1. Wskaźniki
Wskaźnik – to stosunek wielkości dwóch lub większej liczby cech
Informuje o kształcie określonej części ciała i o wzajemnych proporcjach różnych jego odcinków. Może też mówić o stopniu odżywienia, otłuszczenia, ruchomości klatki piersiowej itp.
Zasadą tworzenia wskaźników jest ustosunkowanie pomiaru o mniejszej liczbowo wartości do cechy o wartości większej
ZASTOSOWANIE WSKAŹNIKÓW
- kontrola zmian ewolucyjnych gatunku homo; określenie przynależności odmianowej i typologicznej przedstawicieli współczesnej populacji ( np. wskaźnik głowy)
- kontrola prawidłowości procesów rozwojowych
- postawa do wyróżnienia typów budowy ciała
- określenie dymorfizmu płciowego
WYODRĘBNIA SIĘ 3 GRUPY WSKAŹNIKÓW
Wskaźniki antropologiczne (rasowe) – służą do określenia proporcji głowy
Wskaźniki somatyczne (ciała) – informują o proporcjach tułowia i kończyn
Wskaźniki inne – np. służące do oceny stanu odżywienia, umięśnienia, otłuszczenia czy tusz
Wskaźniki antropologiczne:
1. wskaźnik głowy eu-eu/ g-op*100
2. wskaźnik twarzy: n-gn/ zy-zy*100
3. wskaźnik nosa: al-al/ n-sn*100
Wskaźniki somatyczne:
a) wskaźnik tułowia: sst-sy/ wysokość ciała* 100
b) wskaźnik barków: a-a/sst-sy*100
c) wskaźnik kl. piersiowej: xi-ths/thl-thl*100
d) wskaźnik bioder: ic-ic/a-a*100
Norma – jest to zakres wahań materiału wokół średniej arytmetycznej (M) wyznaczony średnim odchyleniem standardowym ( )
Skala trzystopniowa:
x do (M- ) wielkość mała
(M - ) do (M + ) wielkość średnia
(M + ) do x wielkość duża
WSKAŹNIKI SOMATYCZNE : à ogólna budowa ciała
1) Wskaźnik Rohrera – informuje o stopniu smukłości organizmumasa ciała(g)/ wysokość ciała (cm)3*100
2) Wskaźnik Manouvriera wzrost- wzrost w pozycji siedzacej/ wzrost w pozycji siedzacej *100
3) Wskaźnik Queteleta I – informuje o stopniu odżywienia organizmumasa ciała (g)/ wysokość ciała
4) Wskaźnik WHRWHR= obwód talii/ obwód bioder
typ gynoidalny-
5) BMI (wskaźnik masy ciała)BMI= masa ciała (kg)/ wysokośc ciała (m)2
Norma BMI
X – 15,99 3 stopień szczupłości
16,00 – 16,999 2 stopień szczupłości
17,00 – 18,49 1 stopień szczupłości
18,50 – 24,99 NORMA – zakres prawidłowy
25,00 – 29,99 1 stopień nadwagi
30,00 – 39,99 2 stopień nadwagi
40,00 – x 3 stopień nadwagi
1. ONTOGENETYCZNY ROZWÓJ CZŁOWIEKA
Ontogeneza – to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia do jego śmierci
Wiek biologiczny:
- wiek metrykalny – kalendarzowy- ilość lat, miesięcy i dni od urodzenia do chwili badania
-wiek rozwojowy – stopień zaawansowania w rozwoju danych cech, ujmowany na tle populacji
Wiek biologiczny
zgodny z wiekiem kalendarzowym niezgodny z wiekiem kalendarzowym
- rozwój przyspieszony - rozwój powolny
- wczesne dojrzewanie - późne dojrzewanie
- osobnicy biologicznie - osobnicy biologicznie
starsi w odniesieniu do młodsi w odniesieniu do
wieku metrykalnego wieku metrykalnego
Kryteria wieku rozwojowego (sposoby oceny wieku rozwojowego)
è Wiek kostny (szkieletowy)
- określa stopień skostnienia różnych części szkieletu (rengenogramy kości ręki, nadgarstka i dystalnych odc przedramienia)
à wiek zębowy – ocenia się liczbę wyrżniętych zębów lub czas pojawienia się określonego zęba
6-24 miesiąc – zęby mleczne
5-15 – zęby stałe
è Wiek drugorzędowych cech płciowych – ocenia się owłosienie pachowe i łonowe oraz dojrzewanie narządów płciowych
è Wiek dojrzałości płciowej – u dziewcząt sygnalizowany wystąpienie pierwszej miesiączki, u chłopców ejakulacji
è Wiek cech morfologicznych –określany na podstawie pomiarów cech morfologicznych
è Wiek spr fizycznej – określany testami sprawności fizycznej
Metody wyznaczania wieku cech morfologicznych:
1) Tablice Pirqueta – to wszystkie tablice określające normy rozwojowe dla danej populacji
2) Siatki centylowe – pozwalają ocenić w jakim stopniu pod względem badanej cechy dane dziecko odbiega od wielkości przeciętnych
(nie powinno być poniżej 3 centyla – dziecko niskorosłe)
- 25-75 centyl (50% obserwacji) – norma
- 15 – 85 centyl (70% obserwacji)
- linia 50 centyla wyznacza nam średnią dla danej cechy
3) Graficzna metoda proporcji wagowo-wzrostowych- określa prawidłowe proporcje między masą a wysokością ciała
4) Morfogram – to graficzny obraz średnich arytmetycznych zespołu cech w kolejnych grupach wieku
5) Wskaźniki wieku rozwojowego – służą do wyznaczenia wieku rozwojowego danej cechy
Pierwszy rok życia
Pierwsze pomiary noworodka:
Oceny rozwoju somatycznego dokonuje się na podstawie pomiarów antropometrycznych takich jak:
- długość ciała
- masa ciała
- obwód klatki piersiowej
- obwód głowy
Wyliczenie wieku w systemie dziesiętnym
Dane: data urodzenia dziecka
data badania
np.
Wiek biologiczny (rozwojowy)
WB - wiek biologiczny danej cechy
x-wielkość danej cechy konkretnego osobnika, którego wiek rozwojowy zamierzamy ustalić
M - wielkość średniej arytmetycznej dolnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy
M - wielkość średniej arytmetycznej górnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy
W - wiek, na który przypada wielkość dolnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika którego wiek ustalamy
Wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej
X ij – wiek rozwojowy osobnika „i” według przyjętego kryterium „j” (np. morfologiczne, kostne, zębowe itp.)
Xich – wiek kalendarzowy osobnika w chwili badania
Klasyfikacja WSDB
x- -40,1 opóźnienie patologiczne
- 40,0 - -20,1 opóźnienie w granicach fizjologicznych
- 20,0 – 20,0 NORMA (zakres prawidłowy)
+20,0 – +40 przyspieszenie w granicach fizjologicznych
+ 40,1 – x przyspieszenie patologiczne
Prognozowanie (przewidywanie przyszłości) – oparte na podstawach naukowych, przewidywanie przebiegu i stanu możliwych, prawdopodobnych, przyszłych zdarzeń, faktów czy zjawisk
Prognozowanie dorosłej wysokości ciała stanowi ważną inf dla:
- lekarzy, trenerów, pedagogów, dla niektórych dzieci i ich rodziców
Metoda Żarowa (2001r.)
- badania ciągłe dzieci krakowskich w wieku 7-18 lat (1976 – 1988) – ponowny pomiar w wieku 24 lat (1994)
- Uwzględnia 2 wersje równań:
a) wersja I – dla dzieci od 6,5 lat bez uwzględnienia dojrzewania płciowego (oparta na wysokości i masie ciała oraz średniej wysokości ciała rodziców)
b) wersja II – od 11 roku życia z uwzględnieniem inf o dojrzewaniu płciowym
Wersja I
PWC = wysokość ciała x + masa ciała x + średnia wysokość ciała rodziców Z + wartość stała
x- wartość współczynnika wysokości ciała dla określonego wieku
y – wartość współczynnika masy ciała dla określonego wieku
z – wartość współczynnika średniej wysokości ciała rodziców dla określonego wieku
przykład:
wiek 8,5 lat
wys ciała 145 cm
masa ciała 49 kg
średnia wysokość ciała rodziców 173,5 cm
PWC= 145 1,118 + 49 (-0,469) + 173,5 0,327 + (-9,886) = 190,2 cm
2. System typologiczny wg E.Kretschera
E.Kretscher – jako pierwszy powiązał w nowoczesny sposób somatyczny i psychiczny charakter człowieka. Wskazał na związek między typem budowy ciała, a temperamentem i cechami psychiki oraz na związki między budową ciała, a predyspozycjami do wielu chorób.
TYP LEPTOSOMATYCZNY:
- znamionuje wąska i wydłużona budowa
- mały ciężar ciała
- wymiary długościowe dominują nad szerokościowymi
- twarz i szyja wydłużona
- klatka piersiowa plaska i wąska
- kąt Charpy’ego ostry
- wąskie barki i miednica
- kończyny smukłe i słabo umięśnione
TYP ATLETYCZNY:
- silnie rozwinięty kościec i mięśnie
- twarz szeroka , szyja silna
- klatka piersiowa szeroka i silnie sklepiona
- kąt Charpy’ego 90 stopni
TYP PIKNICZNY:
- drobny szkielet
- słabe umięśnienie
- znaczne tendencje do tycia
- twarz szeroka, szyja krótka
- klatka piersiowa szeroka i dobrze wysklepiona
- barki i miednica szerokie
- kończyny krótkie
System typologiczny wg Adama Wankego - metoda umożliwiająca typologiczne określenie poszczególnych osobników na podstawie wskaźników somatycznych T, barków, bioder, klatki piersiowej i Rohrera
- I
- A
- V
- H
Mężczyźni:
TYP I – słaba budowa ciała, długi tułów, wąskie barki, średnia miednica, płaska kl. piersiowa, mały ciężar w stosunku do wzrostu
TYP A – długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, beczkowata kl. piersiowa, średni ciężar ciała w stosunku do wzrostu
TYP V – krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska kl. piersiowa, duży ciężar ciała w stosunku do wzrostu
TYP H – krótki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, średni ciężar ciała w stosunku do wzrostu
Kobiety:
TYP I – smukła sylwetka, długi tułów, wąskie barki, głęboka klatka piersiowa, mały ciężar ciała w stosunku do wzrostu
TYP A – długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica
TYP V – krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, plaska klatka piersiowa, mały ciężar ciala w stosunku do wzrostu
TYP H – krotki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, głęboka kl. piersiowa, duży ciężar ciała w stosunku do wzrostu
System typologiczny wg Sheldon’a
è Somatogram Sheldona
Udział trzech komponentów:
- endomorfin – który informuje o otłuszczeniu naszego organizmu
- mezomorfii – który informuje o masywności kośćca
- ektomorfii – który informuje o smukłości budowy ciała
Typ endomorficzny – silny rozwój organów trawiennych i klatki piersiowej z wyraźną przewagą okolicy brzusznej, okrągłe i miękkie kontury ciała, krótki kark i duża głowa
Typ mezomorficzny – twarda, kwadratowa budowa ciała, silnie rozwinięty szkielet, przewaga okolicy klatki piersiowej nad brzuchem, szerokie barki, biodra
Typ ektomorficzny – delikatna budowa ciała, długie mięśnie, krótki tułów, długie kończyny, długa i wąska klatka piersiowa, słaby pas barkowy, mała głowa
Typologia Sheldona w modyfikacji Heath-Carter
1. Wysokość ciała
2. Masa ciała
3. Szerokość udowa
4. Szerokość kolanowa
5. Obwód ramienia w napięciu
6. Obwód podudzia
7. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego ramienia
8. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego pod łopatką
9. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na biodrze
10. Fałd podudzia
...
maja-mleczko2