Młoda Polska (na lekcję).odt

MŁODA  POLSKA

XIX / XX

1) Czas trwania epoki: 1890 - 1918

           1890 - debiut „młodych” poetów,

           1918 - zakończenie I wojny światowej i 11 listopada 1918 r. odzyskanie niepodległości i wyzwolenie się spod zaborów.

2) Różne nazwy epoki:

           Młoda Polska - najczęściej spotykane określenie epoki; nazwa pochodzi od artykułu Artura Górskiego „Młoda Polska”;

           Modernizm - znaczy prawie to samo co „nowoczesność” i w tym samym znaczeniu trafnie określa dążenia twórców tej epoki do odrębności; krytyczny stosunek do tradycji i chęć odcięcia się od przeszłości, dążenia nowatorskie;

           Neoromantyzm - tym mianem określa się tendencje poezji przełomu wieków XIX/XX, które nawiązują do stylu poezji romantycznej.

           Dekadentyzm (oznacza „schyłek wieku”, „upadek”). Termin ten akcentował w literturze, obyczajowości, filozofii przekonanie o całościowym kryzysie kultury. Dekadent (inaczej „schyłkowiec”, „człowiek przełomu wieku”) nie wierzył w postęp i naukę. Odczuwał beznadziejność istnienia, nie cenił religii, żadnych wartości w życiu. Jego postawa życiowa to bierność, niechęć do działania, do życia codziennego.

           Symbolizm - bo symbol jako środek artystyczny stanie się ważny w literaturze i sztuce. Jest to kierunek poetycki i środek artystyczny, powstał we Francji i Belgii w drugiej połowie XIX w.

           Impresjonizm - bo taki nurt zdominował sztuki plastyczne i przeniósł się też do literatury. Jes to m.in. Kierunek w literaturze i sztuce, który pojawił się we Francji w latach 60-tych.

           Secesja - bo modny stał się taki styl w sztukach plastycznych, który wytworzył styl ilustracji książkowych. Jest to styl w sztukach plastycznych, który charakteryzuje się wyrażnymi konturami rysunku, falistymi liniami, jaskrawą kolorystyką; motywy roślinne, zwierzęce i fantastyczne.

3) Poczucie kryzysu cywilizacji.

    Pokolenie debiutujące w literaturze na przełomie lat 80-tych i 90-tych XIX w. Wschodziło w życie z poczuciem braku życiowych drogowskazów i punktów oparcia.

   Pisarze, publicyści, filozofowie epoki głosili zwątpienie w naukę, rozum, filozofię, religię, aktualne systemy społeczne i ustrojowe. Ostrzegali, że świat znajduje się na jakimś niebezpiecznym zakręcie dziejowym.

4) Filozoficzne źródła - poglądy.

ARTUR  SCHOPENCHAUER

           twierdzi, że człowiekowi w życiu stale towarzyszy cierpienie. Człowiek pragnie zdobyć szczęście, które jest niemożliwe do osiągnięcia; znaleźć poczucie sensu życia, które jest tego sensu pozbawione; osiągnąć cele, które są nieosiągalne; mieć nadzieję na nieśmiertelność przy ponurej świadomości, że musi umrzeć;

           proponuje środki łagodzenia cierpienia, tj.:

- wyzbycie się pragnień,

- rezygnacja z pożądań,

- spowolnienie pędu życiowego,

- swoiststa „rezygnacja ze świata”.

FRIEDRICH  WILHELM  NIETZSCHE

           bezwzględna krytyka moralności i kultury współczesnej,

           harmonijność,

           głosił hasło aktywności!,

           filozof kwestionował takie pojęcia jak: altruizm, równość, wolność, litość, sprawiedliwość,

           domagał się wolności absolutnej dla jednostek wyjątkowych, odznaczających się siłą wewnętrzną, biologiczną aktywnością i ponadprzeciętnym popędem życiowym, które nazwał „nadludźmi”,

           wyznawał kult indywidualności,

           głosił wolność twórczości artystycznej.

-1-

HENRI  BERGSON

           według Bergsona właściwe poznanie świata dokonuje się nie drogą rozumu, ale drogą intuicji – pozarozumowego, uczuciowego doznania; INTUICJA umożliwia mu zgłębienie się w sobie, dotarcie do własnej „jaźni głębokiej”. Pozwala na przeżywanie świata jako zmiennej i żywej całości;

           głosił, że świat, człowiek i  jego przyrodnicze otoczenie podlegają prawu nieustannego rozwoju.

5) Postawy życiowe:

           Postawa dekadencka - ucieczka od prostoty, szukanie zapomnienia o bólu istnienia w „sztucznych rajach”, np.: alkohol, narkotyki. Hasło „sztuka dla sztuki” (sztuka była ucieczką od życia, dawała refleksji, odnajdowanie miejsc nieskarzonych cywilizacją);

           Bunt modernistyczny - postawa aktywna; jest zaprzeczeniem dekadenckiej bierności. Objawy tego buntu to:

- naruszanie zasad mieszczańskiej moralności erotycznej i obyczajów towarzyskich,

- świadome skandalizowanie,

- podkreślanie swojej odrębności,

- drwiny z „porządnych” ludzi.

Buntownicy odrzucali  i wykpiwali intytucje społeczne XIX w., Kościół jako stróża moralności, małżeństwo jako związek finansowy bez uczuć, państwo jako aparat przymusu.

           Indywidualizm modernistyczny - pretensje o wywyższenie zbiorowości ponad jednostkę, podporządkowanie indywidualności interesom społecznym. Kultowi zbiorowości moderniści pragnęli przeciwstawić wartość jednostki, wyodrębniającej się spośród tłumu dzięki zaletom ducha, intelektu, zdolnej do działań twórczych. Te cechy najpełniej realizowały się w postaci artysty.

6) Apoteoza sztuki, konflikt między artystą a filistrem.

Apoteoza sztuki. W świecie pełnym skaz i negatywnych uczuć liryka młodopolska znajdowała doznania pozwalające  na stłumienie poczucia beznadziejności i rozpaczy. Wśród tych doznań na pierwszym miejscu modernizm stawiał obcowanie ze sztuką i twórczością artystyczną.

Konflikt między artystą a filistrem stanowiła ważny element światopoglądu społecznego i artystycznego przedstawicieli modernizmu. „Filistrami, mydlarzami, kołtunami” nazywano w okresie Młodej Polski nie tyle reprezentantów mieszczaństwa, ile wszystkich tych którzy nie rozumieli nowej sztuki. Artyści z obawy przed opinią publiczną postępowali w sposób zakłamany  i dwulicowy.

7) Młodopolskie manifesty.

Główne tezy w poszczególnych manifestach:

- symbolizm, (Przesmycki)

- „sztuka dla sztuki”, (Przybyszewski)

- postulat nieograniczonej wolności artysty. (Przybyszewski)

Modernistyczne wywyższenie artysty. Z modernistcznego uwielbienia sztuki wzięło się w Młodej Polsce uwielbienie jego twórcy. W różnych tekstach wypowiadany jest mit artysty jako indywidualności niepowtarzalnej i wyjątkowej. Artysta przerasta swoimi możliwościami duchowymi i psychicznymi zbiorowość i pełni w cierpieniu i bólu posłannictwo twórcze.

„Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej” - Zenon Przesmycki.

Symbol - środek artystyczny; zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym. Jest pewnym

                    znakiem umownym.

Alegoria - w literaturze i sztuce obraz mający, poza dosłownym, sens przenośny, jednoznacznie określony.

Różnica między alegorią a symbolem - alegoria jest jednoznaczny, podlega wyłącznie jednej interpretacji, a jej odczytanie wymaga od czytelnika znajomości reguł odczytania. Symbol natomiast jest wieloznaczny, daje możliwość równoprawnym odczytaniom, ale jego sens i tak nigdgy nie jest do końca jasny.

Alegoria dominowała w literaturze średniowiecznej, była popularna również w baroku. Przedstawienia alegoryczne występowały już w sztuce antyku, rozkwit przeżywały od 2. połowy XVI do XVIII w.

Nirwana (zgaśnięcie) - zawieszenie wszelkiej aktywności i wydaszenie pragnień, zerwanie kontaktu ze światem                                           zewnętrznym, wewnętrzne skupienie. Nirwana jest formą pół istnienia - pół śmierci.

-2-

„Młoda Polska” - Artur Górski.

Zarzuty dotyczące postaw politycznych i życiowych które starszemu pokoleniu stawiał Górski:

- wychowano w szkołach bez patriotyzmu, bez poczucia odrębności narodowej,

- historii uczono z niemickich (tłumaczonych) podręczników, przyjętych duchem i światopoglądem germańskim,

- demonstracje były wzbraniane.

„Confiteor” - Stanisław Przybyszewski.

Moim zdaniem w manifeście Przybyszewskiego nie znajduje się przekonanie, że celem sztuki jest tworzenie piękna. Autor wskazuje inne działania takie jak „sztuka dla sztuki” tj. sztuki wyzwolonej od jakiegokolwiek zaangażowania ideowego, rezygnujących z funkcji patriotycznych, społecznych i moralnych. Głosi, że sztuka powinna być uniwersalna i ponadnarodowa, a nie pouczająca, moralizująca i ucząca patriotyzmu. Sztuka miała być przede wszystkim odtworzeniem duszy artysty we wszystkich jej przejawach.

W „Confiteorze” znajdujemy elementy stylizacji językowej. Jest nią stylizacja biblijna, ponieważ ten manifest odnosi się do uczuć, ma specyficzne słownictwo, np.: „kapłan”, „biblia”, „religia”. Wyrażenie „sztuka wczorajsza” oznacza odniesienie się do dawniejszych epok.

8) Nowe zjawiska kultury artystycznej i literackiej.

           Cyganeria artystyczna - była w wieku XIX zjawiskiem socjologicznym występującym niemal w całej Europie. Jej nazwa nawiązywała do tytułu francuskiej powieści Henri Murgera „Sceny z życia cyganerii”.

Charakterystyczne cechy, obyczaje i zwyczaje:

- nieustabilizowany tryb życia,

- nieodpowiedzialność finansowa,

- fantazyjny, prowokujący i rzucający się w oczy ubiór,

- naruszanie reguł mieszczańskiej moralności,

- bulwersowanie opinii publicznej,

- lekceważenie reguł dobrego wychowania,

- nadużywaniu alkoholu.

           Kawiarnia literacka - była instytucją życia literackiego znaną w całej Europie w XIX w. Była miejscem spotkań środowiska artystycznego i literackiego. Najczęściej było to prywatne mieszkanie rodziny arystokratycznej.

           Kabaret literacki - był bezsprzecznie „wynalazkiem „ modernizmu. Kabarety powstawały w wielkich stolicach europejskich: Berlin, Paryż. Pomysł założenia kabaretu literackiego w Krakowie rzucił po swoim powrocie z Paryża młody dramatopisarz Jan August Kisielewski.

           Sztuka stosowana czyli użytkowa, realizowała ideę pięknego przedmiotu towarzyszącemu człowiekowi w życiu codziennym, np.: lampy, wazony, przybory piśmienne, biżuteria, serwisy, meble, pocztówki i plakaty a nawet reklamy wyrobów przemysłowych. Sztuka użytkowa często korzystała z motywów zdobniczych stylu artystycznego zwanego secesją („nowa sztuka”).

           Film pojawił się w ostatnich latach XIX w. W postaci niemych obrazów. Pierwsze polskie pokazy nowego wynalazku – kinematografu odbyły się już w 1896 r. w Warszawie, Krakowie i Lwowie. Pierwsze polskie nieme ekranizacje dzieł literackich („Dzieje grzechu” S. Żeromski) powstały w roku 1911.

9) Kierunki artystyczne w sztuce i literaturze.

Impresjonizm - był ruchem artystycznym, który pojawił się we Francji w 60. latach.

Cechy impresjonizmu:

- odejście od dotychczasowych reguł i zasad panujących w sztuce,

- oddanie za pomocą środków malarskich wszelkich zmienności, jakie dostrzegali wokół siebie twórcy,

- starano się oddać to, co widziano przed sobą,

- brak wyraźnych konturów i wszelkich szczegółów,

- zainteresowanie się wpływem światła na rzeczywistość,

- łagodna, przyjemna i jasna kolorystyka (pastelowe kolory),

- starano się oddać jak najlepiej ruch, dynamikę oraz zatrzymać chwilę.

Przedstawiciele impresjonizmu:

- Claude Monet,

- Auguste Renoir,

- Podkowiński.

-3-

Impresjonizm w literaturze:

- współistniał z naturalizmem, ekspresjonizmem lub symbolizmem,

- w prozie narracyjnej spowodował rozluźnienie tradycyjnych więzów formalnych, a zwłaszcza ciągłości czasowej,

- cechował się daleko posuniętym subiektywizmem,

- w liryce zmierzał ku pogłębieniu nastroju oraz posługiwaniu się analogiami z kompozycją muzyczną.

******

Symbolizm - kierunek poetycki i w sztukach plastycznych, powstał we Francji i Belgii w drugiej połowie XIX w.;                             przeciwieństwo naturalizmu.

...