Edukacja muzyczna dzis.pdf

Maria Przychodzi nska

Edukacja muzyczna dzis.

Idee – pytania – niepokoje 1

Od lat dziewiecdziesi atych pocz awszy do dzis trwa coraz

intensywniejszy spór o cele i tresci wychowania estetycznego,

w tym równiez wychowania muzycznego.

Tekst ten jest dyskusj a z pedagogami opieraj acymi swe po-

gl ady o sztuce i edukacji na teoriach postmodernistycznych,

krytykuj acymi dotychczasowe podstawy teoretyczne i prakty-

ke wychowania estetycznego, w tym tez muzycznego – jednak-

ze bez uprzedniego głebszego wnikniecia w nie, postuluj acymi

wprowadzenie do edukacji estetycznej tresci kultury popular-

nej. Wsród zarzutów pedagodzy ci wymieniaj a:

1) uwzglednianie w tresciach edukacji muzycznej tylko tak

zwanej kultury wyzszej – muzyki artystycznej;

2) przekazywanie w toku kształcenia głównie teorii, histo-

rii sztuki, muzyki z pomijaniem zywych kontaktów z sam a

muzyk a;

3) brak edukacji prowadz acej do rozumienia kultury, w tym

muzyki popularnej;

4) brak kontaktów nauczycieli z młodziez a, pomijanie zain-

teresowa n młodziezy, pomijanie impulsów od niej płyn acych.

W tych zarzutach łatwo daje sie zauwazyc brak znajomo-

sci teorii i metodyki wychowania muzycznego, a powoływa-

nie sie wył acznie na ogóln a teorie wychowania estetycznego

1 Pierwodruk: M. Przychodzi nska, Edukacja muzyczna dzis. Idee – pytania

– niepokoje, „Edukacja Muzyczna” 2005, nr 1.

142

Maria Przychodzi nska

róznych, w tym mniej kompetentnych autorów. Takie podej-

scie zniekształca wiedze o poszczególnych dziedzinach eduka-

cji estetycznej, w tym muzycznej, zawart a głównie w dydakty-

ce szczegółowej.

W odpowiedzi na przytoczone zarzuty mozna stwierdzic, co

nastepuje.

Ad. 1. Edukacje muzyczn a planuje sie w perspektywie cy-

klu – od wieku przedszkolnego poprzez szkołe podstawow a,

gimnazjum – do szkoły sredniej. Jest to konsekwentnie prze-

myslany ci ag, podczas którego w załozeniu maj a rozwijac sie

zdolnosci muzyczne i razem z nimi muzyczne zainteresowania

i muzyczna wrazliwosc. Rozwój ten musi nastepowac stopnio-

wo, zgodnie z mozliwosciami poznawczo-emocjonalnymi dzie-

ci, co okreslone jest przez psychologie rozwojow a i muzyczn a

niezalezn a od typu panuj acej kultury. W wieku przedszkol-

nym i wczesnoszkolnym (3-9. rok zycia) mozliwosci rozwoju

muzycznego dzieci s a ogromne i w zróznicowanej skali do-

tycz a wszystkich dzieci (pomijamy tu mozliwosci szczególnie

uzdolnionych). Dzieciom tym dostepna jest muzyka tak zwana

elementarna, bardzo prosta w melodyce, rytmice, formie, nie

prezentuj aca jeszcze zadnego stylu. Przewazaj a ekspresyjne

formy kontaktów z muzyk a: ruch, spiew, gra na dostepnych

instrumentach, improwizacja; zapoznawanie z bardziej roz-

winietymi artystycznymi utworami (percepcja) powinno miec

miejsce, ale w ograniczonym zakresie.

Wychowanie muzyczne tych dzieci po ostatniej reformie

szkolnej zostało własciwie skreslone z programu i z praktyki

szkolnej. Teoretycznie muzyka ma byc zintegrowana z inny-

mi tresciami nauczania, praktycznie – na skutek braku mu-

zycznego przygotowania nauczycieli jest wyeliminowana. Ini-

cjacja muzyczna dzieci odbywa sie przez mass media, w tym

np. konkursy wykonywania repertuaru dla dorosłych piosen-

karzy – przez dzieci, wpływ młodych, podległych kulturze ma-

sowej rodziców na preferencje muzyczne dzieci, codzienny kon-

takt z muzyk a wył acznie pop. Zatem – zamiast intensywnego

rozwoju zdolnosci i zainteresowa n muzycznych dzieci w naj-

lepszym dla tego wieku, ma miejsce jednostronna akulturacja

do muzyki pop.

Równiez nie stworzono warunków dla rozwoju muzycznego

uczniów w klasach IV–VI. Dydaktyka muzyczna przewiduje tu

Edukacja muzyczna dzis. . .

143

dalszy rozwój muzyczny dzieci, ci agle jeszcze w oparciu o mu-

zyke elementarn a i formy ekspresyjne, choc z racji rozwinie-

tych mozliwosci percepcyjnych – poznawczych uczniów moz-

liwe jest tu zapoznawanie ich z wieksz a liczb a łatwiejszych

utworów z literatury muzycznej. Jednak równiez i tu nie stwo-

rzono warunków dla muzycznego rozwoju dzieci. Jedna godzi-

na w tygodniu zajec muzycznych, redukcja muzycznych zajec

pozalekcyjnych w zaden sposób nie sprzyjaj a kształtowaniu

sie zróznicowanych preferencji muzycznych.

W gimnazjum wychowanie muzyczne ograniczone jest do

absurdalnego minimum. Przewiduje sie albo „muzyke” albo

„plastyke” w wymiarze jednej godziny w tygodniu i tylko przez

dwa lata. Niestety nie ma szans na planowane w progra-

mach przedstawienie charakterystycznych cech muzyki róz-

nych epok – równolegle do tresci przedmiotów „historia”, „je-

zyk polski”.

W liceum wychowanie estetyczne jest całkowicie wyelimi-

nowane. W wieku intensywnego rozwoju zdolnosci poznaw-

czych i potrzeb emocjonalnych przyszły polski inteligent nie

dowiaduje sie ani o miejscu muzyki w kulturze, ani o wielkich

dziełach, ani o wielkich twórcach. Nie jest mozliwe zblizenie

tych problemów przez marginesowy przedmiot „kultura”, pre-

feruj acy werbalny, uproszczony sposób mówienia o kulturze,

nie zas jej doswiadczanie.

W tej sytuacji tradycyjna kultura muzyczna nie jest obecna

w szkole i w zyciu uczniów i nie moze dziwic fakt, ze badania

głównie socjologów ukazuj a jednostronny obraz upodoba n mu-

zycznych młodziezy sprowadzonych do łatwych form muzyki

pop narzucanych codziennie przez głosne mass media.

Ad. 2. Nie jest uzasadniony zarzut, ze edukacja muzyczna

w szkole ma sie z załozenia opierac na przekazywaniu wie-

dzy z dziedziny teorii, historii sztuki, muzyki. Według zasad

dydaktyki muzycznej dominowac ma doswiadczanie muzyki

– łatwe formy jej wykonywania: spiew zespołowy, gra na in-

strumentach, taniec oraz kontakt z utworami muzycznymi –

słuchanie ich. Wiedza ma byc przekazywana w ograniczonym

zakresie i jako podsumowanie doswiadcze n oraz – w gimna-

zjum – w integracji z historycznym ujeciem tresci kształcenia

humanistycznego. Trudno byłoby znalezc argument za usunie-

ciem jej st ad. Ponadto nadal ma ona tu byc integrowana z do-

144

Maria Przychodzi nska

swiadczaniem – percepcj a muzyki kolejnych stylów historycz-

nych.

Ad. 3. Faktem jest natomiast brak kompetentnego wpro-

wadzania młodziezy w kulture pop, takiego, które dawałoby

orientacje w tej muzyce i jej wartosciach lub ich braku. Wy-

nika to po czesci z braku analiz wartosciuj acych te muzyke

jako zjawisko muzyczne, a nie słowno-literackie czy komuni-

kat społeczny, równiez z ustawicznych zmian jej trendów. Au-

torom programów i przygotowanym muzycznie nauczycielom

towarzyszy tez mysl, ze przy znikomej ilosci czasu przezna-

czonego w szkole na edukacje muzyczn a trzeba dokonac wybo-

ru. Zatem – wskazac drogi do muzyki trudniejszej pod wzgle-

dem artystycznym, wymagaj acej pewnego trudu poznawczego,

zwłaszcza w sytuacji, gdy muzyka pop dociera do młodziezy

zewsz ad i nieustannie. Problematyczna jest tez nadzieja, ze

gdyby znalazła sie ona w oﬁcjalnych tresciach nauczania, sta-

łaby sie jeszcze atrakcyjniejsza. Obecna jej atrakcyjnosc pole-

ga miedzy innymi na tym, ze w obcowaniu z ni a nikt nie wy-

maga trudu poznawczego, oraz ze stanowi ona teren swobody

i nieingerencji dorosłych. Zauwaza sie tez niekonsekwencje ze

strony zwolenników kultury pop. Z jednej strony odmawiaj a

szkole wazniejszego miejsca wsród instytucji edukacji kultu-

rowej, z drugiej postuluj a, by szkoła edukacje te podjeła.

Ad. 4. Nie jest zgodny z prawd a fakt powszechnego roz-

dzwieku miedzy uczniami i nauczycielami w dziedzinie upodo-

ba n muzycznych. Młodzi nauczyciele s a czesto sami zwolenni-

kami kultury pop i chetnie w niej uczestnicz a. Demonstruje sie

to w preferencjach wyboru podreczników, repertuaru i rodza-

jach jego opracowania, w typie prowadzonych zespołów mu-

zycznych.

Te wstepne uwagi nie wyczerpuj a problemów relacji kul-

tura pop – edukacja muzyczna. Poddajemy je nizej, jak na to

zasługuj a – głebszej analizie.

Współczesnie w cywilizowanych społecze nstwach panuj a-

cym typem kultury jest kultura masowa, popularna. Identyﬁ-

kuj a sie z ni a nie tylko masy, ale i liczni członkowie elit, np.

politycznych, gospodarczych, a nierzadko, zwłaszcza w odnie-

Edukacja muzyczna dzis. . .

145

sieniu do muzyki – intelektualnych (!), przede wszystkim zas

młodziez, uznaj aca muzyke pop (pewne jej gatunki) za własn a.

Istnieje kilka zródeł siły tej kultury: powszechne zapotrze-

bowanie na ni a, wci az rozwijaj acy sie przemysł rozrywkowy,

a takze teorie postmodernistyczne. Zapotrzebowanie na kul-

ture popularn a łatwo zrozumiec. Wynika ono z tego, ze jest

prosta w odbiorze, nie wymaga przygotowania, ma przewaznie

rekreacyjny i ludyczny charakter, rzadko przejawia aspiracje

pełnienia funkcji edukacyjnych. Jest tez ona atrakcyjna pod

wzgledem formy przekazu: ﬁlm, telewizja, wielkie koncerty –

widowiska upodabniaj ace sie do zawodów sportowych, coraz

czesciej Internet. W kontaktach z ni a panuje swoboda i spon-

tanicznosc. Zauwaza sie, ze kultura popularna pełni współcze-

snie tak a role, jak a w innych epokach pełniły łatwiejsze ro-

dzaje kultury: ludowa, plebejska. Jednakze rózni sie ona od

tych wymienionych wieloma waznymi cechami. Oto najwaz-

niejsze z nich: niespotykany zasieg społeczny mozliwy dzie-

ki wci az dynamicznie rozwijaj acym sie mass mediom; promo-

wanie jej przez przemysł kulturowo-rozrywkowy jako towa-

ru przy pomocy przemyslanych i agresywnych reklam (same

w sobie staj a sie one rodzajem sztuki masowej?); apelowanie

do najprostszych potrzeb emocjonalnych odbiorcy i podsycanie

tych potrzeb; tworzenie pozorów jej współkreowania przez od-

biorców (np. talk-show, konkursy); zubozenie i homogenizacja

form oraz – przy pozorach wolnosci wyboru dóbr tej kultury

– jej bezalternatywnosc (tak nazywa te rzeczywistosc Maria

Janion).

To własnie ta ostatnia cecha – bezalternatywnosc wybo-

ru spowodowana obecnosci a tej kultury wci az i wszedzie, nie-

ustanne jej nobilitowanie i nadawanie jej rangi sztuki – je-

dynej, przy braku estetycznego przygotowania odbiorców, nie-

pokoi i skłania do dyskusji. Nie byłaby ona potrzebna, gdyby

kultura popularna była jedn a z wielu i nie zastepowała miej-

sca kazdej innej.

Teoretyczn a podstaw a i waznym wsparciem dla kultury

masowej s a dzis, jak wiadomo, nurty mysli ponowoczesnej.

Opisuj a one zarówno współczesn a sztuke (temat ten pomija-

my), jak i społeczne funkcjonowanie kultury. W tej sferze gło-

sz a prawo wolnosci wyboru, równosc wszystkich kultur, waz-

nosc codziennych, powszechnych form kultury – podkreslaj a

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: