Józef Ignacy Kraszewski - katalog wystawy.pdf - KRASZEWSKI JÓZEF IGNACY - hermes50

J ó z e f I g n a c y K r a s z e w s k i

Katalog wystawy

Wystawa zrealizowana na podstawie zbiorów

Polskiej Akademii Nauk Archiwum w Warszawie (APAN)

oraz

Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii

Umiejętności (ANPAN i PAU)

Biblioteki Filmoteki Narodowej (BFN)

Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (BLAN)

Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie (MR)

Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie (ML)

Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC)

Scenariusz wystawy i redakcja katalogu

Joanna Arvaniti, Katarzyna Słojkowska

Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie

Współpraca

Marek Ciara, Paulina Mitek, Tomasz Rudzki

Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie

Projekt graficzny

Maria Kaliszczuk-Donaj

AMALKER sp. z o.o.

Na okładce

Paulina Kopestyńska, Józef Ignacy Kraszewski , akwarela, 2012, APAN

W tekście

wykorzystano ornament autorstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego z jego listu

do Wawrzyńca Benzelstierny-Engeströma, Drezno, 19 marca 1884, Materiały

Wawrzyńca Benzelstierny Engeströma, APAN, P.III–10, k. 130

ISBN 978-83-933188-2-7

Wydawca

Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie

ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa, www.apan.waw.pl

Skład, łamanie i druk

AMALKER sp. z o.o.

ul. Okrzei 21, 03–715 Warszawa, www.amalker.com

Wystawa poświęcona Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu została przygotowana

z okazji ogłoszenia przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej roku 2012 Rokiem Józefa Igna-

cego Kraszewskiego. W roku tym przypada bowiem 200. rocznica urodzin tego najpłod-

niejszego polskiego pisarza, autora 232 książek, w tym 144 powieści społecznych,

obyczajowych i ludowych oraz 88 historycznych, z których najbardziej znana jest Stara

baśń , rozpoczynająca cykl 29 powieści o historii Polski. „Jego imponujący dorobek lite-

racki wywarł trwały wpływ na kulturę i literaturę polską oraz twórczość współczesnych

mu i późniejszych pokoleń Polaków” — napisano w uzasadnieniu. O Józefie Ignacym

Kraszewskim mówi się, że „nauczył nas czytać po polsku i dał nam na czym czytać po

polsku”, że w życiu „napisał więcej, niż inni zdołali przeczytać”, że „zapisywał litery szyb-

ciej, niż zecerzy zdołali składać”. Dziś trudno nam nawet sobie wyobrazić, że Kraszewski

napisał ponad 600 grubych ksiąg, nie mówiąc już o całych tomach jego przebogatej kore-

spondencji, bez komputera, bez Worda, bez Internetu, a nawet bez maszyny do pisania,

po prostu maczając pióro w kałamarzu. A przecież był też znakomitym malarzem (rysował,

szkicował, ilustrował swoje książki i listy, kolekcjonował dzieła malarskie i ryciny), pasjo-

nował się muzyką (komponował, zajmował się krytyką muzyczną, grał na fortepianie),

prowadził działalność redakcyjno-wydawniczą (nabywszy w 1868 roku drukarnię, w ciągu

trzech lat jej działalności wydał 74 książki), był miłośnikiem historii i archeologii, parał się

litografią, miedziorytnictwem, a nawet malowaniem na porcelanie, pracował społecznie

(w Żytomierzu był kuratorem szkół, dyrektorem teatru, prezesem różnych towarzystw

o charakterze społecznym i dobroczynnym), wiele podróżował, a także w pewnym okresie

swojego życia zajmował się intensywnie, chociaż bez pasji, pracą na roli. „Bodźcem dla

mnie — powiedział podczas jubileuszu 50-lecia pracy literackiej w Krakowie w 1879 roku

— była miłość tej Ojczyzny, której losy w dziecinnym sercu już tkwiły raną, do dziś dnia

niezagojoną”.

Ekspozycja nie jest typową wystawą biograficzną. Wprawdzie ułożone chronolo-

gicznie plansze, spięte wymownym tytułem Urodził się w gospodzie, zmarł w hotelu ,

zapowiadającym tułacze losy bohatera, odzwierciedlają najważniejsze wydarzenia w życiu

pisarza, ale pokazują go na poszczególnych tablicach jako ucznia, studenta, gospo-

darza ziemskiego, prozaika, malarza, patriotę, pasjonata, uczonego, działacza społecz-

nego, kolekcjonera, a przede wszystkim jako zwykłego człowieka, uwikłanego w różne

problemy, kochającego i stale troszczącego się o losy najbliższych mu osób, tęskniącego

na wszystkich ścieżkach swojego życia za rajem utraconym, czyli ukochanym Roma-

nowem, który opuścił we wczesnej młodości i do którego potem wracał już tylko w snach

i marzeniach. Sam Kraszewski napisał kiedyś: „Jak zapamiętam siebie na świecie, widzę

się w Romanowie”. Na wystawie prezentujemy przepiękne zabytkowe fotografie ze

zbiorów Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie, wykonane w 1875 roku

przez brata Józefa Ignacego Kraszewskiego Lucjana, przedstawiające aleję świerkową

i ogród w Romanowie oraz rodzinę autora Starej baśni na tarasie dworku w Romanowie.

Skanom wcześniej nieupowszechnianych oryginalnych zdjęć i unikatowych doku-

mentów, które mogliśmy zaprezentować na tablicach dzięki uprzejmości pani dyrektor

Archiwum Nauki PAN i PAU dr Rity Majkowskiej, pani dyrektor Muzeum Józefa Igna-

cego Kraszewskiego w Romanowie Anny Czobodzińskiej-Przybysławskiej, pani dyrektor

do spraw naukowych Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich Leokadii

Kairėliėnė oraz innych życzliwych osób, towarzyszą wzruszające cytaty zaczerpnięte

w przeważającej części z korespondencji Józefa Ignacego Kraszewskiego do hrabiego

Wawrzyńca Benzelstierny-Engeströma, zgromadzonej w jego spuściźnie przecho-

wywanej w Oddziale Archiwum PAN w Poznaniu, oraz z listów autora Starej baśni do

matki Zofii z Malskich Kraszewskiej, do babki Anny z Nowomiejskich Malskiej oraz braci

Kajetana i Lucjana; cytaty odnalezione zostały na pożółkłych już kartach unikatowego

warszawskiego wydawnictwa z 1880 roku Książka jubileuszowa dla uczczenia pięćdzie-

sięcioletniej działalności literackiej J.I. Kraszewskiego oraz w dokumentach rodzinnych

znajdujących się w zbiorach Muzeum w Romanowie. Barwne opowieści pani dyrektor

Anny Czobodzińskiej-Przybysławskiej ujawniające nieznane szczegóły z życia Józefa Igna-

cego Kraszewskiego oraz jego licznej rodziny przybliżyły scenarzystkom postać bohatera

wystawy, nadały ekspozycji bardziej osobisty charakter i sprawiły, że nabrała ona szcze-

gólnego blasku i ciepła.

Postać Józefa Ignacego Kraszewskiego jest nam — pracownikom Archiwum PAN

— szczególnie bliska, gdyż urodził się on w zajeździe znajdującym się wówczas na skrzy-

żowaniu ulic Aleksandria (obecnie Kopernika) i Krakowskie Przedmieście. 10 lat później

powstał bardzo blisko tego miejsca dom Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego

Przyjaciół Nauk, który znany jest warszawiakom jako Pałac Staszica i jest siedzibą naszej

instytucji. Chrzest przyszłego pisarza odbył się w kościele św. Krzyża przy ulicy Krakow-

skie Przedmieście 3 w Warszawie. Sam Kraszewski napisał potem, nie wiedząc prze-

cież, gdzie przyjdzie mu zakończyć swoją ziemską wędrówkę: „Światło więc dzienne

ujrzałem w gospodzie. Było to jakby zwiastowaniem i zapowiedzią nieustannej, mimo-

wolnej włóczęgi, wędrowania, niemożności osiedlenia się pomimo najgorętszych chęci

i pragnienia”. Zmarł bowiem samotny, z dala od rodziny i najbliższych przyjaciół w hotelu

w Genewie 19 marca 1887 roku. Towarzyszącym mu w ostatniej drodze osobom, m.in.

Zygmuntowi Miłkowskiemu, nie udało się skontaktować przed śmiercią pisarza ani

z jego żoną Zofią z Woroniczów Kraszewską, która nie odpowiedziała na telegram, ani

z synami Janem i Franciszkiem, ani też braćmi Lucjanem i Kajetanem. Rodacy nie zapo-

mnieli jednak o swoim mistrzu. Ciało jego sprowadzone zostało do Krakowa i pochowane

z wielkimi honorami w Krypcie Zasłużonych w podziemiach kościoła Ojców Paulinów

na Skałce. Gorącym pragnieniem mistrza Kraszewskiego było, aby jego serce spoczęło

w kościele św. Krzyża w Warszawie, w którym pisarz został przed 75 laty ochrzczony. Pisał

zbolały w 1883 roku do jednego z redaktorów „Biesiady Literackiej”, przewidując swoją

rychłą śmierć: „Ani się spodziewasz, jak odbierzesz wiadomość, że już nie żyję — umrę

niespodzianie, zagasnę nagle, ale nie gdzie indziej jak na posterunku, przy swoim biurku,

z piórem w ręku. Pamiętaj dopilnować, żeby serce moje złożone zostało w kościele św.

Krzyża w Warszawie”. Prośba stojącego nad grobem człowieka nie została jednak speł-

niona. Testament pisarza otwarto już po zabalsamowaniu zwłok i wyeksportowaniu ich

do Krakowa.

Warto jeszcze przypomnieć, że prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komo-

rowski jest spowinowacony z rodziną Kraszewskich. Siostra jego babki bowiem była

żoną Mieczysława Kraszewskiego, wnuka Kajetana Kraszewskiego, najmłodszego brata

pisarza, dziedzica i dobroczyńcy Romanowa.

Zamierzeniem scenarzystek ekspozycji jest przybliżenie postaci pisarza, wielkiego

Polaka i dobrego człowieka uczniom szkół warszawskich, tym bardziej, że dzieła literackie

Józefa Ignacego Kraszewskiego zostały niezasłużenie wycofane z programów wszystkich

typów szkół, nie tylko jako lektury obowiązkowe, ale nawet jako uzupełniające. A prze-

cież powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego to dla nas wszystkich, a szczególnie dla

młodego pokolenia, prawdziwe lekcje patriotyzmu. W czasie przemówienia podczas jubi-

leuszu 50-lecia pracy literackiej Kraszewski powiedział: „Nasz naród, pozbawiony niepod-

ległości, zniknąwszy jako państwo, jako naród ma prawo i obowiązek istnieć i istnieć

będzie, dopóki sam żywota się nie wyrzecze lub samobójstwa nie popełni”.

Joanna Arvaniti

Początek

Urodził się w gospodzie

Zajazd przy ulicy Aleksandria

(obecnie Kopernika) w Warszawie,

w którym 28 lipca 1812 roku urodził

się Józef Ignacy Kraszewski; matka

jego wraz z babką Anną Malską,

nauczycielką matki panią Stokowską

oraz lekarzem z Włodawy Janem

Plenkiem przybyli do stolicy, aby

przed rozwiązaniem uniknąć na

wsi niebezpieczeństwa w czasie

ruchów wojsk podczas wojny

rosyjsko-napoleońskiej; chrzest

przyszłego pisarza odbył się

6 sierpnia 1812 roku w kościele

św. Krzyża przy ulicy Krakowskie Przedmieście 3 w Warszawie; rodzicami chrzestnymi

byli lekarz Jan Plenk i babka Anna Malska, po 1820, Książka jubileuszowa dla uczczenia

pięćdziesięcioletniej działalności literackiej J.I. Kraszewskiego , Warszawa 1880 (fot. powyżej)

Plan skrzyżowania ulic Aleksandria i Krakowskie Przedmieście w Warszawie, po 1820,

Książka…

Dołhe w pobliżu Prużany na Grodzieńszczyźnie, obecnie na Białorusi, w obwodzie brzeskim,

posiadłość rodziców pisarza, potem jego młodszego brata Lucjana, b.d., Książka…

W maleńkim Dołhem, z maleńkim niskim domkiem, z małą kapliczką na wzgórzu

maleńkim, z ogródkiem, z odrobiną zarośli, która cały las składała, z jedną sosną

na polu, pozostałą po szczęśliwszych czasach (na której zawsze przepowiadano mi

obwieszenie za swawolę), w Dołhem tym ojciec i my przeżyliśmy spokojne długie

lata . ( Książka… , s. 6.)

Jan Kraszewski (1788–1864), ojciec pisarza, chorąży powiatu prużańskiego, surowy

i bezwzględny w decydowaniu o losach swoich dzieci, sportretowany w Powieści bez

tytułu (1855), b.d., Książka… (fot. 1 na okł.)

Przy męskiej dziarskiej postaci i typowo polskim pięknym obliczu odznaczał się

i tym humorem jowialnym, co to chwyta za serce, i bystrością umysłu, i darem

spostrzegawczym i narracyjnym. A nie brakło mu i weny poetyckiej; muzykę lubił

i uprawiał, w listach władał piórem tak dzielnie jak w pogadance żywym słowem;

niekiedy zaś i na wierszyk dowcipny a udany umiał się zdobyć . ( Książka …, s. 7–8.)

Zofia z Malskich Kraszewska (1791–1859), matka pisarza, model powieściowych matek,

np. w Pamiętnikach nieznajomego (1846) , b.d., Książka… (fot. 2 na okł.)

Józef Ignacy Kraszewski - katalog wystawy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: