Jouvenel de Robert, Rzeczpospolita koleżków.pdf

Ten utwór utwór j est dostępny na licencji Creative

Commons .

+ + Ukryj menu + + Powrót + + Pokaż menu + +

Robert de Jouvenel

RZECZPOSPOLITA KOLEŻKÓW

T ytuł oryginału: "LA REPUBLIQUE DES CAMERADES"

P rzekład Janusza Popiela

W STĘP

M ichelet nazywał Republikę "Związkiem wielkiej przyjaźni".

A le Michelet był poetą, no i czasy się zmieniły: Republika jest już tylko wielkim

koleżeństwem.

M iędzy ludźmi, którym z jakiegokolwiek tytułu jest powierzona kontrola spraw

publicznych, powstaje pewna zażyłość. Nie jest to sympatia ani poważanie, ani zaufanie; jest to

raczej koleżeństwo, coś, krótko mówiąc, pośredniego między poczuciem solidarności

zawodowej a współwiny.

* * *

P rawda to elementarna, że demokracja opiera się na kontroli.

A by istniała kontrola, mawiał Montesquieu, trzeba rozdziału władz. Niegdyś były trzy

władze: wykonawcza, ustawodawcza, sądowa. Dziś jest jeszcze czwarta: prasa.

Z asadniczo władze w dalszym ciągu są rozdzielone. Ale sąsiadują ze sobą.

M ożna powiedzieć, że przywykły się spotykać: w Parlamencie w Sali Pokoju, w Pałacu

Sprawiedliwości w hallu, ponadto w przedpokojach ministrów, w gabinetach redakcyjnych, w

życiu towarzyskim, a nawet w kawiarni. Stąd wytworzyły się serdeczne stosunki. Władze nie

pomieszały się ze sobą, lecz dzięki Bogu tylko się ze sobą bardzo ściśle związały.

* * *

A by kontrola istniała z pożytkiem, musi rozporządzać sankcjami.

W nowoczesnym Państwie istnieją cztery potężne sankcje: interpelacja, odwołanie z

urzędu, skandal i więzienie.

I nterpelacja, dla członków rządu.

O dwołanie z urzędu, dla urzędników.

S kandal, dla ludzi poważanych.

W ięzienie, dla wszystkich.

C zasem sankcje te łączą się, ale to tylko wyjątkowo. Nie interpeluje się włóczęgów, a

mężowie stanu wymykają się zazwyczaj trybunałom. Panuje przekonanie, że jest to przywilej; lecz

może jest to tylko sprawiedliwe wyrównanie.

S ankcje stają się coraz rzadsze.

N iewątpliwie interpeluje się jeszcze, lecz za każdą interpelacją jest jakaś kombinacja,

która się ukrywa, lub jakaś ambicja, którą zupełnie dobrze widać.

N ie stosuje się już odwołania z urzędu.

P rasa waha się przed skandalem, oszczędzając swych przyjaciół, stronników i klientów.

S prawiedliwość pełna jest ukrytych myśli.

* * *

D emokracja, która opierała się wygodnie na kontroli, zasnęła wśród wzajemnych

uprzejmości.

T en kraj nie ma już urządzeń państwowych.

Z resztą obchodzi się bez nich doskonale. Francja to ziemia szczęśliwa, gdzie

szczodrobliwa jest gleba, rzemieślnik przemyślny, a los uśmiecha się po trochu do wszystkich.

Polityka jest tu upodobaniem wszystkich, lecz nie jest dla nikogo istotnym warunkiem życia.

I kraj ten pozwala w swej łagodności na to, że rządzą nim ludzie, którzy nie kuszą się, by

dać mu śmiałe doktryny, rząd z mocą władczą, sprawiedliwość bez niesławy lub brutalną prawdę.

Nie pragnie on czerpać pomyślności ze swych instytucji, sam w sobie ma bowiem pomyślność.

* * *

W ten sposób mógł powstać ciekawy ustrój: oparty na swobodnym uznaniu,

ograniczonym jedynie przez stosunki z innymi.

T ak można ująć formułę Państwa, gdzie według Capusa wszystko się samo układa.

O dmawiamy poszanowania dla waszych praw, natomiast uznajemy chętnie prawa, których

nie macie.

N iewątpliwie nie przypomina to w niczym sprawiedliwości, lecz doprowadza do wielu

niesprawiedliwości, które się wiążą ze sobą, przeciwstawiają sobie i orientują wzajemnie według

formuły dość na ogół szczęśliwej.

N ie zadowala to nikogo, lecz ochrania wszystkich. W ostatecznym rozrachunku niewielu

jest ludzi całkowicie pokrzywdzonych, a reżim pobłażania cieszy się z kolei ogólnym pobłażaniem.

N iestety, nie ma w tym ani szacunku, ani entuzjazmu. Brak przywiązania do ustroju stał się

zwykłym grzechem najżarliwszych republikanów. Ostatecznie jest to dość zrozumiałe. Niewielu

już ludzi zechce poświęcić życie za tak zmieniony ustrój republikański.

J est to naszą słabością, że tego żałujemy.

* * *

O to obraz tego nieszczęsnego ustroju, który usiłowaliśmy naszkicować: ustroju, gdzie mało

bywa wielkich skandali, lecz wiele małych, mało malwersacji, lecz wiele wzajemnych grzeczności.

Powzięliśmy projekt zbyt może ambitny, aby wziąwszy czytelnika za rękę, oprowadzić go po

wielkich instytucjach państwowych. Powiemy mu:

Byłeś obecny przy wielkich rozprawach parlamentarnych, zobacz więc, jak się je

przygotowuje. Wypowiadałeś się o programach politycznych, przyjrzyj się teraz, jak się je

opracowuje. Czytałeś dzienniki, spójrz, w jaki sposób powstają. Olśniony byłeś powagą rozpraw

sądowych, zajrzyj teraz sam do sali narad. Widziałeś ministrów, chadzających w sławie na

komisjach, podziwiaj ich teraz w intymności ich gabinetów.

P rojekt ten mógłby się wydać zuchwały, gdyby nie to, że żyjemy w epoce, która nie

odznacza się wprawdzie szczerością, lecz w każdym razie nie ma w sobie żadnych tajemnic.

* * *

K siążka ta to praca człowieka, który jest dziennikarzem: obracał się on często wśród

parlamentarzystów, przemierzył Pałac Sprawiedliwości i przenikał do gabinetów ministerialnych.

Nie jest to los specjalnie zaszczytny, był on udziałem wielu ludzi, a mógł przypaść każdemu.

A utor przeprowadzał wszędzie poszukiwania z odpowiednią życzliwością. Pragnęlibyśmy,

aby uwierzono naszym zapewnieniom, że jeśli nie potrafiliśmy wszędzie zachować powagi, to

sami przede wszystkim tego żałujemy.

Z ostanie sprowadzona ta książka do jej właściwych granic, jeśli się zgodzimy nie szukać w

niej nic poza zwykłym opowiadaniem o tych przykrych sprawach.

* * *

J edną ze stałych naszych trosk w tej pracy było nie ulec pokusie skandalu. Unikaliśmy

przypadków monstrualnych, szukając jedynie normalnych. Książka ta jest bezstronna.

G dyśmy się już pokusili o odmalowanie kariery parlamentarzysty, to przyjęliśmy, że jest on

dzielny, inteligentny i sumienny.

G dyśmy mówili o skrupułach, które mogą powstawać w sumieniu urzędnika, to mieliśmy

intencję posadzić na ławie oskarżonych tylko tych urzędników, których sumienie nie zna dróg

krętych.

G dyśmy opowiadali historyjkę o jakimś ministrze, wyobrażaliśmy sobie, że był on z tych,

którzy stoją na wysokości zadania. Nie powoływaliśmy się na prasę brukową czy też zajmującą

się szantażami.

S próbujcie jednak w miejsce tych dzielnych ludzi, których udrękę w wykonywaniu ich

zawiłego zadania usiłujemy tu opisać, postawić zawodowego politykiera, ambitnego urzędnika,

naiwnego ministra i dziennikarza bez skrupułów, bo istnieją i takie gatunki ludzi i wyobraźcie

sobie, na jakie targi, kompromisy i szantaże będą wówczas narażone nasze instytucje.

N iestety, nie potrzebowaliśmy używać zbyt czarnych barw ani przypominać sprawek

wielkich aferzystów. Przykłady uczciwych ludzi wystarczają.

* * *

W naszym pojęciu książka ta traktuje rzeczy poważnie. Prosimy o wybaczenie, że nie

umieliśmy jej napisać w tonie doktrynerów.

M oże moglibyśmy podkreślić melancholijny charakter widowiska. Uważaliśmy jednak, że

znacznie ważniejszą rzeczą było spojrzeć na zło, niż ubolewać nad nim.

W szczęśliwych czasach optymizm jest zbytkiem, w naszych jest obowiązkiem.

P A Ł A C B U R B O Ń S K I

I. SZCZEBLE KARIERY

1. O zawodzie

C hociaż ludzie, których suwerenny lud powołuje do Pałacu Burbońskiego*, aby

reprezentowali przez cztery lata jego imię, interesy i prawa, nie są ani tego samego pochodzenia,

ani tych samych uzdolnień, ani takich samych poglądów to w każdym razie łączy ich ta sama

postawa umysłu.

W szyscy dostali się tam tymi samymi sposobami, poprzez te same przeszkody i

napotykają co dzień te same trudności. Przebywają obok siebie w tym samym lokalu, mają takie

same zajęcia, zasiadają na sąsiadujących ławach, przyjmują swych wyborców i swe kochanki w

tych samych małych salonikach, licho oddzielonych drewnianymi przepierzeniami, mają te same

biurka, bibliotekę, papier listowy i bufet.

N ie ma pomiędzy nimi żadnej różnicy, prócz odmienności poglądów; przekonamy się

jednak, że to rzecz, o której nie warto mówić.

W stosunkach między jednostkami panuje jak największa swoboda. Posłowie zbliżają się

do siebie z racji wspólnych sympatii, przyzwyczajeń czy sąsiedztwa, rzadko z racji swych zasad.

Nieporozumienia zdarzają się z powodu żartu, intrygi, bez przyczyny nawet, lecz nigdy z powodu

dyskusji na posiedzeniach.

M ożna sobie wymyślać z mównicy od "renegata" czy "wroga narodu", co nie zaostrzy ani

na chwilę stosunków w kuluarach. Gdy dwaj deputowani o skrajnie przeciwnych poglądach

spotkają się po raz pierwszy tytułują się "kochany kolego". Za drugim razem są już na ty.

*S iedziba Parlamentu francuskiego [przyp. tł.].

* * *

C zasem nawet "tykają się" natychmiast.

G dy w roku 1910 dwustu czterech posłów zasiadło po raz pierwszy w Pałacu

Burbońskim, pierwszą powziętą przez nich decyzją było usunięcie tytułu "pan" z ich stosunków.

D ali w ten sposób wyraz temu, że dla nich istotne są nie poglądy polityczne, które

reprezentują, lecz zaszczyt, który ich spotkał. Skądkolwiek się wywodzą, zeszli się tam, dokąd

dążyli. To tylko jest dla nich ważne.

P iechur, artylerzysta czy kawalerzysta zawsze jest żołnierzem. Umiarkowany, radykał czy

rewolucjonista, przede wszystkim jest posłem. Niewątpliwie można być przekonanym o

wyższości swej broni lub swej partii, lecz nie wolno uważać za wroga człowieka z innej broni czy

też o przeciwnych poglądach.

E uropejczycy oblężeni w ambasadach w Pekinie* zapomnieli na chwilę o swej

narodowości i myśleli jedynie o wspólnej obronie zagrożonego życia. Posłowie, napastowani

przez tych samych klientów, gnębieni przez analogiczne trudności i jednakową niepopularność,

odczuwają potrzebę podania sobie rąk i utworzenia frontu przeciw wspólnemu wrogowi

wyborcy.

O blężenie ambasad trwało kilka dni. Oblężenie Parlamentu trwa od czterdziestu lat**.

* W roku 1900, w czasie powstania Bokserów przeciw cudzoziemcom [przyp. red.].

** P isane w roku 1914 [przyp. tł.].

* * *

P oseł to niewiele więcej niż człowiek, a przecież coś zupełnie innego.

M niejsza jest różnica między dwoma posłami, z których jeden jest rewolucjonistą, a drugi

nie jest, niż między dwoma rewolucjonistami, z których jeden jest posłem, a drugi nie.

2. Jak zostaje się posłem

P osłem zostaje każdy, jak może. Najprostszą rzeczą jest oczywiście mieć ojca, który jest

posłem. Wielu poprzestawało na tym, że mieli teścia posła. A bywało i tak, że ci teściowie nie

zawsze sami byli posłami.

M ożna do tego stanowiska dojść również przez przemysł, zarząd przedsiębiorstwa,

własność ziemską, jak to uczynił nieboszczyk Constant, lub nawet drogą pantoflową, jak niegdyś

Maria Reynaud.

L ecz najprościej, bez wątpienia, wspinać się po szczeblach hierarchii.

B ylebyście tylko posiadali w jakiejś małej gminie dość popularności, aby zostać radnym

drogę już macie otwartą. Rada Powiatowa, potem Rada Generalna, będą na niej etapami.

L oże masońskie, komitety wyborcze i towarzystwa gimnastyczne mogą też doprowadzić,

nawet o wiele szybciej, do tego samego celu; tak samo medycyna, biura ministerialne,

adwokatura, dobroczynność i aptekarstwo. Jednak zawody te lepiej wykonywać na prowincji.

* * *

Ż eby być posłem, niekoniecznie trzeba być uczciwym człowiekiem. Aby nim zostać,

dobrze jest, bądź co bądź, mieć przeszłość uczciwego człowieka.

Z nana jest powszechnie surowość zasad prowincji. Jeśli się zdarzy, że ujawni się jakaś

ambicja wyborcza, ewentualny kandydat otoczony zostanie natychmiast powszechną ciekawością

i podejrzliwością. Nie ma kroku, który by nie uszedł uwagi; każda jego znajomość, każde jego

przyzwyczajenie jest śledzone; w tych warunkach obłuda staje się niemożliwa. Kandydat musi

być niemal porządnym człowiekiem.

W iem oczywiście, że są wyjątki: Paryż i wielkie miasta mają swoje obyczaje wyborcze;

Południe kieruje się entuzjazmem; prowincje górskie licznymi potrzebami, kolonie zaś starają się

przypodobać.

P oniżej 47 stopnia szerokości geograficznej awanturnicy cieszą się specjalną

pobłażliwością. Powyżej 1000 m nad poziom morza, ludzie mają szacunek dla majątku. Dla

mieszkańców gór, na ogół biednych, wybór jest nadprogramową korzyścią, a każdy głos wart

jest tyle, co papier giełdowy. Alpy, Pireneje i Masyw Centralny są błogosławioną ojczyzną

kandydatówmilionerów.

M imo wszystko rzadkością jest kandydat, który nie jest autochtonem. W większości

okręgów kandydat jest znany od najwcześniejszego dzieciństwa. Wybaczą mu na pewno brak

uzdolnień, wymowy, jakiejkolwiek kompetencji, a nawet programu, ale wymagać odeń będą

niezmiennych przyzwyczajeń, rozwagi w sprawach moralnych i poszanowania terminów.

M andat poselski jest przy pierwszej elekcji niemal świadectwem moralności.

3. Jak zachować mandat

G dy już się jest posłem, należy troszczyć się tylko o jedno: by nim pozostać.

T rudności zmieniają się zależnie od okręgów wyborczych. W pewnych dzielnicach

wystarczy mieć mandat, by go zachować.

T en już obrósł w pierze mawiają wyborcy kilku oddalonych prowincji a nowego trzeba

by znów tuczyć.

N ie jestem pewien, czy nie jest to, gdy chodzi o głosowanie powszechne, ostatnie słowo

mądrości.

G dzie indziej przeciwnie, lubią nowe twarze. Tam to właśnie najtrudniej jest się utrzymać.

D la utrzymania się na stanowisku istnieje tylko jedna zasada: stale o tym myśleć. Poseł,

który "stale o tym myśli", musi wobec tego podzielić swój czas pomiędzy trzy zasadnicze zajęcia:

musi biegać, obiecywać, pisać.

J eśli jego zabiegi są bez rezultatu, jeśli jego obietnice są zawsze próżne i jeśli jego listy nie

przynoszą nigdy nic konkretnego, to wszystko to ma tylko względną wagę. Wyborcy, który o coś

prosi, nie zawsze nawet zależy na tym, aby spełnić jego prośbę.

C hodzi mu po pierwsze: o pokazanie swego znaczenia; po drugie: o otrzymywanie listów.

D obry poseł, który otrzyma list od wyborcy, powinien natychmiast napisać trzy.

J eden do władzy właściwej, w celu przekazania prośby interesanta.

D rugi do interesanta, aby go zawiadomić, że przekazał jego prośbę.

T rzeci do tegoż interesanta, aby go zaznajomić z odpowiedzią właściwej władzy.

P osłowie, którzy otrzymują po czterdzieści listów dziennie od swych wyborców, nie należą

do wyjątków.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: