ZIOŁA W KOSMETYCE
ROŚLINNE SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNE
Rośliny są bogatym źródłem substancji aktywnych biologicznie. Substancje czynne oddziałują na organizm człowieka w swoisty sposób: zapobiegają chorobom, leczą, ale mogą też szkodzić (np. trucizny roślinne). Substancje czynne zawarte w roślinach są zwykle skoncentrowane tylko w pewnych ich częściach.
Ilość substancji zmienia się w zależności od wieku rośliny, warunków klimatycznych i gleby.
W kosmetyce powszechnie stosuje się związki biologicznie czynne pochodzenia roślinnego, wytwarzane w różnych organach rośliny:
· w owocach,
· kwiatach,
· kłączach,
· korzeniach,
· korze itp.
Najczęściej pozyskuje się je z tych organów, w których nagromadzona jest ich największa ilość.
Nierzadko z jednej rośliny można otrzymać kilka rodzajów surowców kosmetycznych i w tego typu przypadkach pozyskuje się je oddzielnie.
Surowiec roślinny stosowany w kosmetyce może być pozyskiwany w różnych formach, tj. w postaci:
· olejów,
· olejków eterycznych,
· ekstraktów,
· wyciągów,
· nalewek,
· maceratów itp.
Roślinne substancje czynne dzieli się na:
· substancje niezbędne roślinie jako materiał budulcowy i źródło energii, czyli produkty pierwotnej przemiany materii; należą do nich:
o cukry,
o kwasy organiczne,
o estry kwasów tłuszczowych,
o aminokwasy,
o białka, enzymy,
· produkty wtórnej przemiany materii, do których należą:
o niektóre glikozydy,
o terpeny,
o sterole,
o saponiny,
o olejki lotne,
o żywice,
o balsamy,
o garbniki,
o alkaloidy.
Do najważniejszych grup związków otrzymywanych ze świata roślinnego, które interesują przemysł kosmetyczny, należą:
· flawonoidy,
· fitohormony,
· garbniki,
· saponiny,
· kwasy organiczne,
· cukry,
· enzymy,
· witaminy.
Z reguły o właściwościach surowca decyduje jeden ze składników bądź grupa substancji wywodząca się z tej samej klasy układów chemicznych, a pozostałe związki wzmacniają to działanie.
Zjawisko takie określane jest mianem efektu synergicznego.
Najczęściej uzyskuje się wieloskładnikowe mieszaniny, które - ze względu na szerokie spektrum właściwości - znajdują zastosowanie w różnych dziedzinach kosmetyki.
Wykazują one działanie :
· natłuszczające,
· ochronne,
· opóźniają procesy starzenia skóry,
· nawilżają,
· ściągają i napinają skórę,
· pochłaniają promieniowanie UV,
· wybielają i likwidują przebarwienia skóry,
· łagodzą podrażnienia,
· stymulują krążenie w naczyniach krwionośnych,
· działają bakteriobójczo lub bakteriostatycznie.
W preparatach kosmetycznych często stosowaną grupę surowców kosmetycznych stanowią ekstrakty roślinne (Extracta).
Pozyskuje się je na drodze ekstrakcji z suszonego surowca roślinnego odpowiednimi rozpuszczalnikami.
Używane do tego celu substancje powinny być dobrze tolerowane przez skórę oraz nietoksyczne i niedrażniące.
Proces pozyskiwania wyciągu przebiega na kilku etapach.
Surowiec jest najpierw suszony i rozdrabniany, a następnie poddawany działaniu odpowiednio dobranego rozpuszczalnika.
W ostatnich czasach surowce do celów kosmetycznych pozyskuje się coraz częściej ze świeżych roślin.
W grupie tej wyróżniamy:
· intrakty (Intracta), czyli stabilizowane i standaryzowane wyciągi wodno-alkoholowe,
· soki (Succi stabilisati) utrwalane alkoholem etylowym,
· wyciągi (Extracta herbarum recentes) otrzymywane, podobnie jak w przypadku surowca suchego, w wyniku ekstrakcji rozpuszczalnikami organicznymi.
SPOSOBY PRZYRZĄDZANIA ZIÓŁ
W zależności od zastosowania i właściwości surowca w różny sposób przygotowuje się zioła.
· Napar (infusum). Napar jest to płynna postać leku otrzymywana przez zalewanie ziół wrzącą wodą, ogrzewanie (pod przykryciem) przez 5-10 minut w kąpieli wodnej i odcedzanie płynu po oziębieniu. Napary przyrządza się z surowców zawierających olejki lotne lub substancje nie znoszące dłuższego gotowania.
· Odwar (decoctum). Odwar otrzymuje się w ten sposób, że rozdrobniony surowiec zalewa się potrzebną ilością zimnej wody i gotuje na wolnym ogniu lub w kąpieli wodnej przez 30 minut, uzupełniając wygotowaną wodę.Następnie gorący odwar przesącza się przez watę lub sitko (niektóre odwary odcedza się po oziębieniu). Odwary przyrządza się tylko z surowców twardych (kory, korzeni, drewna, kłączy) oraz zawierających składniki odporne na działanie wysokiej temperatury.
· Odwaro-napar (decocto-infusa). Stosuje się wówczas, jeśli zaleca się jednocześnie wyciągi wodne z jednego surowca, który trzeba gotować i drugiego, który nie znosi gotowania. W tym celu sporządza się najpierw odwar z ziół wymagających gotowania i następnie odwarem tym zalewa pozostałe zioła, przygotowując z nich napar.
· Zimny wyciąg (infusa frigide parata). Otrzymuje się przez zalanie ziół letnią wodą destylowaną lub przegotowaną i wytrawienie w temperaturze pokojowej w ciągu 2-3 godzin. Stosuje się wtedy, gdy się chce wyekstrahować z surowca tylko jakieś łatwo rozpuszczalne lub wrażliwe na wysoką temperaturę związki (np. niektóre łatwo rozpuszczalne glikozydy lub związki śluzowe).
· Nalewka (tinctura). Nalewkę otrzymuje się przez wytrawienie rozdrobnionych suchych ziół określonym rozpuszczalnikiem (wodnym roztworem alkoholu, alkoholem lub eterem).
· Wyciąg spirytusowy ze świeżych ziół (intractum). Intracta są to nalewki sporządzane ze świeżych roślin za pomocą wrzącego spirytusu. Otrzymuje się je przez wrzucenie świeżo zebranych ziół do gorącego alkoholu, ogrzanie mieszanki do wrzenia w ciągu 20-30 minut, odstawienie na kilka dni, a następnie wyciśnięcie i odsączenie wyciągu.
· Okład (cataplasma). Sporządza się z ziół zawierających śluzy, gumy i klajstry roślinne, ponieważ zioła te długo utrzymują ciepło i wilgoć. Zioła zalewa się taką ilością wody, aby powstała gęsta papka. Po doprowadzeniu do wrzenia zawija się je w gazę i przykłada na chore miejsce, nakrywa najpierw ceratkę lub folią, a potem watą i bandażuje. Dla efektywniejszego działania okładu można oprócz ziół śluzorodnych dodać inne - o działaniu kojącym, pobudzającym itp., w zależności od potrzeby. Kataplazmy przyrządza się głównie z takich ziół, jak nasienie lnu, żywokost, kozieradka, korzeń i liść prawoślazu, kwiatostan lipy, ziemniak itp.
· Olej ziołowy
Roztarte w moździerzu zioła układa się luźno w szklanym naczyniu i zalewa olejem słonecznikowym. Następnie słoik należy nakryć gazą, odstawić w ciepłe miejsce na 3-4 tygodni, nie zapominając o mieszaniu i wstrząsaniu zawartości naczynia każdego dnia. Na koniec zioła odcedza się i ponownie zalewa odcedzonym olejem świeże zioła. Czynność tę powtarza się kilkakrotnie, aż do uzyskania oleju o silnym zapachu ziół.
· Ocet ziołowy
Do słoika należy włożyć zioła i zalać je octem jabłkowym lub winnym; zostawić pod przykryciem na 2-3 tygodni. Po tym okresie przecedzić ocet i przelać do butelek. Ocet ziołowy powinien być przechowywany w ciemnym i chłodnym miejscu.
· Maski ziołowe
Dwie łyżki sproszkowanych ziół zalać letnią wodą i podgrzewać stale mieszając, aż do zagotowania.
Maska powinna być papkowata, o konsystencji umożliwiającej łatwe rozprowadzenie jej po skórze.
Ciepłą maskę nanosi się na skórę drewnianą szpatułką, przykrywa ligniną, folią i ręcznikiem w celu utrzymania temperatury.
Maska ziołowa może być stosowana jako maska odżywcza lub rozpulchniająca i rozgrzewająca (w tym przypadku należy pamiętać o utrzymaniu odpowiedniej temperatury ziół za pomocą maski termicznej).
LIPIDY ROŚLINNE
Lipidy to zróżnicowana grupa związków, których wspólną cechą jest rozpuszczalność w rozpuszczalnikach organicznych, takich jak chloroform czy eter etylowy, oraz brak rozpuszczalności w wodzie.
Większość lipidów pełni funkcję zapasową (spichrzową) lub ochronną bądź też budulcową.
W obrębie grupy lipidów wyróżnia się zwykle:
a. tłuszcze proste - zbudowane wyłącznie z alkoholu i kwasów tłuszczowych,
b. tłuszcze złożone - w ich skład wchodzą dodatkowo jeszcze inne składniki, takie jak np. cukry.
· Tłuszcze proste dzieli się z kolei na:
o tłuszcze właściwe - glicerol zestryfikowany kwasami tłuszczowymi,
o woski - utworzone z kwasów tłuszczowych i długołańcuchowych alkoholi jednowodorodenowych.
· Tłuszcze złożone nie pełnią funkcji zapasowych, lecz odgrywają ważną rolę jako składniki błon biologicznych.
Należą do nich:
· fosfolipidy,
· glikolipidy,
· sfingolipidy.
Tłuszcze roślinne są bogatym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, a szczególnie NNKT, czyli niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, tj. linolowego, linolenowego i arachidonowego.
Oleje roślinne zawierają ponadto witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D i E).
W roślinach tłuszcze występują w różnych organach, ale najobficiej w nasionach.
Oleje
Oleje to ciekłe tłuszcze (trójglicerydy) zawierające znaczne ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych.
W kosmetyce są często stosowane jako cenne składniki fazy tłuszczowej kremów, emulsji, mleczek itp.
Mają wpływ na konsystencję wyrobów, ich właściwości użytkowe i efekt uzyskany na skórze.
W przemyśle kosmetycznym używa się olejów roślinnych ze względu na ich właściwości biokosmetyczne, jak również jako bazy pozwalającej za ich pośrednictwem podawać inne substancje czynne.
W kosmetyce oleje roślinne są wykorzystywane do natłuszczania, odżywiania i regeneracji naskórka.
Sprawiają, że skóra staje się gładka, nawilżona i odpowiednio natłuszczona.
Mają działanie lecznicze, odprężające, tonizujące.
Tworzą na powierzchni skóry zabezpieczający film, zapewniając skórze właściwe napięcie i jędrność.
Bywają zaliczane do grupy emolientów, charakteryzujących się zdolnością do wygładzania i zmiękczania skóry.
Oleje o wysokiej zawartości NNKT mogą przenikać do skóry właściwej, gdzie aktywują jej zdolności regeneracyjne.
Wpływają na stan nawodnienia skóry, poprawiają elastyczność i zapobiegają jej złuszczaniu.
W produkcji kosmetyków oleje są stosowane jako podłoża kremów, emulsji, odżywek, maseczek, maści, pomad, brylantyn, odżywek do pielęgnacji włosów i innych wyrobów.
Decydują one o postaci preparatów i są nośnikiem składników czynnych.
Największe ilości zawierają nasiona roślin oleistych (olejodajnych), min.
· rzepaku,
· lnu zwyczajnego,
· konopi siewnych,
· rącznika zwyczajnego,
· soi owłosionej,
· słonecznika zwyczajnego,
· pestki dyni Cucurbi-tapepo.
Oleje roślinne otrzymuje się również z różnych owoców np.
· z orzecha włoskiego,
· orzechów laskowych,
· orzechów arachidowych,
· z ziarniaków kukurydzy,
· z owoców oliwek,
· z nasion bawełny,
· zarodków pszenicznych.
· Najlepszą jakość mają tłuszcze tłoczone na zimno, które zalecane są szczególnie do pielęgnacji skóry.
Do pielęgnacji skóry suchej i dojrzałej polecane są oleje tłuste obfitujące w witaminy, które tworzą na skórze powłokę ochronną.
Do takich należą m.in.: bardzo dobrze przyswajane przez skórę oleje z :
· awokado - smaczliwki właściwej,
· wiesiołka,
· ...
sweet.seli.bebe.seli