Cechy zdrowego szkliwa: -blyszczące, przejrzyste, -twarde, -nieprzebarwione, -dobrze zmineralizowane, -duża odporność na urazy mech i term, -odporne do pewnego stopnia na wpływ środowiska jamy ustnej, -bez ubytków i zmian próchnicowych, -niepopękane, -bez wad rozwojowych; Czynniki sprzyjające próchnicy: -uwarunkowania anatomiczne: bruzdy, szczeliny, wysokość dziąsła, -czynniki chemiczne: pokarmy o niskim pH, leki podawane per os, wymioty, reflux, nieumiejętne stosowanie wytrawiacza, -stopień zmineralizowania tkanek twardych zęba na który wpływają dieta, stosowane leki podczas rozwoju zębów, -czynniki mech: węzly urazowe, zbyt twarda szczoteczka do zębów, bruksizm, wady zgryzu, protezy i aparaty ortodontyczne, -czynniki biologiczne: obecność DU próchnico twórczych, wysoki indeks plytki nazębnej, -skl chem i struktura szkliwa, -ilość i jakość sliny, -obecność czynników immunologicznych, -higiena JU, -dieta bogata w węglowodany; Czynniki warunkujące proces próchnicowy: -obecność DU, -podatność szkliwa, -skl chem i struktura szkliwa, -morf zęba[obecność miejsc trudnych do oczyszczania], -jakość i ilość śliny, -obecność czynników immunologicznych, -wysoki indeks plytki nazębnej, -stan higieny JU, -dieta bogata w węglowodany, -częste wymioty, reflux; Podzial próchnicy: àstopień zaawansowania: początkowa, powierzchowna, średnia, glęboka, àmiejsce występowania: -rodzaj tkanki [szkliwa, zębiny, cementu], -część zęba [korony, korzenia], -powierzchni korony [bruzd i zaglębień, powierzchni gładkich], àprzebieg próchnicy: ostra, przewlekla, zatrzymana, àpostacie kliniczne: wtórna, pierwotna, nietypowa, ukryta, kwitnąca, okrężna, butelkowa, nawracająca, wsteczna, podminowująca; Sposoby zwiększania odporności szkliwa na demineralizacją: àprofilaktyka próchnicy: zbiorowa[fluorkowanie żywności], grupowa [nadzorowana w przedszkolach ,szkolach, ośrodkach zdrowia], indywidualna: domowa i profesjonalna [instruktaż higieny JU, profesjonalne oczyszczanie, miejscowe stosowanie preparatów fluorkowych, wypelniania bruzd], àprofilkatyka fluorkowa: endogenna [tabletki, pokarmy], i egzogenna: -domowa [pasty do zębów, płukanki, oklady, gumy do żucia, nitki, wykalaczki], -grupowa [plukanie, szczotkowanie], -profesjonalna: *szczotkowanie [met Berggrena-Welandera 30ml 0,5-1% NaF przez 3min 5x w ciągu roku co 2tyg, zakwaszony r-r NaF, 6-9kropli r-ru AmF (Fluormex, Elmex-fluid), 1cm żelu fluorkowego (Fluormex żel, Elmeź żel], *plukanie [met Torella plukanie 10ml 0,2% NaF przez 3-5min co 2tyg przez caly rok], *wcieranie [4-5 x w roku co 2tyg 2% NaF, Fluocal plyn, 4-8% Fluorek cynawy], *lakierowanie powierzchni zębów, -lakowanie bruzd, -pędzlowanie, oklady, jonoforeza; Możliwość wykrywania ognisk próchnicowych na pow stycznych: -RTG skrzydlowow-zgryzowe, -separator ortodontyczny, -światlo transmisyjne; Metody badania żywotności miazgi: àtesty termiczne :na zimno [zimna woda, chlorek etylu, paleczki lodowe], na cieplo [rozgrzane upychadlo kulkowe, gutaperka], àtesty elektryczne: prąd staly lub faradyczny, ànawiercanie zębiny, àLDF laserowy przepływomierz Dopplera; Jedynie badanie LDF mówi nam dokladnie o żywotności miazgi. Pozostale metody badają reaktywność miazgi. Reakcja miazgi może być orawidlowa, wzmożona, przedlużona, lub brak. Przy metodzie term i elekt badaniu poddajemy ząb przyczynowy, dwa zęby sąsiednie i jednoimienny ząb po str przeciwnej;
Czynniki które mogą powodować choroby miazgi: àjatrogenne: -opracowywanie ubytków i szlifowanie zębów w niedostatecznym chlodzeniu, -urazy mech w trakcie opracowywania ubytku, -materialy wyciskowe, laki, leki, lakiery (dzialanie toksy), -podklady mogą podrażniać miazgę, -mat do wypełnień czasowych i stalych, -wytrawiacze, -zabiegi ortodontyczne (przerwanie pęczka naczyniowo-nerwowego), prace protetyczne
àprzyczyny zakaźne: -od str ubytku próchnicowego, -od str ubytku niepróchnicowego pochodzenia, -przypadkowe obnażenie lub zranienie miazgi, -zakażenie przez kieszonkę pat, -zakażenie krwiopochodne, -zapalenie miazgi pochodzenia endogennego, -zmiany toczące się w pobliżu zębów, -wsteczne zapalenie miazgi; Cechy zdrowej miazgi:
-prawidlowa reakcja na badanie żywotności, -niebolesna, nieobrzęknięta, -prawidlowo nerwiona i ukrwiona, -bez zmian zapalnych i zgorzelinowych, -bez wysięków ropnych i surowiczych, -odżywiająca ząb w niezaburzony sposób, -zachowująca swoje funkcje obronne poprzez tworzenie różnych zębin, -w niezakłócony sposób odbiera bodźce; Cechy zdrowej zebiny: -zóltoblada barwa w zębach stalych. –sprężysta, -elastyczna, -twardosć większa od cementu, mniejsza od szkliwa, -chroni ząb przed zlamaniem, -nie zmieniona próchnicowo, -przepuszczalna przez kanaliki, -o budowie kanalikowej; Zapobieganie próchnicy w bruzdach: -lakowanie, -poszerzanie bruzd, -dokladne i systematyczne oczyszczanie, -przy wtórnej technika PRR, -profilaktyka fluorkowa Endo o egzo; Miejsca najbardziej narażone na próchnicę: -pow żujące zz trzonowych i przedtrzonowych, -pow policzkowe i językowe trzonowców, -pow podniebienne siekaczy, -pow styczne wszystkich zębów, -okolice przyszyjowe wszystkich zebów, -odkryte pow cementu korzeniowego, -pow przylegające do ruchomych i stalych uzupelnienin Prot i ort, -brzegi ubytków wypelnionych z nadmiarem lub niedomiarem; 
Zebina przezroczysta(sklerotyczna) powstaje w obrębie zębiny pierwotnej, kiedy utrata materiału korony zęba następuje powoli (np. przy przewlekłym przebiegu procesu próch.) odczyn obronny miazgi wyrażający odkładaniem się dużych ilości soli min. może doprowadzić do zamknięcia światła kanalików oraz zmniejszenia przepuszczalności w tej częsci zęba, która nabieraszklistego wyglądu. Zębina przezroczysta powstaje najpierw w połowie wysokości korzenia, pomiędzy miazgą a połączeniem szkliwno-zębinowym oraz w wierzchłku zęba; Warstwa przezroczysta to najgłebsza warstwa szkliwa w zmienie próchnicowej, jest bezstrukturalna i porowata a ubytek czesci mineralnej wyunosi ok 1% w zmianie próchnicowej szkliwa Zgorzel miazgi-szczególna odmiana martwicy, polegająca na jej gnilnym rozpadzie. Rozpad zgorzelinowy przekształca miazgę w bezpostaciowe, brunatnie zabarwione masy,o zapachu gnilnym, Próchnica – proc pat, umiejscowiony, pochodzenia zewnątrzustrojowego, który doprowadza do odwapnienia i proteolitycznego rozpadu tkanek twardych zęba podatnego na tę chorobę. Warstwa mazista – warstwa powstala na skutek opracowywania tkanek twardych zeba zawierające cząsteczki śliny, plynu kanalikowego, krwi, zębiny, bakterie. Jej sklad zależy od głębokości skrawania zębiny – im głębiej opracowujemy ubytek tym więcej skl org i fragmentów wypustek odontoblastów. Skutki przerwania pęczka naczyniowo-nerwowego: -niedokrwienie miazgi i jej obumarcie, -zniesienie przewodnictwa nerwowego – brak czucia bólu, -pośledzenie odżywiania zęba, -zmiana barwy szkliwa i zębiny (poszarzaly); Zębina wtórna odkłądanie zebiny wtórnej

w sklepieniu komory, dnie komory,   wejsciu do kanału, i na jego ścianach

- prowadzi do zmniejszenia jam zęba,zwezenia swiatla kanalu korzeniowego i wzrostu cisnienia,co skutkuje wpływem na stan miazgi oraz jej reaktywnosć

-dodatkowo na obwodzie  miazgi jedna warstwa kom. odontoblastów, kt przechodza w tk wielowarstwowa szczegolnie w miazdze komorowej, -powoduje obrzek miazgi, niedokrwienie – może powodowac martwice, zmiany przyzebia okolowierzcholkowego. Poerupcyjne dojrzewanie szkliwa – dojrzewanie po wyrznięciu zęba, -zmniejszenie zawartości wody, części organicznej matrix, -na pow szkliwa dzięki powiększaniu się kryształów struktura staje się bardziej gęsta i zmniejsza się zawartość węglanu i magnezu, -pow szkliwa staje się bardziej odporna na dzialanie kwasów; Czynniki stanowiące zagrozenie dla ozębnej: -glębokie kieszonki dziąsłowe, -krańcowe obciążenie zęba, -procesy chorobowe toczące się w pobliżu ozębnej, -chora miazga, -martwica miazgi, zgorzel miazgi, -zagrożenie dzialaniem czynników, które pojawiają się w trakcie leczenia (bakteryjne, mech, chem), -przepchanie mat wypelniającego Funkcje ozebnej: -mechaniczna: poprzez utrzymywanie zeba w zebodole,amortyz dzial sil mech powstaj w trakcie zucia, -tkankotworcza:wytwarz wlokien prtze fibrobl, kosci przez osteobl i cementu przez cementobl, -resorpcyjna:poprzez mozliw resorpcji kosci, cementu i włókien, -odzywcza: dzieki bogatemu unaczynieniu, -czuciowa: zwiazana z odczuwaniem dotyku,ucisku i bolu Wymień jakim procesom chorobowym sprzyja obnażenie szyjki zęba i obnażenie korzenia zęba. 1) zapalenie dziąseł i przyzębia, 2) powstawanie kieszonki dziąsłowej  3) uszkodzenie bariery nabłonka, 4) uszkodzenie przyczepu nabłonkowego 5) zmniejszenie ilości zębiny i cementu , 6) próchnica korzenia 7) ubytki klinowe, 8) złamanie korzenia, 9) zapalenie ozębnej i zapalenie tk. okołowierzchołkowych

Endodontium:stanowi jednostkę strukturalno-czynnościową obejmującą miazgę i zębinę .

Miazga i zębina rozwijają się z brodawki zębowej. Miazga jest galaretowatą tk. łączną, która z wiekiem ulega zmianom zwyrodnieniowym, główne komórki miazgi występują w jej substancji podstawowej a ich wypustki znajdują się w kanalikach zębinowych. Zębina jest zmineralizowaną tkanką  łączną z siecią kanalików zębinowych, w których znajdują się wypustki kom. zębinotwórczych, a kom. zębinotwórcze = odontoblasty występują poza jej obrębem, tworząc zewnętrzną warstwę miazgi.

Funkcje endodontium :1) odżywianie zęba – jama zęba wypełniona żywą miazgą jest główną drogą odżywiania zęba ; odżywianie miazgi i tk. twardych odbywa się dzięki dobrze rozwiniętemu ukł. nacz. krwionośnych : odżywianie zębiny zachodzi przy udziale sieci kanalików zębinowych wypełnionych sokami tkankowymi i wypustkami odontoblastów ( subst. odżywcze są transportowane z odontoblastów – rola

miazgi w odżywianiu zębiny )

2) funkcja czuciowa – unerwienie miazgi umożliwia rejestrację czucia bólu, bez względu na rodzaj bodźca oraz jego umiejscowienie, rec. czuciowymi są włókna kom zębinotwórczych przebiegające w kanalikach zębinowych i przekazują bodźce chem. fiz. Do miazgi ; bodźce mogą odbierać też włókna nerwowe pochodzące ze splotu pododontoblastycznego oplatające wypustki o.

3) tworzenie zębiny – w okresie rozwoju zęba miazga tworzy zębinę pierwotną, po ukończeniu rozwoju  zębina jest nadal wytwarzana (lecz wolniej) – z. wtórna fizjologiczna; pod wpływem bodźca patolog.

miazga może wytwarzać z. obronną ( wtórna patologiczna )

4) funkcja obronna - zwalczanie infekcji na drodze fagocytarnej i immunologicznej w miazdze, miazga wytwarza odczyny obronne pod wpływem szkodliwych czynników w postaci odkładania z. wtórnej patologicznej i z. sklerotycznej oraz z. reparacyjnej ( odbudowa zębiny w miejscu odsłonięcia , zranienia miazgi przy udziale prep. odontotrop. ) również sama z. pierwotna stanowi barierę obronną przed bodźcami szkodliwymi.
Funkcja cementu: -wiązanie zęba za pośrednictwem ozebnej z kością otaczajaca zębodół, utrzymywanie wraz z innymi elementami przyzębia w zębodole,  - //- prawidłowej szerokości szpary ozębnej, dzieki pr apozycji i resorbcji cementu, udział w reperacji uszkodzeń korzenia przez apozycje cementu( u os z silnym zgryzem, parafunk, lecz. ortod, węzły urazowe), udział w gojeniu ran po resekcji korzenia, mozliw odkłądania cementu na ciałąch obcych., łaczy ząb  z wyrostkiem prze wł. Sharpeya, aparat więzadłowy- amortyzuje i prznosi ucisk jako ruch wgniatający powkości do zębodolu w czasie żucia pokarmów, zbud z wł Sharpeya kt wnikaja z jednej str do cementu z drugiej poprzez ozebna do kości, ochrona zębiny przed szkodliwymi czynnikami dizeki grubej warstwie, stałej odnowie i połaczenie szkliwno- cementowe

Wady rozwojowe cementu w chorobach dziedzicznych:

- hipofosfataza - róznego stopnia aplazja cementu - dysplazja obojczykowo- czaszkowa- brak cementu kom - wrodzona wieloraka cementoza- rozlane masy cementu kom okolowierzcholkowo - zespól Papillon-Lefevre - nieprawidlowa strukt cementu

- postać dystorficzna pęcherzowego złuszczenia nabłonka-  gruba warstwa cementu kom gorzej uwapnionego Wady cementu:

- hypercementoza- gdy ząb narażony na silne i dlugotrwale urazy, wystepuje OKW, wiąze sie z chrobami przyzebia np.zapalenie włuknistetk przyzębia OKW, występuje gdy ząb wyłaczony ze zgryzu - cement przerostowy (hipertroficzny) - gruby, patologiczny ale może występować w warunkach prawidłowych, jest wieksza liczba blaszek wytwarzanych przez sub podstawowa, wypustki kom cementotworczych skierowane sa tylko w kierunku ozębnej  Przerastanie cementu do ozębnej: axostisis ceamenti  Wrastanie cementu wgłąb zębiny: inostosis ceamenti