prymatem socjologii uważają antropologię za subdyscyplinę socjologii nastawioną głównie na badania porównawcze i zajmującą się społeczeństwami prymitywnymi (podczas gdy socjologia zajmuje się wszystkim)

3.      Antropologia społeczna – antropologia kulturowa

Antropologia kulturowa – poszukuje cech typowo ludzkich związanych z kulturową istotą człowieka.

Antropologia społeczna – jeden z działów antropologii kulturowej (zjawiska kulturowe związane są ze strukturą  i organizacją społeczną, czyli są zjawiskami szerszymi). Odmienność zainteresowań ukształtowana przez tradycję:

·         Wielka Brytania: „antropologia społeczna” – skupiona na problemach struktury społecznej i organizacji polityczne.

·         USA: „antropologia kulturowa” – bada wytwory kultury.

4.      Matriarchat – patriarchat

5.      Tabu kazirodztwa- zakaz kazirodztwa

Pierwotnie antropologowie (Morgan i Westermarck) uważali, iż tabu kazirodztwa
to wynik przekonania człowieka prymitywnego, że związki między krewnymi
biologicznie pogarszają gatunek. 

6.      Monogamia, poligamia

Monogamia - najbardziej rozpowszechniony typ związku małżeńskiego, w którym jeden mężczyzna związany jest trwale z jedną kobietą (definiowane również jako małżeństwo tylko z jedną osobą naraz), dając początek rodzinie.

Monogamia może występować w dwóch postaciach:

·         monogamii konsekwentnej – gdy związek dwóch osób jest nierozerwalny i trwa do śmierci jednej z nich;

·         monogamii seryjnej gdy w pewnym okresie jest to związek dwóch osób, jednakże w ciągu życia jedna z nich bądź obie tworzą inne następujące po sobie związki z różnymi partnerami bądź partnerkami, zrywając poprzednie związki.

Poligamia  – małżeństwo z więcej niż jedną osobą (w tym samym czasie), najczęściej jednego mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami (poligynia) lub między jedną kobietą i więcej niż jednym mężczyzną (poliandria). 

7.      Endogamia, egzogamia

Endogamia - kulturowa reguła nakazująca jednostce zawieranie małżeństw (dobieranie sobie partnera) wewnątrz własnej grupy, w celu zabezpieczenia jej przed utratą członków, wzmocnienia izolacji i utrzymania odrębności. Dobór takiego małżeństwa odbywa się często na zasadzie przeznaczenia sobie z góry pewnych osób lub na zasadzie pierwszeństwa. Do tych ostatnich należy np. lewirat i sororat.

Egzogamia - zakaz zawierania małżeństw wewnątrz określonej grupy (poszerzonej rodziny, klanu egzogamicznego), utożsamiany przez jej członków z zakazem kazirodztwa, mimo że wyznacza szerszą grupę, niż jednostki blisko spokrewnione.

8.      Małżeństwo jako wymiana społeczna (małżeństwa preferencyjne i nakazowe w koncepcji C. Levi-Straussa)

Koncepcja wymiany małżeńskiej:

·         Wymiana kobiet jako podstawa istnienia więzi społecznych

·         Całościowy stosunek wymiany między 2 grupami mężczyzn

·         Kobieta jako przedmiot wymiany

·         Między mężczyznami a kobietami należącymi do 2 grup w wyniku małżeństwa dwojga z nich zawiązuje się stosunek powinowactwa

Małżeństwa preferencyjne:

·         Lewirat – kobieta żoną dwóch braci lub wdowa po bracie zostaję żoną jego brata

·         Sororat – poślubienie siostry zmarłej żony lub poślubienie kilku sióstr

9.      Macierzyństwo i ojcostwo w różnych kulturach

W niektórych kulturach poczęcie rozumie się jako niepozostawające w związku ze stosunkiem płciowym jak wśród Trobriandczyków, którzy jednak wiedzą, że kobieta, która jest dziewicą nie może urodzić dziecka. Poza tym rola ojca dotyczy jego udziału w karmieniu płodu podczas ciąży.

Ojcostwo wśród Arapeshów z Nowej Gwinei: traktują oni rolę ojca i matki w poczęciu dziecka zupełnie równorzędnie, dziecko zostaje poczęte z nasienia ojca i krwi matki, połączonych „na początku” w równych częściach w celu ukształtowania nowej istoty ludzkiej. Obowiązkiem ojca jest wykazywanie wzmożonej aktywności seksualnej w pierwszych tygodniach po ustaniu menstruacji żony, następnie obowiązuje nakaz ścisłej wierności seksualnej swojej żonie i dopiero po roku wolno mu współżyć z drugą żoną jeśli ja ma. Wszystkie te zabiegi i zakazy mają związek ze zdrowiem i właściwym rozwojem dziecka.

W społeczeństwach patrylinearnych bezpłodni mężczyźni mogą adoptować dziecko np. dziecko swojej żony i innego mężczyzny, ojciec biologiczny nie ma do dziecka żadnych praw społecznych, pełne społeczne ojcostwo przyznaje się mężowi matki.

10.  Brat matki i rola ojca w społeczeństwach matriarchalnych; awunkulat (władza wujowska)

Awunkulat – władza wujowska w społecznościach matrylinearnych, gdzie wuj a nie ojciec wprowadza chłopca w życie społeczne. Chłopak po nim dziedziczy i uczy się od niego ról przynależnych mężczyźnie, ojciec odgrywa podobna rolę jak wuj w społecznościach partylinearnych

11.  Obrzędy przejścia A.van Gennepa

Obrzędy przejścia składają się z trzech faz:

·         Faza separacji – zerwanie związków jednostki ze stanem, w którym ma opuścić, symboliczne działania prowadzą np. chłopca do porzucenia stanu bezpłodności, dzieciństwa, w którym znajdował się w jednej kategorii z dziewczynkami.

·         Faza marginalizacji – jednostka znajduje się w stanie zawieszenia, nie posiada żadnych cech, nie ma żadnego miejsca w społeczeństwie. Jednostka jest izolowana, musi stosować różne umartwienia, w tym zwłaszcza wstrzemięźliwość seksualną, co jest związane z brakiem „doznakowania płciowego” jednostek, tak ważnego dla stworzenia nowych elementów struktury społecznej opartej na pokrewieństwie i powinowactwie.

·         Faza włączenia – znajduje nowe miejsce w społeczeństwie, np. chłopiec poddawany jest rytuałowi staje się dorosłym mężczyzną ze wszystkimi cechami biologicznymi, społecznymi, obowiązkami i przywilejami.

12.  Płeć kulturowa jako konstrukcja

13.  Grupy wieku a statut społeczny, ceremonie inicjacji

14.  Standaryzacja temperamentu w zależności od płci według koncepcji M. Mead;

Autor zajmuje się badaniem osobowości płci trzech ludów pierwotnych

·         Arapeshów (typ macierzyński w aspektach rodzicielskich, kobiecy w seksualnych)

·         Mundugumorów( typ pobudliwych seksualnie jednostek, minimalne aspekty macierzyńsko-opiekuńcze)

·         Tchambuli (kobieta dominatorka, mężczyzna-osoba zależna)

Zwraca on uwagę na fakt, iż przez stulecia były te ludy odizolowane przed wpływami schematyzmu i stylu egzystencji kultur Zachodnich.

Istotna obserwacją jest zaakcentowanie ,że wszystkie one mają zupełnie różne standardy, oczekiwania i ideały osobowościowe.

Na podstawie analizy ich zachowań Mead dochodzi do kilku wniosków:

Zachowania ludzkie ( te które odpowiadają cechom kobiecym i męskim) nie są uzależnione od płci. Największy wpływ bowiem mają na człowieka uwarunkowania społeczne. Poprzez ten termin rozumiemy podatność ludzi na kształtowanie poprzez zintegrowaną kulturę, którą stworzył gatunek ludzki.

Tak więc cechy osobowości damskie czy męskie są bardzo luźno związane z płcią. Ewentualne jednostkowe różnice wynikają z różnych uwarunkowań, a odchylenia muszą być rozpatrywane na tle społecznym.

Człowiek jako istota o naturze plastycznej jest tworzona przez kulturę

Następnie autor zajmuje się kwestią potencjału ludzkiego. Stanowi on cechy, które można rozwinąć różnymi rodzajami uwarunkowań społecznych. Pomimo tego homo sapiens głównie przedstawia osobowości właściwe kulturze w której się wywodzi i w której się wychował.

Mead  zadaje pytanie dlaczego osobowości związane z płcią często są inaczej ujednolicane? Wywodzi się to z założenia ,że istnieją różnice będące kluczem dla kultury, która to kieruje typy dla siebie najbardziej pożądane.

Autor dokonuje podziału społeczeństw pierwotnych na

1)te, które obudowały wszystkie swoje instytucje do jednego typu osobowościowego

2) te, które wybrały typy mniej wyróżniające się (osobowości mniej wyraźne)

3)te, które czerpią z kilku temperamentów

Dewiacja

Definiowane poprzez sytuację człowieka odbiegającego od normy.

To jednostka wywłaszczona kulturowo, która nie podporządkowuje się normom i zasadom społecznym. Przez to zostaje niejako skazana na wyobcowanie, rozdarcie, czasem nawet obłęd.

Te niepodporządkowanie jednostki nazwane zostały nerwicowcami (odwracającymi się od rzeczywistości) albo niedojrzałymi (ponieważ nie rozumieją motywacji jakimi kieruje się społeczeństwo)

Następnie autor zajmuje się pojęciem odchyleńców(rekrutujących się z obu płci)  , w dziedzinie zachowań uważanych za nienaturalne dla ich płci.

I tak ukazuje nam się podział na:

·         niedopasowanych fizycznie( charakteryzujących się cechami płci przeciwnej)

·         ludzi odbiegających od norm kulturowych (np. umysłowo upośledzeni)

·         ludzi u których wrodzone dyspozycje są w rozbieżności z normami przyjętymi przez społeczeństwo

Nieprzystosowanie się powstaje w momencie gdy społeczeństwo wyznacza typy osobowości zależne od płci i utrzymuje, ze każda cecha jest nierozwiązalnie związana z płcią.

Mead wysnuwa teorię, że niektóre cechy wyspecjalizowały się społecznie jako właściwe dla jednej płci. Specjalizacja ta przechodzi we wniosek, ze jedne zachowanie mogą być dobre dla jednej płci i równocześnie niekorzystne dla płci odmiennej.

Transwestycyzm - polega na upodobnianiu się do osoby płci przeciwnej poprzez ubiór i zachowanie w celu osiągnięcia satysfakcji emocjonalnej (transwestytyzm podwójnej roli) bądź seksualnej (transwestytyzm fetyszystyczny).

Homoseksualizm -

Wychowanie małego dziecka na Samoa:

Różnice w wychowaniu dziewcząt i chłopców na Samoa;

Problem dojrzewania biologicznego i społecznego w świetle badań M. Mead

15.  Funkcjonalizm B. Malinowskiego:

Podstawowym założeniem funkcjonalizmu stało się przekonanie, że ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Inaczej mówiąc, podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisanie mechanizmu funkcjonowania danej kultury.

Funkcjonalizm jest orientacją, która zakłada całościowe i systemowe traktowanie kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu o ich funkcje. Wszelkie zjawiska kulturowe i społeczne spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć przez te funkcje. Każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiścel. W kulturze nie ma przypadków.

Koncepcja intensywnych badań terenowych:

Składają się na nią:

·         wymóg długotrwałego,

·         intensywnego pobytu w badanej społeczności i uczestnictwa w jej życiu;

·         opanowanie języka tubylczego w stopniu pozwalającym na wszechstronne, codzienne i bezpośrednie kontakty z badanymi;

·         stosowanie różnorodnych form rejestracji danych i technik badawczych, umożliwiających ich obiektywizację i systematyzację.

Celem tej metody było nie tylko stworzenie całościowego i wiarygodnego wizerunku badanej kultury, ale również „uchwycenie tubylczego punktu widze...