Pojęcie deficytu budżetowego i długu publicznego
Omawiane pojęcia to elementy finansów publicznych
Dług publiczny to skumulowane zobowiązania finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych, wynikające na ogół z zaciągniętych pożyczek.
Wg. Cullisa i Jonesa to całość niezapłaconych kwot deficytów lat przeszłych, tworzonych przez władzę publiczną.
Istota długu publicznego odzwierciedla niedostosowanie potrzeb do środków w gospodarce, czyli niedobór (niewystarczalność) środków finansowych, wynikający z ograniczonych źródeł własnych dochodów oraz z niemożności obniżenia ponoszonych wydatków publicznych. Niedobór stanowi naruszenie zasady równowagi finansowej w skali państwa (równowagi w budżecie państwa Dług publiczny Sektora rządowego) lub jednostek terytorialnych kraju (wyrażanej w budżetach jednostek samorządu terytorialnego dług sektora samorządowego).
Deficyt budżetowy to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetowymi ustalona dla okresu rozliczeniowego, którym najczęściej jest rok kalendarzowy. Wystąpienie deficytu oznacza, że część wydatków budżetu nie znalazła pokrycia w dochodach.
Rodzaje i kryteria klasyfikacji deficytu budżetowego
Pierwsze rozróżnienie łączy się z koniecznością interpretacji deficytu pod względem ekonomicznym. Deficyt budżetowy to nie tylko formalny, rachunkowy wynik działalności państwa w sferze finansów publicznych wynikający z porównania strumieni dochodów i wydatków na koniec roku budżetowego, rozliczeniowego (najczęściej jest to rok kalendarzowy). Niesie on ze sobą ważne treści ekonomiczne. W interpretacji deficytu budżetowego pomocne może rozróżnienie trzech rodzajów tego niedoboru:
1. deficyt rzeczywisty,
2. deficyt strukturalny,
3. deficyt cykliczny.
Deficyt rzeczywisty jest faktyczną różnicą między wydatkami i dochodami w danym roku budżetowym i jest on sumą dwóch pozostałych deficytów.
Deficyt strukturalny jest wielkością symulowaną, hipotetyczną, powstającą w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki. Zjawisko takiego deficytu osiąganego w warunkach wzrostu gospodarczego, a szczególnie w przypadku wysokiego tempa wzrostu jest dowodem na konieczność procesu reform strukturalnych i instytucjonalnych w państwie.
Natomiast deficyt cykliczny jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, ożywienia bądź też recesji, wpływającego na dochody i wydatki budżetowe
-W innym ujęciu rozróżnia się dwa rodzaje deficytu sektora publicznego:
1. deficyt pierwotny, wyjściowy, będący deficytem rzeczywistym w danym okresie,
2. deficyt oficjalny, konwencjonalny, powiększony o koszty obsługi długu publicznego, a więc uwzględniający skutki działań przeszłych okresów.
Deficyt pierwotny ukazuje jak kształtowałoby się saldo budżetowe, gdyby nie zachodziła konieczność sfinansowania kosztów związanych z istniejącym długiem publicznym. Jego wystąpienie świadczy zarazem o rzeczywistej nierównowadze budżetowej.
Pojęcie deficytu oficjalnego wskazuje na zależność między kategorią deficytu i długu publicznego, choć dług ten nie jest konsekwencją jedynie finansowania deficytów w drodze zaciągania pożyczek. Może on wzrastać również przy zrównoważonym budżecie, gdy jego część jest nominowana w walutach obcych, a waluta krajowa podlega dewaluacji. Istotną rolę odgrywają wtedy różnice kursów. Zależność między długiem publicznym a deficytem budżetu państwa konwencjonalnym przedstawić można w uproszczeniu równaniem:
d = W + r*D-P gdzie:
d - deficyt rzeczywisty budżetu państwa,
W - wydatki budżetu o charakterze nabywczym (dobra i usługi) i transferowym, r - średnia stopa procentowa obsługi długu publicznego, D - rozmiary długu publicznego państwa, P- daniny na rzecz budżetu państwa
Zależność ta jest podstawą modelu służącego do zarządzania długiem publicznym.
Taka interpretacja pozwala na lepszą ocenę i analizę zjawisk związanych z finansami publicznymi. Zrównoważenie budżetu skutkuje jedynie brakiem przyrostu długu publicznego. W celu zmniejszenia wielkości tych zobowiązań jest potrzebna nadwyżka dochodów nad wydatkami. Przeznaczenie jej na wykup części zobowiązań dopiero może doprowadzić do zmniejszenia wysokości długu i w konsekwencji kosztów obsługi w latach następnych, jednak pod warunkiem utrzymywania w latach następnych podobnej dyscypliny budżetowej.
3. Klasyfikacje długu publicznego
Złożoność długu publicznego stwarza możliwości do różnego rodzaju opisów tego zjawiska. Stąd też w literaturze przedmiotu można spotkać wiele klasyfikacji długu publicznego.
Rozróżnia się dług aktywny, produktywny, w wyniku którego następuje przyrost aktywów, najczęściej finansowych oraz dług martwy, pasywny, który nie wiązał się z żadnymi wpływami do budżetu, a skutkuje koniecznością spłaty wraz z odsetkami. Dług martwy obecnie nazywa się zadłużeniem z tytułu emisji instrumentów tzw. aktywnych oraz pasywnych, długu dobrowolnego i przymusowego, krajowego i zagranicznego, krótkoterminowego (płynnego i długoterminowego (fundowanego), długu brutto i netto itd.
Władze publiczne nie tylko zaciągają pożyczki, ale również udzielają pożyczek. Z punktu widzenia ewidencji, a także rzeczywistego obciążenia należy więc rozróżnić:
- dług publiczny brutto,
- dług publiczny netto.
Dług publiczny brutto oznacza zobowiązania władz publicznych względem podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym. Określenie rzeczywistego zadłużenia sektora publicznego, czyli długu netto wymaga pomniejszenia wielkości brutto o należności od podmiotów z innych sektorów. Należności te wynikać mogą zarówno ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych, jak i przymusowych (np. podatki, cła, opłaty).
Systematyka długu publicznego może być również dokonywana z punktu widzenia: kredytobiorcy (pożyczkobiorcy), kredytodawcy (pożyczkodawcy), miejsca zaciągania zobowiązania, okresu zapadalności, rodzaju waluty, sposobu oprocentowania i przyjętej metody naliczania stanu zobowiązań.
1) Kredytobiorcami, dla których pożyczki i kredyty stanowią uzupełniające źródło wpływów są państwo i samorząd terytorialny - wyróżnia się zatem:
- dług centralny (sektora rządowego),
- dług lokalny (sektora samorządowego).
Warto zaznaczyć w tym miejscu, że mimo pewnej odrębności władz samorządowych w stosunku do władz państwowych, dla finansów publicznych, dla polityki kształtowania funduszy publicznych stan długu lokalnego jest równie istotny, jak znacznie większy zazwyczaj stan długu sektora rządowego.
2) Kredytodawcami państwa i samorządów mogą by ć podmioty:
- krajowe: bank centralny, banki komercyjne i inne instytucje finansowe, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe,
- zagraniczne: komercyjne (banki, przedsiębiorstwa, osoby fizyczne), jak również rządowe i międzynarodowe.
3) Dług publiczny może być zaciągany na rynku:
- krajowym - mówimy wówczas o zadłużeniu krajowym,- może być zarówno w walucie zagranicznej, jak i krajowej (Na ogół)
- zagranicznym - powstaje zadłużenie zagraniczne. musi być zaciągnięty w walucie obcej
4) Ze względu na okres zapadalności składników długu można wyróżnić dług:
- krótkoterminowy - zapadalność do roku, Służy głównie do eliminowania przejściowych trudności płatniczych, do utrzymywania płynności budżetu. Może też być powiązane z regulacją dopływu pieniądza do gospodarki -operacje otwartego rynku
- średnioterminowy - do 5 lat,
- długoterminowy - powyżej 5 lat.
Te dwa rodzaje długu powinny być raczej wykorzystywane do realizowania wydatków majątkowych, związanych zwłaszcza z obiektami użyteczności publicznej. Powstający w ten sposób majątek publiczny jest materialnym zabezpieczeniem pożyczek, stanowić może również źródło pewnych dochodów wykorzystywanych do spłaty długu. Jednak rzeczywistość wielu krajów, w tym i Polski pokazuje słabość powyższych założeń.
5) Kolejne kryterium podziału zobowiązań wiąże się z ich oprocentowaniem, które może być:
- stałe - m.in. skarbowe i komunalne obligacje stało kuponowe lub zero kuponowe, bony skarbowe i bony municypalne, kredyty o stałym oprocentowaniu,
- zmienne - płatności odsetkowe zależne są wówczas od przyjętych parametrów, którymi mogą być wybrane stopy rynkowe (np. z rynku pieniężnego) czy też wskaźniki pewnych zjawisk (wzrost cen - CPI, PPI).
6) Biorąc pod uwagę kryterium obliczania długu wyróżniamy cztery metody prezentacji długu wg wartości:
- nominalnej - wypłacanej w dniu wykupu, od której nalicza się odsetki lub odlicza dyskonto,
- Kapitałowej – oznaczającej faktyczną kwotę pożyczoną na rynku, a zarazem rzeczywisty wpływ do budżetu pomniejszoną o ewentualną nadwyżkę ceny emisyjnej nad wartością nominalną
- Memoriałowej – wyrażającej aktualną wartość zobowiązań t.j. wraz z naliczonymi na dany dzień i dyskontem
- Kasowej – odzwierciedlające, saldo przepływów kwot pożyczanych na rynku wg rzeczywistych zapisów na rachunkach dłużnika – w kwotach tych może zawierać się część odsetek (tzw. Odsetki wykupywane)
1
chomikSGHowy