PRAWO HANDLOWE
Wykład 1 (09.10.06)
Modele gospodarcze i ich charakterystyka
W wielu opracowaniach wskazuje się w sposób oczywisty na istnienie określonych relacji, związków pomiędzy modelem ustrojowym funkcjonującym w określonym państwie, przyjętym, preferowanym w danym okresie w danym państwie przez przepisy konstytucyjne jak również i w praktyce modelu ustrojowego funkcjonowania państwa a modelami gospodarczymi, w ramach których funkcjonuje szeroko rozumiana gospodarka czy obrót gospodarczy. Innymi słowy tu trzeba dostrzegać oczywistą współzależność pomiędzy przyjętym przez polityków, czy może nie przez polityków a parlamentarzystów w dobrym tego słowa znaczeniu określonych konstrukcji modelu gospodarczego, który jest preferowany w danym okresie czasu ze wskazaniem na to, że realizacja określonego modelu gospodarczego, realizacja poprzez akty prawne, ustawodawstwo wymaga określonych narzędzi. Innymi słowy narzędzia rozumiane jako instrumentarium prawne, normatywne, jako określone instrumenty funkcjonujące w sferze prawnej muszą być adekwatne, czy w założeniu powinny być adekwatne do wspierania realizacji modelu gospodarczego preferowanego w danym państwie w danym okresie czasu. I wobec powyższego, ponieważ jest sprawą oczywistą, że w różnych okresach czasu rozwiązania ustrojowe, modelowe, również w naszej najnowszej historii no były rozmaite, wobec powyższego w okresach, w których dominowały elementy, zaraz powiem jakie, modeli ustrojowych, w tych okresach, to było naturalną koleją rzeczy w ustawodawstwie musiały istnieć takie rozwiązania normatywne, które miały za zadanie czy na celu wspieranie określonych rozwiązań ustrojowych. Ja abstrahuję od tego czy dobrych czy niedobrych, bo tu nie problem w tej chwili w ocenach, tylko chcę w tym momencie wskazać na to, że istnienie pewnego związku pomiędzy założeniem modelu ustrojowego, którego realizacja jest w danym okresie preferowana w danym kraju a instrumentami prawnymi, które są adekwatne do realizacji tego modelu. I zaraz spróbuję Państwu to na pewnych przykładach wskazać. Otóż gdybyśmy próbowali powtórzyć to, co w piśmiennictwie spotyka się jeżeli chodzi o wyróżniane modele gospodarcze to wyróżnia się 3 właściwie modele, w tym 2 klasyczne, przeciwstawne sobie modele, a trzeci jest modelem, który jest elementem powiązania dwóch pierwszych. A mianowicie: model dyrektywnego planowania czy zarządzania, czy jak kto woli model centralistyczny, z którego klasyczną postacią, no na szczęście nie mamy do czynienia tylko mamy już w zamierzchłej przeszłości to założenie. Jak dla mnie odmienny w stosunku do pierwszego – model parametryczny, czy model zdecentralizowany. No i model mieszany, a więc taki, który łączy elementy obu skrajnych, dwóch pierwszych modeli, przy czym stopień nasilenia elementów jednego z dwóch pierwszych modeli może być różny w różnych okresach czasu w modelu mieszanym. Mogą dominować elementy pierwszego bądź elementy drugiego modelu. I proszę zwrócić uwagę na to, że w modelu centralistycznym, to jest dość oczywiste, mamy do czynienia, gdy chodzi o sferę gospodarczą, sferę realizacji funkcjonowania obrotu gospodarczego, mamy do czynienia co do zasady z dominacją elementów nakazowych, z dominacją elementów o charakterze władczym. A co się z tym wiąże, z dominacją takich instrumentów, które mają charakter, mówiąc szeroko bardzo, czy dominują elementy administracyjnoprawne. Dominują elementy administracyjnoprawne, elementy władcze i po przerwie wskażę Państwu na przykłady takich rozwiązań, które funkcjonowały nawet w kodeksie cywilnym swego czasu, a miały na celu wsparcie realizacji tego właśnie modelu.
Jak powiedziałem określony model przesądza, czy stymuluje, o adekwatnym dla niego instrumentarium prawnym i odwrotne powiązanie, instrumenty prawne funkcjonujące w określonych warunkach ustrojowych w założeniu mają zapewniać realizację ustrojowych założeń funkcjonowania gospodarki. To jest oczywiste, co powiedziałem i dlatego chcę tylko Państwu wskazać na pewne przykłady, no na szczęście dla Państwa zamierzchłe a dla mnie z historii rozwiązań normatywnych, które w naszym polskim kodeksie cywilnym funkcjonowały w okresie, kiedy mieliśmy do czynienia z istotną dominacją modelu no dyrektywnego, czy dyrektywnego zarządzania gospodarką czy tego modelu zwanego centralistycznym. Otóż proszę Państwa w kodeksie cywilnym, który wszedł w życie w 1965 roku do aż 1990 roku kiedy nastąpiły istotne zmiany w regulacji kodeksowej, funkcjonowały, choć oczywiście w różnym stopniu intensywności wykorzystania takie instrumenty, w kodeksie cywilnym, które przewidywały powstanie stosunków obligacyjnych na mocy decyzji administracyjnej i decyzji właściwego organu gospodarczego. Telefoniki prosimy o wyłączenie bo to wszystkim nam przeszkadza. Otóż proszę Państwa były instrumenty, które w ówczesnych przepisach przed 1990 rokiem, kodeksu cywilnego, chodziło o art.397-404, które stopniowały stopień dopuszczalnej ingerencji organów zarządzających gospodarką na kształt obrotu gospodarczego. W ten sposób różnicowały, że po pierwsze były przepisy, które pozwalały na powstanie stosunku zobowiązaniowego w wyniku zawarcia umowy, ale umowy obligatoryjnej. Czyli innymi słowy, i to był łagodniejszy sposób ingerencji ustawodawcy w sferę funkcjonowania obrotu, kiedy co prawda stosunek obligacyjny powstawał w wyniku zawarcia umowy, czyli dwustronna czynność prawna jakim jest umowa była źródłem kreującym węzeł obligacyjny, ale do zawarcia tej umowy dochodziło w wyniku wykonania obowiązku jej zawarcia, obowiązku który był wówczas sankcjonowany możliwością jego wymuszenia. Był to czas, kiedy jeszcze, gdy chodzi o wymiar sprawiedliwości w sferze gospodarczej funkcjonował tzw. arbitraż gospodarczy, a więc organ, który zajmował się rozstrzyganiem sporów pomiędzy, według ówczesnej terminologii, jednostkami gospodarki uspołecznionej, które to jednostki gospodarki uspołecznionej, dla Państwa zamierzchła historia, podlegały określonym realiom planowania gospodarczego, centralnego planowania gospodarczego, wobec powyższego kontrahenci w zakresie swobody kontraktowania byli w daleko idącym stopniu ograniczeni. Wręcz na mocy określonych aktów prawnych, na określonych podmiotach spoczywał obowiązek zawarcia umowy i ten obowiązek zawarcia umowy powodował, że zawarcie umowy w wykonaniu tego obowiązku kreowało węzeł obligacyjny, aczkolwiek zarówno wybór kontrahenta, kształtowanie treści umowy, wielokrotnie forma zawarcia umowy były wyłączone z zakresu swobody kontraktowania, bo w tym przedmiocie rozstrzygały normy bardzo często o imperatywnym, bezwzględnie obowiązującym charakterze. Ewentualne próby uchylenia się od wykonania obowiązku zawarcia umowy obligacyjnej były sankcjonowane szczególnymi wówczas powództwami, w których dochodzenie i uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia przed organami arbitrażu powodowało, że w istocie w ten sposób wymuszano powstanie stosunku obligacyjnego. Co powiedziałem, w tamtych warunkach czy w okresie funkcjonowania tego instrumentarium ten element kiedy ten instrument, kiedy mamy do czynienia z umową obligatoryjną powiedziałem, że był jeszcze elementem o charakterze nieco bardziej liberalnym, aczkolwiek w części wykorzystywanym. Innym instrumentem była konstrukcja, na szczęście no nie była nadmiernie często wykorzystywana, była konstrukcja, która zakładała, że stosunek obligacyjny pomiędzy określonymi podmiotami, określonej treści powstawał bezpośrednio w wyniku aktu władczego, w wyniku decyzji administracyjnej, a więc aktu zachowania o charakterze władczym, przy czym proszę Państwa, żebyśmy się dobrze rozumieli to umówmy się, że używam pojęcia decyzja administracyjna w znaczeniu aktu o charakterze władczym, a nie w sposób precyzyjny w rozumieniu przepisów KPA. A więc mówiąc o decyzjach administracyjnych mówię o szeroko rozumianej władczej formie oddziaływania uprawnionego w oparciu o przepisy podmiotu. I w takiej sytuacji również dochodziło do powstania węzła obligacyjnego, ale nawet bez pośrednictwa zawarcia nawet obligatoryjnej umowy, bo bezpośrednim źródłem powstania węzła obligacyjnego pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w gospodarce był wprost władczy akt uprawnionego organu. To oczywiście po pierwsze ograniczało a momentami eliminowało swobodę podmiotów uczestniczących w obrocie, ale było to następstwem dominacji modelu, w którym dominował centralny plan gospodarczy i potrzeba w rozumieniu ówczesnych podmiotów, które decydowały o funkcjonowaniu gospodarki w tamtym okresie, instrumentów, które miały zabezpieczyć wykonanie zadań planowych, których to wykonanie w ocenie centralnego kwalifikatora było w ówczesnym modelu niezbędne. Jeżeli chodzi o model parametryczny czyli model zdecentralizowany to zwłaszcza po zmianach ustrojowych, również w naszym kraju, to w płaszczyźnie jurydycznej, normatywnej odzwierciedliło się w sposób oczywisty poprzez eliminację bądź daleko idące ograniczenie władczych instrumentów prawnych czyli instrumentów prawnych o władczym charakterze na rzecz instrumentów prywatnoprawnych, by wprost powiedzieć na rzecz umów, czynności prawnych o charakterze dwustronnym i znacznego poszerzenia swobody kontraktowania z jednoczesną eliminacją ograniczeń tej swobody tylko do tych przesłanek, które przewiduje ustawodawca a wśród znacie Państwo te przesłanki o których mowa w art. 353(1) KC. A więc wydaje mi się, że wystarczy, żeby podsumowując ten wątek rozważań powiedzieć, po pierwsze o istnieniu wzajemnych współzależności pomiędzy ustrojowo przyjmowanym w określonym czasie modelem gospodarczym i adekwatnymi dla jego realizacji instrumentami prawnymi. Im bardziej model zdyrektywizowany, centralistyczny, tym większy udział dla potrzeby zapewnienia jego realizacji instrumentów o charakterze administracyjnym, władczym. Im bardziej warunki ustrojowe pozwalały na kształtowanie parametrycznego modelu gospodarczego, modelu zdecentralizowanego w tym większym stopniu dla zapewnienia jego realizacji wykorzystywano instrumenty o charakterze prywatnoprawnym, a wśród nich zwłaszcza kontrakty, które zapewniają co do zasady jak powiedzieliśmy swobodę zarówno w odniesieniu do decyzji o zawarciu umowy, co w modelu centralistycznym wielokrotnie było wyłączone, dalej swobody co do wyboru kontrahenta, to jest również element swobody kontraktowania, swobody co do określenia treści kontraktu, a więc wzajemnego określenia praw i obowiązków przez kontrahentów, bez wprowadzania ograniczeń w tym przedmiocie ze strony ustawodawcy bądź wreszcie, choć oczywiście dzisiaj także z wyjątkami, swobody w określeniu formy dokonania czynności prawnej, ściślej już formy zawarcia umowy. W tym zakresie wiemy oczywiście dobrze że ograniczenia istnieją nadal ze względu na przedmiot transakcji, najkrócej mówiąc w odniesieniu do przedmiotu transakcji. I teraz jeżeli chodzi proszę Państwa o model mieszany to ten model jest jak sama nazwa wskazuje elementem łączącym elementy obu skrajnych modeli przy czym cały problem sprowadza się do tego w jakim zakresie istnieje potrzeba wykorzystania instrumentów władczych w sferze obrotu gospodarczego i adekwatnych do tego instrumentów realizacji tego obrotu a w jakim zakresie mamy do czynienia z elementami o charakterze parametrycznym, zdecentralizowanym. I proszę Państwa w piśmiennictwie panuje chyba trafny pogląd, że właściwie w żadnym kraju nie istniał żaden z tych klasycznych dwóch, przeciwstawnych modeli w swojej czystej, laboratoryjnej skrajnej postaci. Z reguły mamy do czynienia z modelem, w którym dominują elementy modelu dyrektywnego, i takie w których uzyskują znaczną przewagę elementy modelu zdecentralizowanego. I konsekwencją tego jest dostosowanie ustawodawstwa, a więc stworzenia adekwatnych instrumentów, które mają na celu zapewnić realizację każdego z aktualnie funkcjonującego w warunkach ustrojowych modelu. Jeżeli chodzi o sytuację w Polsce po zmianach ustrojowych 1990 roku no to jest sprawą dla nas wszystkich nas oczywistą, że dominują elementy modelu zdecentralizowanego, parametrycznego, ponieważ jak doskonale wiecie dzisiaj są dyskusje w płaszczyźnie politycznej na temat tego, czy i w jakim zakresie elementy którego z tych modeli nadal powinny być kontynuowane czy nie. Jeżeli chodzi o model parametryczny, czy model, w którym dominują elementy zdecentralizowania gospodarki, a zatem wykorzystywania w większym stopniu instrumentów wręcz powiem cywilnoprawnych. Elementów cywilnoprawnych, a więc takich elementów prywatnoprawnych, które zapewniają podmiotom uczestniczącym w obrocie realny wpływ na kształt wzajemnych powiązań gospodarczych. Otóż jeżeli chodzi o ten model w naszych warunkach to muszę powiedzieć tak, że oczywiście także spotkamy w warunkach modelu zdecentralizowanego określone instrumenty prawne, one nawet pojawiają się aktualnie, zaraz podam przykład, instrumenty prawne, które mają na celu zapewnienie określonego wpływu państwa na rozwój gospodarczy czy na funkcjonowanie gospodarki. Przykład. Otóż proszę Państwa długi czas była w Polsce dyskusja na temat tego czy KSH przewidział tzw. instytucję złotej akcji. Ja jeszcze o tym będę mówił jak przejdziemy na grunt odpowiednich przepisów KSH. Złotej akcji to jest oczywiście termin pozajurydyczny bo takich terminów w ustawie Państwo wprost nie znajdziecie, ale chodzi o akcjonariusza, którym jest Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, które posiadają tego rodzaju uprawnienie może zablokować mówiąc potocznie podjęcie uchwał przez określone walnego zgromadzenia spółki, nawet uchwał podejmowanych przez posiadających większość akcjonariuszy. Problem jest w odniesieniu do tych spółek, których przedmiotem działalności jest materia mówiąc najkrócej dotycząca bezpieczeństwa państwa i porządku, np. sprawy zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwa. Wobec powyższego spółki, które mają za przedmiot działalność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwa czy dostarczania energii elektrycznej, w których określonym udziałowcem jest również Skarb Państwa, aczkolwiek jest udziałowcem mniejszościowym w stosunku do innych udziałowców czy w tych spółkach takich preferencyjnie traktowany akcjonariusz jak SP może ze względu na przyznane mu ustawą uprawnienia blokować podejmowanie uchwał przez walne zgromadzenie takiej spółki, które uchwały stwarzały zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku państwa w tym sektorze w tej płaszczyźnie, w zakresie np. bezpieczeństwa energetycznego. To jest problem bardzo ciekawy z jednej strony, prywatnoprawnej, z tym ustawodawca długo się wahał jak to rozstrzygnąć. Do roku 2004 lub 2005, kiedy wprowadzono zmiany szczególną ustawą z czerwca 2005, szczególną ustawą wprowadzono zmiany, którymi przyznano takim uprawnionym akcjonariuszom jak SP i jednostki samorządu terytorialnego, w pewnych ściśle przewidzianych uchwałą sytuacjach, przy spełnieniu ściśle określonych przesłanek uprawnienie do wetowania uchwał walnego zgromadzenia, nawet w sytuacji, gdy w walnym zgromadzeniu uczestniczą akcjonariusze mający pakiet większościowy w stosunku do tego preferencyjnie traktowanego wspólnika jakim jest SP lub jednostka samorządu terytorialnego. Z woli ustawodawcy ze względu na zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego ustawodawca ogranicza funkcjonowanie spółki akcyjnej wg klasycznych tradycyjnych zasad, gdzie siła przebicia kapitałowego przesądza o podejmowaniu decyzji, ogranicza ze względu na to, że uzyskuje on możliwość zdecydowanego wpływu na treść podejmowanych uchwał akcjonariusz co prawda mniejszościowy ale mający określony status i zobowiązany z woli ustawodawcy do zapewnienia bezpieczeństwa w określonych, strategicznych dla państwa materiach. Podaję przykład tego, że również w dzisiejszych warunkach mamy do czynienia z przykładami takich sytuacji, kiedy ustawodawca wprowadza określone ograniczenia, wprowadza określone instrumenty, które w sposób władczy wpływają na modyfikacje klasycznych reguł działalności w zakresie swobody funkcjonowania spółek kapitałowych, ale ze względu na to że istnieją w ocenie ustawodawcy określone przesłanki, które mają uzasadniać potrzebę odstępstwa od klasycznych reguł funkcjonowania spółki kapitałowej, gdzie o treści podejmowanych uchwał przesądza stopień kapitałowego zaangażowania i większość kapitałowa. Tego rodzaju sytuacja również u nas dziś występuje i można powiedzieć że dziania w obecnym stanie prawnym występują pełne podstawy ku temu aby bronić poglądu, że w polskim ustawodawstwie ustawodawca przesądził obecnie o istnieniu instytucji złotej akcji. Przed wprowadzeniem tej ustawy były olbrzymie dyskusje czy inne przepisy nie uzasadniają podstawy do przyjmowania że taka złota akcja istnieje, ale wykładnia przepisów, które wówczas obowiązywały większość skłaniała do poglądu, że podstaw do konstruowania złotej akcji nie ma. Natomiast po wejściu w życie tej ustawy szczególnej o szczególnych uprawnieniach SP tego rodzaju podstawa jest i wobec powyższego trzeb przyjąć że mamy do czynienia z pewną formą też ingerencji w swobodę działalności, ale ingerencji która w oparciu również o preferencje aktualnego ustawodawcy jest uzasadniona. Ja jeszcze wspomnę nawiązując do kwestii historycznych koncepcji i modelowych rozwiązań, do tego jak problem regulacji obrotu cywilnoprawnego był kształtowany w państwach o podobnych jak w Polsce przed ‘90 rokiem warunkach. Nie mamy się co wstydzić regulacji stosunków cywilnoprawnych przed rokiem ‘90. Zarówno obecnie, jak w warunkach obowiązywania KC przed ’90 rokiem, w Polsce generalnie dominowała zasada jedności prawa cywilnego. Generalnie dominuje zasada jedności prawa cywilnego. Zasada jedności prawa cywilnego oznacza że stosunki cywilnoprawne bez względu na charakter uczestniczących w nim podmiotów, bez względu na status uczestniczących w nim podmiotów podlegają regulacji KC. Dzisiaj to się wydaje oczywiste dlatego że mamy do czynienia z tym iż pewną przesłanką modelu ustrojowego jest priorytet dla prawa własności i brak podstaw do różnicowania prawa własności ze względu na status podmiotów, którym to prawo własności przysługuje. Dzisiaj nie ma jakichkolwiek podstaw, a inaczej było przed ’90 rokiem do preferencyjnego traktowania np. prawa własności państwowego w stosunku do prawa własności prywatnej. To jest oczywiste bez względu na modyfikację , transformację ustrojową i tworzenie modelu ustrojowego, w którym prywatna własność doznała wreszcie określonej równoprawnej ochrony z innymi rodzajami własności. Natomiast gdybyście Państwo sięgnęli do modelu ustrojowego, a w tym gospodarczego o którym mówiłem, to tam właśnie ze względu na ustrojowe wymogi potrzeba szczególnej jurydycznej ochrony dla własności państwowej. To się realizowało właśnie przez określone także normy kodeksowe. Również w naszym polskim KC były normy, które przewidywały np. ustanowienie prawa zastawu na przesyłki w wypadku kiedy wysyłający nie płacił przewoźnikowi należności, ale to prawo nie mogło być realizowane, jeżeli wysyłającym była państwowa jednostka organizacyjna. Pierwszy z brzegu przykład Państwu podałem, gdzie uprawnienie wierzyciela było zróżnicowane w zależności od tego, kto jest podmiotem własności, znaczy co jest przedmiotem własności, na którym ewentualnie miałoby być realizowane zabezpieczenie w postaci ustawowego prawa zastawu. Wobec powyższego tego rodzaju różnicowanie stopnia ochrony warunkowanego prawem własności podmiotu o chronionym statusie zniknęło po ’90 roku ze względu na zmianę modelu ustrojowego. Ale wracają do tego co chciałem Państwu powiedzieć, że nie mamy powodu do wstydu, jeśli chodzi o stan prawny przed ’90 rokiem porównaniu a innymi krajami bloku Europy Środkowowschodniej. W tamtym okresie u nas na szczęście obowiązywała zasada jedności prawa cywilnego. Tzn. co do zasady istniał KC, który był aktem normatywnym regulującym stosunki cywilnoprawne z udziałem osób fizycznych i osób prawnych, w tym również takich które określano ówcześnie mianem jednostek gospodarki uspołecznionej a zatem jednostek działających w oparciu o preferowane formy własności. W szczególności zwłaszcza w oparciu o preferowaną wówczas własność państwową. Tak było u nas. Oczywiście nie chcę przez to powiedzieć że ówczesny ustawodawca w sposób jednolity traktował czy honorował, ochraniał własność prywatną i własność państwową. Tym niemniej dlatego uważam że kształt prawny czy model regulacji prawnej w Polsce dostrzegany był korzystniej aniżeli w innych krajach, dlatego że w Polsce na szczęście nie stworzono odrębnego kodeksu gospodarczego, rozumianego nie jako kodeks handlowy, bo to jest nie ze względu na przedmiot regulacji, ale kodeksu gospodarczego tak, jak to się stało w ówczesnej Czechosłowacji czy w ówczesnym NRD. W tamtych krajach mieliśmy do czynienia z dwoma równoległymi niejako regulacjami stosunków cywilnoprawnych, w których tzw. Obóz klasyczny, obrót z udziałem osób fizycznych podlega ale wyłącznie podlegał kodeksowi cywilnemu, a obrót z udziałem podmiotów o preferencyjnie traktowanym majątku, czy też obrót pomiędzy takimi podmiotami a osobami fizycznymi podlegał odrębnej szczególnej regulacji ustawowej którą określano różnie nazywając te ustawy, dla porządku nazywając je kodeksem gospodarczym. Czyli tworzono dualizm regulacji wskazujący wyraźnie na potrzeby odmiennego, preferencyjnego traktowania określonej kategorii podmiotów ze względu na potrzebę zapewnienia szczególnej ochrony. U nas generalnie na szczęście ustawodawca w tym kierunku nie poszedł. U nas również w tamtym okresie funkcjonował jak wiemy KC z deklarowaną zasadą jedności, ale zarazem był wówczas taki art.2 KC który przewidywał, że w sytuacji gdy istnieją szczególne potrzeby obrotu pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej Rada Ministrów może podejmować uchwały regulujące w sposób specyficzny, szczególny w stosunku do reguł kodeksowych określoną materię. Aczkolwiek RM skorzystała kilkakrotnie z tego rodzaju uprawnienia, to jednak można powiedzieć że było to zdecydowanie mniejsze wyodrębnianie tego obrotu gospodarczego w płaszczyźnie jurydycznej w stosunku do regulacji w innych wcześniej wymienionych krajach. Otóż w tamtym czasie RM stworzyła niejako odrębne reżimy prawne poprzez wydane uchwały odbiegające od przepisów kodeksu dla potrzeb obrotu towarowego i wykonywania robót budowlanych, tzw. działalność inwestycyjna. To były próby odmiennego uregulowania sytuacji prawnych z udziałem preferencyjnie traktowanych podmiotów.
Podział prawa na gałęzie prawa
Czy prawo handlowe, czy jak kto woli prawo gospodarcze jest odrębną gałęzią prawa?
Prawo handlowe nie jest odrębną gałęzią prawa. Należy prześledzić jakie są zasadnicze kryteria podziału prawa na gałęzi prawa. Podstawowym kryterium wyodrębniania gałęzi prawa jest specyfika, szczególność metody regulacji prawnej. Nie ma podstaw do wyodrębnienia prawa handlowego jako odrębnej gałęzi prawa, nie ma odrębnej handlowoprawnej metody regulacji. Występuje metoda cywilnoprawna regulacji i szeroko rozumiana metoda administracyjnoprawna regulacji, czyli metoda władcza. Nie ma trzeciej metody regulacji prawnej, która by wykraczała poza te dwie metody regulacji. Normy prawa handlowego charakteryzują się cywilnoprawną metoda regulacji. Normy prawa handlowego należą do szeroko rozumianego prawa cywilnego. Prawo handlowe korzysta z instrumentarium prawa cywilnego i dlatego cywilnoprawna metoda regulacji dominuje. Innym kryterium wyodrębnienia gałęzi prawa może być przedmiot regulacji. Przy tym kryterium można pokusić się o próbę wyodrębnienia prawa handlowego jako gałęzi prawa. Specyficznym przedmiotem regulacji jest szeroko rozumiana działalność gospodarcza i to bez względu na rangę podmiotów, statusu prawnego podmiotów, które w tej działalności gospodarczej uczestniczą. Obecnie nie ma postaw do wyodrębniania prawa handlowego ze względu na rodzaj podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym. Możliwość wyodrębnienia prawa handlowego istnieje tylko dla potrzeb dydaktycznych. Prawo handlowe nie jest odrębną gałęzią prawa, bo nie ma odrębnej metody regulacji prawnej.
Przedmiot prawa handlowego, przedmiot regulacji
Wyodrębnia się dwie płaszczyzny, które pozostają przedmiotem zainteresowania prawa handlowego. Mianowicie ustrój przedsiębiorców, a więc zagadnienia ustrojowe w odniesieniu do płaszczyzny podmiotowej, tryb tworzenia i funkcjonowania podmiotów określanych mianem przedsiębiorców, bez odnoszenia się do statusu cywilnoprawnego. I druga płaszczyzna poza ustrojem przedsiębiorców: czynności handlowe z ich udziałem. Czynności prawne, w tym zwłaszcza umowy dokonywane z udziałem tych podmiotów. Bądź dokonywane pomiędzy nimi, bądź z ich udziałem. Mamy do czynienia ze wskazaniem właśnie na te dwie płaszczyzny. Chodzi o spółki szeroko rozumiane, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie. Czynności dokonywane przez przedsiębiorców dotyczą różnej sfery działalności przedsiębiorcy, np. czynności handlowe, czynności dokonywane w sferze działalności przez banki, umowy ubezpieczenia, prawo przewozowe, prawo wekslowe to są przykłady regulacji pozakodeksowych, które wskazują na te czynności handlowe które są najczęściej dokonywane przez przedsiębiorców lub z udziałem przedsiębiorców.
Źródła prawa handlowego
Konstytucja.
Określa źródła prawa handlowego, ale art. 87 wspomina o źródłach powszechnie obowiązujących, przy czym te źródła doznają określonych modyfikacji.
Art. 87.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej. W tej kwestii jest orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.
Art. 8.
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Zatrzymajmy się na chwilę nad tymi ostatnimi źródłami. Jeżeli chodzi o ratyfikowane umowy międzynarodowe:
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Przy spełnieniu określonej przesłanki ustawowej wskazuje się na pierwszeństwo ratyfikowanych umów międzynarodowych. Rozporządzenia jako źródła prawa mogą być tak traktowane jeżeli spełniają wymogi art. 92.1 konstytucji.
Art. 92.
1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.
Delegacji powinna określać zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Rozporządzenia powinno być wydane w zakresie i na podstawie delegacji ustawowej. Akty prawa miejscowego mogą także zawierać rozwiązania materialnoprawne dotyczące działalności gospodarczej, z tym ograniczeniem że obowiązują na obszarze działania organów które je ustanowiły. W artykule o powszechnie obowiązujących źródłach prawa nie ma nic o uchwałach Rady Ministrów, ani o zarządzeniach Prezesa Rady Ministrów.
Art. 93.
1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.
2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Te źródła mają ograniczony zakres obowiązywania tylko do podmiotów podległych organizacyjnie organowi wydającemu te akty.
Źródłem prawa handlowego jest także KC w sferze stosowania prawa spółek.
Art. 2 KSH:
Art. 2. W sprawach określonych w art. 1 § 1 nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio.
Art. 1. § 1. Ustawa reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych.
§ 2. Spółkami handlowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.
Np. elementem funkcjonowania spółek jest także dochodzenie roszczeń, a więc także i przedawnienie roszczeń dochodzonych przez spółki. Wtedy stosuje się przepisy KC wprost, a nie odpowiednio. KC jest ważnym źródłem prawa handlowego, w części regulującej funkcjonowanie spółek handlowych.
Dalsze ustawowe źródła prawa handlowego: ustawy mające za przedmiot regulacji ustrój innych przedsiębiorców niż spółki prawa handlowego, np. prawo spółdzielcze, po części także prawo upadłościowe i naprawcze, ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym i przepisy wprowadzające tą ustawę.
Źródła prawa ale nie powszechnie obowiązującego prawa, tzw. wzorce umowne, wśród których dominują. Tzw. wzorce nienormatywne, choć można spotkać w ustawodawstwie wzorce normatywne choć coraz rzadziej. Wzorce umowne uregulowane są w KC oraz w aktach prawnych pozakodeksowych (prawo bankowe, prawo ubezpieczeniowe, prawo transportowe).
Art. 384. § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
§ 3. (uchylony).
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
§ 5. W przypadku umowy ubezpieczenia przepisy niniejszego tytułu stosuje się do stron umowy, także gdy ubezpieczający nie jest konsumentem.
Są to źródła prawa ograniczone do podmiotów uczestniczących z twórcą wzorca w stosunkach prawnych. Stanowią źródła prawa handlowego choć ograniczone do wewnętrznych stosunków. Wszelkie wzorce umowne mają na celu standaryzację obrotu, tam gdzie dochodzi do powtarzalności transakcji z udziałem przedsiębiorcy. Postanowienia wzorca określone przez stronę nie kształtują umowy bezpośrednio tylko kształtują treść stosunku obligacyjnego, którego umowa jest jednym z kreatorów. Stosunek zobowiązaniowy z udziałem przedsiębiorcy jest co do treści kształtowany przez postanowienia umowy, ale nie tylko lecz także przez treść wzorca, ale po spełnieniu pewnych warunków. Rola wzorców pojawia się w obrocie profesjonalnym z udziałem przedsiębiorców.
W KC określono katalog klauzul abuzywnych, niedozwolonych postanowień.
Do źródeł prawa o znaczeniu międzynarodowym zalicza się skodyfikowane zwyczaje handlowe, mające znaczenie zwłaszcza w międzynarodowym obrocie handlowym. Mogą one przesądzać o interpretacji praw i obowiązków.
Akty erekcyjne określonych podmiotów czy statuty stanowią źródła prawa o charakterze wewnętrznym.
Wykład 2
Zasady prowadzenia działalności gospodarczej znajdujące zakotwiczenie w konstytucji
· Zasada wolności gospodarczej (zasadza swobody działalności gospodarczej, wolnej konkurencji)
· Równości przedsiębiorców (równego traktowania przedsiębiorców) [K, usdg]
· Samodzielności przedsiębiorców [ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, Prawo Spółdzielcze, ksh]
· Samofinansowania przedsiębiorców
· Jawności działalności gospodarczej [usdg, uKRS]
· Uczciwej konkurencji (poszanowania dobrych obyczajów
Art.20 konstytucji – „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej (…)”. Ścisła korelacja z art.22 – „ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny”. Dwie różnorakie przesłanki dopuszczalności ograniczenia tej zasady. Kumulatywne przesłanki. Samo wprowadzenie w ustawie wymaga jeszcze sprawdzenia czy dokonał tego ze względu na ważny interes publiczny. Kwestia zgodności z konstytucją ustawy przez TK. Czy spełnia wymogi stawiane w art22K. TK w niedawnym orzeczeniu uznał że zasada swobody umów wynika z konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej. Czyli sąd polubowny nie może narzucić obowiązek zawarcia umowy przedsiębiorcy. To wynika tak z tej zasady jak i ograniczenia dopuszczalne wymienione w 353(1). Pan profesor uważa że zasada swobody umów jest tylko przejawem zasady wolności działalności gospodarczej. Emanacja zasady swobody umów. Art32.2.K – zakaz dyskryminacji w różnych dziedzinach życia społecznego – także w życiu gospodarczym. To wymaga od ustawodawcy zwykłego przestrzegania w ustawach zwykłych tej zasady.
Art.64K.2. – „własność i inne prawa majątkowe podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej”. Ta zasada musi przekładać się na rozwiązania w ustawodawstwie zwykłym. W poprzednim stanie prawnym masa przepisów że zabezpieczanie roszczeń było roz...
katybekier