Goffman(1).odt

Goffman opisuje jakie cechy powinien posiadać aktor, aby mógł dobrze odegrać swoją rolę. Cechy te oraz techniki manipulowania wrażeniami prowadzą do uniknięcia podstawowych dezorganizacji przedstawień (incydentów). Rodzaje dezorganizacji przedstawień:
- mimowolne gesty- drobne nieumyślne działania mogą przekazać wrażenia w danym momencie niestosowne. Jednostka odpowiedzialna za mimowolny gest może zdyskredytować swój występ, występ partnera lub własnej widowni. 
- Przybycie nie w porę- gdy outsider wkracza przypadkowo do strefy gdzie odbywa się przedstawienie, lub kiedy członek publiczności niechcący wchodzi za kulisy; aktorzy są zaskoczeni w sytuacji pewnej działalności, która nie daje się pogodzić z wrażeniami, jakie z szerszych społecznych względów winni byli robić na intruzie.
- Faux pas- zakłocenie projekcji powstające wskutek mimowolnych gestów lub wejście intruza i polegające na ujawnieniu faktów (takich jak wstydliwe sekrety, negatywnie oceniane cechy) z dawniejszego życia aktora lub jego aktualnej działalności, które ujawnione w czasie przedstawienia, mogłyby zdyskredytować lub osłabić jego deklaracje na temat własnej osoby, która jest częścią projektowanej przezeń definicji sytuacji. ?Faux pas? dzielimy na: a) wpadki i potknięcia ? kiedy wykonawca przyczynia się do zniszczenia obrazu samego siebie oraz b) gafy i nietakty- kiedy wykonawca psuje obraz innej osoby
Mimowolne gesty, wejścia nie w porę i faux pas są przyczyną zakłopotania i dysonansu, zazwyczaj nie zamierzonych przez sprawcę, których z chęcią by uniknął, gdyby znał wcześniej konsekwencje swoich czynów. Czasem jednak jednostka, jakby umyślnie działa w taki sposób, jakby zależało jej na zniszczeniu zgody i wywołaniu rozdźwięków. Takie zachowanie to ?robienie scen?- jednostka działa świadoma możliwych skutków swojego zachowania; a) gdy niektórzy członkowie zespołu nie mogą znieść nieudolności aktorskiej partnerów i zaczynają publicznie krytykować osoby, z którymi powinny współpracować; b) gdy publiczność uznaje, że nie jest zdolna bawić się dalej w grzeczną interakcję lub nie ma na to ochoty, i stawia wykonawców przed faktami lub działaniami ekspresywnymi, o których każdy zespół wie, że są nie do przyjęcia; c) gdy interakcja między dwiema osobami staje się tak głośna, tak ożywiona, tak zwracająca uwagę otoczenia, że zajęte swoimi sprawami osoby postronne są jej świadkami, a nawet zostają zmuszone do zajęcia jakiegoś stanowiska czyli włączenia się do awantury
Aby nie dopuścić do incydentów i ich konsekwencji uczestnicy interakcji i ci, którzy w niej nie uczestniczą muszą posiadać pewne przymioty i wykorzystywać je praktycznie w celu ochrony widowiska. Są trzy grupy tych przymiotów i praktyk:
1) środki obronne- pozwalają wykonawcom ratować występ przed klęską
- lojalność dramaturgiczna- jeżeli zespół chce zachowywać się konsekwentnie, jego członkowie muszą działać tak, jakby przyjęli na siebie pewne moralne zobowiązania (nie powinni zdradzać sekretów między występami; nie mogą wykorzystywać obecności na scenie, aby dawać własne popisy; nie wolno im wykorzystywać przedstawienia jako okazji do zerwania z zespołem); jedną z technik służącą do zabezpieczania się przed grupową nielojalnością jest rozwijanie mocnej wewnątrzgrupowej solidarności, polegające na stwarzaniu za kulisami tak nieludzkiego obrazu publiczności, by moralnie i emocjonalnie uodpornić wykonawcę na ewentualne z nią kontakty; drugą techniką zapobiegania zżyciu emocjonalnemu między aktorem a widownią jest okresowa zmiana widowni (dlatego np. zmienia się dyrektorów banków, by swym stałym klientom nie udzielali korzystnych pożyczek)
- dyscyplina dramaturgiczna- wykonawca pozornie pochłonięty do reszty tym co robi, musi zachować emocjonalny dystans wobec przedstawienia, aby móc radzić sobie z nieprzewidzianymi trudnościami dramaturgicznymi, w miarę ich pojawiania się; zdyscyplinowanym jest ktoś, kto zna swoją rolę, nie popełnia faux pas, nie robi mimowolnych gestów, jest osobą dyskretną, nie kompromituje się i zespołu ujawniając niechcący sekrety, umie zachować ?przytomność umysłu? i zatuszować niewłaściwe zachowanie się partnerów, a przy tym robi wrażenie, że po prostu odgrywa swoją rolę, potrafi stłumić swe spontaniczne i emocjonalne rekcje na błędy partnerów lub niewłaściwe zachowanie się publiczności, zdolny jest stłumić swoje żywiołowe odruchy, aby zrobić wrażenie osoby wiernej emocjonalnej linii zespołu, jest to osoba zrównoważona, potrafiącą panować nad własnym głosem i twarzą, umiejąca ukryć stan swoich uczuć i zamanifestować stosowną do sytuacji reakcję
- rozwaga dramaturgiczna- umiejętność przewidzenia i zaprojektowania najlepszej inscenizacji widowiska; techniki manipulacyjne służące rozwadze dramaturgicznej: a) wcielanie do zespołu osób lojalnych i zdyscyplinowanych; b) uzmysławianie sobie w jakim stopniu można polegać na lojalności i dyscyplinie członków zespołu; c) wybranie widowni najmniej kłopotliwej z punktu widzenia zamierzonego widowiska; d) maksymalne ograniczenie liczebności widowni i aktorów- im mniej uczestników tym mniej możliwości błędów; istnieją jednak dwa powody, dla których owa metoda ograniczenia liczby obecnych podczas występu osób ma wąskie zastosowanie: po pierwsze pewnych przedstawień nie daje się zorganizować bez technicznej pomocy znacznej liczby osób, po drugie okazuje się, że ludzie są znacznie bardziej efektywnymi rekwizytami, służącymi do zwiększenia wrażenia, od rzeczy; e) trzymanie się faktów może umożliwić wykonawcy przeprowadzenie występu, ale może też uniemożliwić inscenizację bardziej złożonego przedstawienia (np. inscenizacja wykonana przez kapłana, adwokata, lekarza- ich pracy nie powinno oceniać się na podstawie jej rezultatów, ale fachowych umiejętności; f) dostosowanie występu do informacyjnych warunków jego inscenizacji, wykonawca musi liczyć się z tym, co widownia może dostrzec oraz z tym, jakie informacje już posiada, należy brać pod uwagę dostęp do informacji ze wewnętrznych w stosunku do interakcji; g) dostosowanie występu do charakteru rekwizytów i zadań, z których należy budować przedstawienie; h) techniki programowania, przygotowanie się na wszelkie możliwe niespodzianki przy spotkaniu się dwóch zespołów face-to-face: ustalenie dokładnego planu określającego , co kto ma robić i w jakiej kolejności; uznanie, że drobne fakty (kto pierwszy wchodzi do pokoju, kto obok kogo siada) są wyrazem szacunku i świadomego obdzielenia tymi przywilejami obecnych, zgodnym z pewnymi niezmiennymi zasadami, jak płeć, wiek, stanowisko, rola w danej ceremonii; przeprowadzenie prób przedstawienia dzięki czemu wykonawcy zdobywają pewną wprawę pozwalającą radzić sobie z niespodziankami; poinstruowanie publiczności jak ma reagować na przedstawienie (zaciera się wtedy jednak granice między wykonawcą a publicznością); 
2) środki protekcyjne- stosowane przez widownię i outsiderów w celu dopomożenia w tym wykonawcom; należy zdać sobie sprawę, że dostęp za kulisy i na scenę jest kontrolowany nie tylko przez wykonawców, ale też przez inne osoby
- ?dyskrecja?- dostęp za kulisy jest kontrolowany zarówno przez wykonawców jak i przez inne osoby. Ludzie zazwyczaj nie wchodzą tam, gdzie nie byli zaproszeni lub dają znak o tym, że się zbliżają- kiedy outsiderzy zbliżają się do stref tego rodzaju dają obecnym tam osobom sygnały ostrzegawcze w postaci wiadomości, pukania czy chrząknięcia, żeby mogły one pozbyć się intruza albo uporządkować dekoracje
- ?nie wtykanie nosa?- kiedy interakcja musi odbyć się w obecności outsidera, często taktownie okazuje on brak zainteresowania i odsuwa się na bok
- istnieje etykieta kierująca postępowaniem jednostek jako widzów, nakazuje ona : właściwy stopień uwagi i zainteresowania przedstawieniem; utrzymywanie w ryzach własnych poczynań, mogących zakłócać przedstawienie; powstrzymywanie się od wypowiedzi i czynów, które mogłyby stanowić faux pas oraz od robienia scen
- kiedy wykonawcy popełniają jakąś gafę publiczność może taktownie błędu ?nie widzieć? lub ochoczo przyjąć przeprosiny
- czasem w chwili próby lub kryzysu wykonawcy, publiczność może wejść z nim w zmowę (np. przy wizytacji kuratora w szkole, uczniowie często zachowują się grzeczniej niż zazwyczaj)
- kiedy wiadomo, że wykonawca jest debiutantem lub z innych powodów łatwiej mu popełnić błędy, publiczność okazuje mu specjalne względy i powstrzymuje od stwarzania trudności, jakich nie oszczędziłaby innym 
3) środki wykorzystywane przez wykonawców, aby umożliwić widowni i outsiderom zastosowanie na ich korzyść środków protekcyjnych- taktowne reakcje na taktowne postępowania
- wykonawca musi być wyczulony na aluzje i umieć je przyjmować, bowiem przy pomocy aluzji publiczność może ostrzegać wykonawcę, że jego spektakl jest nie do przyjęcia i że powinien coś w nim zmienić, aby ratować sytuację
- jeżeli wykonawca w jakikolwiek sposób fałszywie przedstawia fakty, musi to czynić zgodnie z pewnymi zasadami; nie może ustawić się na takiej pozycji, z której nawet najbardziej mętne przeprosiny i najgorliwiej współpracująca publiczność nie mogłyby go wyplątać


1) kontekst analityczny- praca ta dotyczy głównie instytucji społecznych jako systemów względnie zamkniętych (miejsce otoczone zauważalnymi i ustalonymi barierami, gdzie stale występuje określony rodzaj działalności. Instytucja społeczna posiada zespół wykonawców współpracujących ze sobą w celu przedstawienia publiczności określonej definicji sytuacji); przyjęte zostało założenie, że stosunki między instytucjami stanowią samodzielny obszar badawczy i powinny być rozpatrywane analitycznie jako część innego porządku faktów, porządku instytucjonalnej interakcji; inne perspektywy badania instytucji:
- kategorie techniczne- pod kątem efektywności lub nieefektywności instytucji jako celowo zorganizowanego systemu działań podejmowanych dla osiągnięcia z góry określonych celów
- kategorie polityczne- z punktu widzenia działań, jakich każdy uczestnik może wymagać od innych, kar i nagród służących wzmacnianiu tych wymagań oraz kontroli społecznej regulującej wysuwanie żądań i posługiwanie się sankcjami
- perspektywa strukturalna- kategorie horyzontalne i wertykalne podziałów społecznych oraz wzajemnych stosunków między grupami
- kategorie kulturowe- kategorie wartości moralnych wpływających na działalność prowadzoną w ramach instytucji; są to wartości odnoszące się do mód, zwyczajów i kwestii smaku, do grzeczności i dobrych obyczajów, do celów ostatecznych i normatywnych ograniczeń korzystania z pewnych środków itd. 
- Podejście dramaturgiczne- końcowy sposób uporządkowania faktów, dotyczące opisywania stosowanych w danej instytucji technik manipulowania wrażeniami, zasadniczych problemów manipulowania wrażeniami oraz wzajemnych stosunków i cech szeregu zespołów wykonawczych, jakie w danej instytucji działają. 
elementy wspólne dla poszczególnych perspektyw:
- techniczna i dramaturgiczna- zainteresowanie standardami pracy; przykładają duża wagę do faktu, że jedna grupa jednostek jest zainteresowana sprawdzaniem trudno dostrzegalnych zalet i właściwości pracy drugiej grupy jednostek, która z kolei stara się zrobić wrażenie, że jej dzieło ma owe ukryte przymioty
- polityczna i dramaturgiczna- zainteresowanie zdolnością jednostki do kierowania działaniami innych; jeśli jednostka ma kierować innymi ludźmi, często będzie uważała za potrzebne ukrycie przed nimi swoich sekretów strategicznych
- strukturalna i dramaturgiczna- zainteresowanie dystansem społecznym; to czy grupa ludzi o danej pozycji społecznej potrafi utrzymać określony obraz samej siebie w oczach publiczności o innej pozycji, zależy od umiejętności wykonawców zawężenia kontaktów z publicznością.
- kulturowa i dramaturgiczna- problem przestrzegania wzorców moralnych
2) osobowość- interakcja- społeczeństwo
Kiedy jednostka znajdzie się wśród innych, świadomie i nieświadomie projektuje definicje sytuacji, której istotną składową stanowi jej koncepcja samej siebie. Kiedy podczas interakcji następuje coś, co w swej wymowie jest nie do pogodzenia z kształtowanym przez nią wrażeniem znaczące tego konsekwencje są jednocześnie odczuwane na trzech poziomach rzeczywistości społecznej, z których każdy obejmuje odrębny porządek faktów i inny punkt odniesienia:
- interakcja- dialog między dwoma osobami; może znaleźć się w impasie i sytuacji może zabraknąć definicji; zajmowane do tej pory pozycje mogą okazać się nie do utrzymania, a uczestnicy mogą znaleźć się bez wytycznych co do dalszego toku akcji- zwykle wyczuwają oni w takiej sytuacji coś fałszywego, czują się niezręcznie, tracą głowę i wpadają w panikę
- przerwanie przedstawienia może mieć konsekwencje bardziej dalekosiężne- publiczność zwykle uznaje ?ja? projektowane w trakcie występu przez pojedynczego wykonawcę za charakterystyczne w pewien sposób dla jego kolegów, zespołu i instytucji; każde przedstawieni od nowa sprawdza prawomocność takiej zbiorowości i kładzie na szalę jej trwałą reputację- poziom struktury np. jeśli chirurg i pielęgniarka odwrócą się na chwilę od stołu operacyjnego, a poddany narkozie pacjent w tym momencie umrze, nie tylko w przykry sposób zostanie przerwana operacja, ale ucierpi także imię lekarza jako człowieka i dobre imię szpitala
- zdarza się, że jednostka głęboko identyfikuje ?ja? społeczne z określoną rolą, instytucją i grupą wyobrażając sobie samą siebie jako kogoś, kto nie narazi na szwank społecznej interakcji i nie skompromituje całości społecznych, które od tej interakcji zalezą; w takiej sytuacji przerwanie interakcji może zdyskredytować wyobrażenie tak ważne dla jej osobowości- poziom osobowości
3) zróżnicowania kulturowe
Prowadzimy życie towarzyskie zamknięte w czterech ścianach. Naszą specjalnością są nieruchome dekoracje, trzymanie obcych na zewnątrz i zapewnianie wykonawcy pewnej prywatności podczas przygotowania się do występ. Jeśli ktoś przyłapie nas na fałszu czujemy się głęboko upokorzeni. Ale np. w Chinach ludzie nie mają nic przeciwko temu, aby każdy, ktokolwiek ma na to ochotę, przyglądał się wszystkim szczegółom z ich dnia codziennego. To jak żyją, co jedzą, a nawet kłótnie rodzinne, które my staramy się zatuszować, wszystko są to rzeczy, które zdają się być wspólną własnością, nie zaś własnością zainteresowanej rodziny. 
Musimy także być przygotowani na to, że w społeczeństwach o utrwalonej hierarchii, pozycji społecznej i silnej orientacji religijnej jednostki przywiązują czasem mniejsze niż my znaczenie do gry społecznych pozorów i przekraczają społeczne bariery bez żadnych wielkich przedstawień zwracając większą uwagę na człowieka pod maską, niż my uznalibyśmy za możliwe. Co więcej gdy mówimy o naszym społeczeństwie jako całości, musimy też być bardzo ostrożni w uogólnianiu zasad dramaturgicznych np. chociaż na ogół od zespołów w naszym społeczeństwie wymaga się stłumienia gniewu i zawarcia doraźnej zgody, czasem zdarza się, że wymaga się od zespołów dyplomatycznych stłumienia umiarkowanej opozycji i zademonstrowania uczuć gwałtownych, lub np. na posiedzeniu konsultacyjnym może pojawić się potrzeba, by jedna ze stron udała, że została wyprowadzona z równowagi danym obrotem sprawy. 
Proces rozszerzania się fasadowości nasila się np. można zaobserwować osobliwy ruch społeczny, który doprowadził niektóre fabryki, statki, restauracje i domostwa do wyczyszczenia zaplecza do tego stopnia, że występujący tam członkowie zespołów niczym mnisi, komuniści czy niemieccy radni- zawsze na posterunku- i nie istnieje miejsce, którego fasada nie byłaby strzeżona, publiczność zaś ogrania chęć oglądania tego, co zostało dla niej przygotowane.
Możemy też obserwować równoległy proces ?wynajdywania ról?.
4) rola ekspresji polega na przekazywaniu obrazu swego ?ja?
Ekspresja ? składnik życia społecznego, źródło wrażeń dostarczanych innym lub przez nich odbieranych; środek komunikacji w procesie wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie (nie jest natomiast samorealizacją, wyzwoleniem się od wewnętrznego napięcia, czym może być dla osoby dającej czemuś wyraz) 
Impresja- źródło informacji o faktach nieoczywistych i środek pozwalający odbiorcom odpowiadać informatorowi bez konieczności czekania na ujawnienie się wszystkich skutków jego działań; z punktu widzenia jej roli jako środka komunikacji w procesie wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie
5) inscenizacja a ludzkie ?ja? ? jednostka występuje w dwóch podstawowych rolach:
- wykonawcy- potrafi się uczyć, przygotowywać do roli, którą ma odegrać, potrafi marzyć, wyobrażać sobie, ma potrzebę zdobycia sobie partnerów i widzów więc taktownie ukazuje względy ich zainteresowaniom
- postać- między ?ja? wykonawcy a odgrywaną przez niego postacią stawia się znak równości i w tym ?ja? czyli postaci-którą- się-gra, widzi się coś, co zamieszkuje ciało swego posiadacza; ?ja? przedstawiane na scenie było traktowane jako pewnego rodzaju obraz własnej osoby, na ogół pochlebny, który jednostka grająca określoną postać stara się skutecznie wywołać u innych; ?ja? tworzy się dzięki temu, że świadkowie czynią jednostkę przedmiotem interpretacji