Bohdan_Wasiutynski_-_Praworzadnosc.pdf

Bohdan Wasiutyński - Praworządność

Tekst ukazał się w ramach cyklu - OBÓZ WIELKIEJ POLSKI. WSKAZANIA PROGRAMOWE . Zeszyt IV,

Warszawa 1927

Każda społeczność trwała musi być zorganizowana. Organizacja oznacza uregulowanie stosunków na podstawie

prawnej. Tam przeto, gdzie istnieje społeczeństwo, istnieje również prawo. Państwo jest zawsze organizacją

prawną. Nawet despotia wschodnia w najczystszej postaci jest nią pod względem formalnym. Obowiązuje bowiem

w niej norma zasadnicza: wola panującego jest jedynym prawem.

Różnica kapitalna między Wschodem a Zachodem występuje w dziedzinie stosunku państwa do poddanych jego

władzy jednostek i organizacji. Wschodni typ ustroju państwowego nie zna praw jednostek i organizacji, które by

mogły przeciwstawić się działaniom władzy. Przewroty polityczne na wschodzie były zawsze tylko buntem

przeciwko państwu i władcom w celu zagarnięcia rządów, nie prowadziły do wyzwolenia jednostki z ucisku

despotyzmu, do przyznania jej praw wobec władzy. Tłumaczy się to zjawisko brakiem poczucia prawnego w

społeczeństwach wschodnich.

Epokowe dla cywilizacji dziedzictwo Rzymu polega właśnie na wytworzeniu poczucia prawnego. Dopiero gdy

wytwarza się pojęcie indywidualnej wartości jednostki, gdy powstaje zrozumienie godności człowieka, kształtuje się

organizacja społeczeństwa na nowych zasadach. Kościół katolicki, wchłonąwszy tradycje rzymskie, rozszerza w

Europie zachodniej pojęcia prawne, podnosi wartość i godność jednostki, opiera moralność na wewnętrznym

poczuciu odpowiedzialności człowieka za jego czyny. Na Zachodzie bezprawie wobec jednostki uważane jest nie

tylko za krzywdę osobistą: wywołuje ono reakcję społeczną, jako obrażające podstawy współżycia zbiorowości,

składającej się z wolnych jednostek. Oczywiście ugruntowanie się poczucia prawnego wymaga długotrwałej walki z

samowolą, popędami anarchistycznymi pierwotnych natur, egoistycznymi instynktami. Ale prąd opinii publicznej,

zmierzający do panowania prawa w dziedzinie działalności państwowej, aczkolwiek napotyka na ogromne

przeszkody w faktycznym układzie sił, przełamuje wszelkie tamy.

Dążenie do oparcia działalności państwa na prawie, zabezpieczenie jednostek przed bezprawiem ze strony organów

państwowych, rodzi szereg doktryn, często skrajnych, godzących przy konsekwentnym rozwinięciu w samą istotę

związku przymusowego, jakim jest państwo. Rzecz ciekawa, że pierwsi wystąpili przeciwko bezprawnej

działalności państwa teologowie katoliccy w średniowieczu. Niektórzy z nich dowodzili, że zabójstwo tyrana jest

rzeczą słuszną i sprawiedliwą. Św. Tomasz z Akwinu twierdzi, że powstanie przeciwko tyranowi jest uprawnione.

Pogląd jego miał wielu naśladowców. Liczny poczet autorów uznaje prawo do oporu wobec monarchy, nie

wypełniającego swych obowiązków wobec Boga i ludu, do wypowiedzenia mu posłuszeństwa. Zjawiające się

kolejno doktryny: czy to dobrowolnej umowy społecznej dającej początek państwu; czy to praw przyrodzonych

obywateli, których państwo odebrać nie może, czy też liberalizmu, ograniczającego interwencję państwa i zakres

jego działania do niezbędnego minimum, mają wspólne podłoże — zabezpieczenie obywateli przed bezprawną

działalnością państwa, przed nadużyciem władzy. Zdobycz tych sił politycznych, których powyższe doktryny były

wyrazem — państwo konstytucyjne; ma również urzeczywistnić owo dążenie, ma zapewnić praworządność, ma być

państwem prawnym.

Państwo konstytucyjne poprzedzone było przez okres państwa absolutnego, policyjnego. Ten okres, przejściowy na

Zachodzie Europy, odegrał doniosłą rolę w urobieniu psychologii społeczeństwa. Złamał ustrój feudalny, z jego

dążeniami odśrodkowymi, rozbijającymi państwo, przyczynił się do wytworzenia poczucia jedności państwowej,

wytworzył silna władzę państwową i zorganizowany aparat administracyjny. Ale jednocześnie przeciwstawił

państwo społeczeństwu. Państwo policyjne uznawało prawa jednostek tylko w dziedzinie prawa prywatnego i z

reguły szanowało niezależność sądów, orzekających o roszczeniach jednostek wobec innych osób. Państwo jedynie

wtedy mogło odpowiadać za szkody, wyrządzone poddanym, jeżeli występowało jako skarb państwa (fiskus), który

obowiązywały normy prawa cywilnego. Dlatego „rozszerzenie drogi prawa'', czyli możność zaskarżenia państwa o

wynagrodzenie szkód przed sądami powszechnymi, stanowiło cel wysiłków społeczeństwa. O ile bowiem państwo

ujawniało swą wolę jako władza (,,policja'') wydająca nakazy i zakazy, mająca prawo posługiwać się przymusem dla

wykonania swych zarządzeń, poddany praw żadnych nie posiadał i był bezbronny. Nie istniało wówczas prawo

publiczne we współczesnym znaczeniu, ponieważ normy prawne nie miały charakteru dwustronnie wiążącego.

Jednostki były obowiązane do bezwzględnego posłuszeństwa wobec rozkazów władzy, ta zaś w stosunku do

poddanych nie była skrępowana przepisami prawnymi. Wydawane przepisy miały charakter instrukcji dla władz,

które mogły być dowolnie zmieniane; rozkaz władzy zwierzchniczej mógł w poszczególnym przypadku

rozstrzygnąć sprawę odmiennie od obowiązujących przepisów, mogły to zresztą uczynić i organy administracyjne,

których postępowania jedynym drogowskazem było dobro państwa, ciasno i jednostronnie pojmowane, dające pole

do nadużyć. Konstytucje państw współczesnych w znacznej mierze mają zwrócony wzrok ku tej przeszłości,

wyrażają w swych postanowieniach stosunek negatywny do ustroju i postępowania państwa policyjnego. Pozytywnie

usiłują one przede wszystkim zrealizować postulat praworządności, państwa prawnego przy pomocy szeregu

instytucji.

Konstytucja wszakże jest jedynie programem, którego wykonanie zależy od poczucia prawnego społeczeństwa. Nie

trzeba się szeroko rozwodzić nad znaczeniem praworządności. Walka o prawo jest przejawem dojrzałości

obywatelskiej; Człowiek z usposobieniem niewolniczym znosi pokornie i biernie krzywdy i niesprawiedliwości.

Obrona prawa, dążenie do urzeczywistnienia wymagań sprawiedliwości znamionuje ludzi o charakterze

niezależnym, ceniących swoją godność. Państwo współczesne, zmuszone do ostrego współzawodnictwa z innymi

państwami, nie może opierać swego istnienia na obojętnej masie poddanych, ulegających biernie wszelkim

rozkazom rządu. Nie powinno się wytwarzać, jak w państwie policyjnym, przeciwstawia nie państwa

społeczeństwu, jako organizacji mu obcej. j Państwo stało się organizacją swych obywateli, czerpiącą swe siły z

poczucia organicznego związku między nim a obywatelami — a więc jednostkami świadomymi zarówno wartości

państwa jak i swych praw i swej odpowiedzialności. Obywatel musi czuć się współtwórcą losów państwa. Dlatego

należy przeciwdziałać rozdźwiękom, które mogą powstać między obywatelami a państwem. Nastroje obojętne lub

nawet wrogie państwu wytwarzają się, gdy istnieje poczucie, że władza państwowa staje się narzędziem krzywdy

lub przemocy, gdy rodzi się przekonanie, że rząd nie kieruje się w swej działalności względami bezspornymi dobra

publicznego, dobra całości. Ponadto dla rozwinięcia owocnej pracy na wszelkich polach ludność musi mieć

zapewnione bezpieczeństwo prawne, musi być ugruntowane, przekonanie, że stosunki prawne nie ulegną

gwałtownym, nieusprawiedliwionym zmianom, że działalność jednostek i stworzonych przez nie instytucji i

organizacji opiera się na trwałych podstawach.

Poczucie prawa, którym stoją państwa cywilizowane, istniało w Polsce, odkąd weszła ona w krąg zachodniej

cywilizacji, rzymskiej i chrześcijańskiej. Było ono bardzo żywe wśród warstwy szlacheckiej, zwłaszcza w okresie

rozwoju potęgi państwowej. Połączenie z Polską Litwy i Rusi musiało osłabić wpływy cywilizacji rzymskiej; proces

asymilacji cywilizacyjnej ogromnych obszarów odbywał się, stopniowo, a rozstrój państwa, pozbawionego

egzekutywy, niezbędnej dla realizowania prawa, nie pozwolił na całkowite zapanowanie cywilizacji zachodniej. W

okresie rozbiorów poczucie prawa osłabło. W przeważającej części Polski, w b. dzielnicy rosyjskiej szerzyły się

wpływy destrukcyjne Wschodu, gdzie gwałt i przemoc były uświęconą metodą działania. Tylko zabór pruski nie

uległ demoralizacji. Tam zachodni typ państwa pozwolił ludności w walce o jej prawa wychować się w poczuciu

praworządnością. W państwie austriackim, aczkolwiek opartym na zasadach praworządności, skrzywienie poczucia

prawnego było wynikiem stosunków politycznych. Dla utrzymania państwa, którego ludność nie była związana

żadną ideą, administracja była używana za narzędzie do wywierania nacisku politycznego, aby zapobiec kierunkom,

uważanym za sprzeczne z interesami monarchii habsburskiej, lub za niedogodne dla rządu. Stąd zakorzenił się

pogląd, że administracja, zachowując pozorną, formalną legalność, może używać swych uprawnień do

faworyzowania pewnych grup politycznych, zwalczania innych przy pomocy stosowania przepisów prawnych lub

wykonywania nadanej jej władzy dyskrecjonalnej. Oczywiście posługiwanie się ustawami, jako narzędziem akcji

politycznej, podkopuje poczucie prawne i wśród ludności, i wśród biurokracji. Prócz tego rozpowszechniło się w b.

Galicji obsadzenie urzędów na podstawie wpływów partyjnych i przynależności do popieranych, będących przy

władzy lub pozyskiwanych przez rząd stronnictw. I ten obyczaj musiał się na bezstronności władz odbić ujemnie.

Pierwszym warunkiem państwa praworządnego jest panowanie ustawy. Ta zasada oznacza, że władza wykonawcza

(sądy i administracja) są podporządkowane ustawie, obowiązane są postępować zgodnie z wyrażoną w niej wolą

ustawodawcy; akty administracji, sprzeczne z ustawami, są nieważne. Następnie oznacza ona, że regulowanie

pewnych stosunków prawnych jest na podstawie konstytucji zastrzeżone na rzecz ustawy. Ustawa, która w sposób

abstrakcyjny normuje stosunki prawne, zapewnia jednakowe traktowanie wypadków poszczególnych,

podpadających pod jej działanie, czyli uniemożliwia w zasadzie nierównomierne użycie władzy, dowolność

postępowania administracji.

Ale nie każda ustawa jest zgodna z prawem. Wprawdzie w nauce niemieckiej panuje pogląd, nie czyniący

rozróżnienia między ustawą a prawem, bowiem uznaje się tylko „prawo pozytywne", jakąkolwiek by jego treść była.

Natomiast wielu uczonych francuskich odróżnia ustawę (loi) od prawa (droit) i stoi na stanowisku, że istnieją

ustawy niezgodne z prawem. Przede wszystkim mogą być uchwalone przez parlament ustawy, sprzeczne z

konstytucją, przepisy zaś konstytucji mają moc większą, niż zwykłe ustawy. Ale prócz tego, istnieją niepisane

zasady prawne, podstawy współżycia ludzkiego, których pogwałcenie przez ustawodawcę wytwarza konflikt między

ustawą a prawem. Przy uchwalaniu ustaw ciała reprezentacyjne nie powinny arbitralnie narzucać społeczeństwu

swej woli, lecz ustalać w formie ustaw panujące w społeczeństwie poglądy prawne.

Regulatorem obowiązującego prawa winno być poczucie prawne społeczeństwa: państwo właściwie nie tworzy

prawa, lecz jest mu poddane. Są rzeczy, których państwu czynić nie wolno, są takie, które czynić jest obowiązane.

Ograniczenie wszechwładzy państwa, wbrew teoriom filozofów i prawników niemieckich, przez ideę prawa,

jakiekolwiek dalibyśmy jej uzasadnienie — tkwi we wszystkich prądach, zmierzających do zapewnienia panowania

prawu, o których powyżej wzmiankowaliśmy. Ta wyższość prawa — możemy je nazwać ideą prawa, słuszności,

sprawiedliwości, lub poczuciem prawnym — sprawia, iż rzekomy dogmat bezwzględnej mocy ustawy ulega

ciągłemu zachwianiu, bowiem nie lex (ustawa), lecz iustitia fundamentom regnorum. Jest rzeczą wciąż stwierdzaną

przez życie, iż niektóre ustawy nie są wykonywane. Nie są wykonywane przede wszystkim dlatego, że są sprzeczne

z poczuciem prawnym społeczeństwa. Wprawdzie wykonanie ustawy jest zagwarantowane przymusem, którym

rozporządza władza, ale chociaż opór czynny podlega karze, opór bierny, wywołany poczuciem niesprawiedliwości

ustawy, który z reguły nie jest karany, może w dużej mierze sparaliżować wykonanie ustawy. Powtóre sama władza

nie egzekwuje czasami ustaw, które są powszechnie uważane za niezgodne z dobrem publicznym, tak, że nawet z

biegiem czasu idą one w zapomnienie. Również do ,poglądów społeczeństwa na słuszność normy prawnej stosuje

się w swym orzecznictwie władza sądowa, często interpretując przepisy ustawowe zupełnie inaczej, niż to

wynikałoby z woli ówczesnego ustawodawcy, traktując ścielą interpretację, jako przestarzałą lub nie odpowiadającą

społecznym zadaniom prawa.

Wreszcie ciała ustawodawcze uchwalają z tych czy innych pobudek częstokroć ustawy, które w ogóle okazują się w

praktyce niewykonalnymi i spoczywają w stanie letargu. W Polsce mamy cały szereg ustaw, które nie są

wykonywane. Jest rzeczą zrozumiałą, że taki stan rzeczy wywołuje niepożądane skutki, demoralizuje ludność i

urzędy, powołane do wykonywania ustaw, osłabia powagę prawa i państwa. Przyczyny tego niedomagania są

rozmaite.

Niejednokrotnie uchwalenie przez Sejm ustawy wywołane jest dążeniem do stwierdzenia troski o pewne, skądinąd

chwalebne, interesy i potrzeby ludności, lub chęcią zademonstrowania przed światem swej postępowości np. w

dziedzinie społecznej. Zwłaszcza w pierwszym okresie swej działalności, gdy jeszcze naiwnie wierzono we

wszechwładną moc regulowania życia ustawami, poczętymi czy to z dobrych intencji, czy z pobudek demagogii,

Sejm skłonny był do uchwalania ustaw „na wyrost", nie przystosowanych do warunków gospodarczych i

kulturalnych Polski, ani do siły finansowej państwa, na które nakładano ogromne ciężary, nie troszcząc się o ich

pokrycie. Polska miała swymi urządzeniami zaimponować światu, stać się państwem wzorowym, gdy rzeczywistość

wskazywała, że wskutek zniszczeń wojennych i ruiny gospodarczej możemy tylko z wielkim trudem zabiegać o nie

obniżanie poziomu kultury w najwyżej pod tym względem stojących dzielnicach, a powoli podnosić na wyższy

szczebel kulturę w dzielnicach zaniedbanych, które dopiero długim wysiłkiem pokoleń mogą dorównać państwom

zachodnim. Ażeby uprzytomnić sobie, jak odbiega nakaz czy przyrzeczenie ustawodawcy od rzeczywistości, dość

wymienić np. ustawę antyalkoholową, . albo ustawę o budowie szkół powszechnych z zapomóg i pożyczek

państwowych, albo ustawę o ludowych szkołach rolniczych, która nakazuje utworzenie w każdym powiecie dwóch

szkół rolniczych, albo ustawę o opiece społecznej, która daje każdemu ubogiemu prawo do zapewnienia minimum

egzystencji.

Niemożność wykonania ustaw nie tylko dlatego jest szkodliwa, że wywołuje rozczarowanie ludności do państwa i

jego instytucji. Takie ustawy stają się szkołą demoralizacji, dają bowiem biurokracji do ręki narzędzie szykan w

stosunku do ludności. Ma ona sposobność wyciągnięcia zapomnianego lub niestosowanego przepisu prawnego, by

dokuczyć czy zaszkodzić obywatelowi. Ten przepis staje się wówczas środkiem presji politycznej w stosunku do

pewnych grup czy niemiłych rządowi osób, może być środkiem postępowania, które w życiu powszednim

nazywamy szantażem. Jednocześnie umożliwia, a nawet popycha nieuczciwe jednostki wśród urzędników do

ciągnięcia przy jego pomocy osobistych występnych zysków, rozwija łapownictwo. Jeżeli np. ustawa stawia wysokie

wymagania pod względem higieny publicznej, urządzeń dla robotników, pracujących w zakładach przemysłowych,

które przy obecnych warunkach mieszkaniowych i stanie gospodarczym przedsiębiorstw są faktycznie

niewykonalne, to nieraz jedynym praktycznym wyjściem z sytuacji staje się łapówka. Często znowu ustawy nie

wytrzymują próby życia z tego powodu, że chciano dzięki nim osiągnąć zbyt wiele, uniemożliwić wszelkie

odchylenie od stawianych, daleko idących wymagań. Obstawiono więc wykonywanie ustawy tyloma

formalnościami, że zamiast przynieść pożytek ludności, nie dały one wcale spodziewanych wyników. Przyczynia się

do tego sposób przygotowywania ustaw, których autorem jest biurokracja: każda, choćby pośrednio zainteresowana

dekasteria rządowa stara się zabezpieczyć wpływ swych organów na postępowanie administracyjne, a ponieważ

wrodzoną skłonnością biurokracji jest unikanie odpowiedzialności jednostkowej i w tym celu rozkłada się

odpowiedzialność na możliwie dużą liczbę osób i urzędów, przeprowadzenie sprawy ciągnie się niesłychanie długo,

wymaga nieustających zabiegów i odstręcza ludność od korzystania z ustawy.

Najfatalniejszy wszakże jest wpływ ustaw, sprzecznych z poczuciem słuszności, powstających pod dyktandem

namiętności społecznych, mających być wyrazem zwycięstwa jednostronnego stanowiska klasowego. Nie licząc się

z ideą prawa, ustawy, traktowane jako triumf partyjny, dają prawie zawsze wyniki szkodliwe, dla tych nawet,

których rzekomo miały uszczęśliwić. Nietrudno już dzisiaj stwierdzić, jakie skutki dla stanu finansów państwa, dla

gospodarstwa narodowego, dla zainteresowanych grup osiągnęły demagogicznym duchem owiane takie ustawy, jak

ustawy o wykonaniu reformy rolnej, czy o ochronie lokatorów, ustawa o podatku dochodowym, czy spadkowym.

Miała w nich znaleźć wyraz walka z kapitalizmem, zawiść wobec warstw posiadających, nienawiść do pewnych

grup społecznych i te motywy w rezultacie przekreśliły pozytywne owoce, które zrodzić mogły przepisy prawne,

gdyby nie owe uboczne względy, lecz zaspokojenie potrzeb zbiorowości było ich wyłącznym drogowskazem. W

okresie np. walk o reformę rolną organizacje ziemiańskie zaofiarowały dostarczenie dobrowolne bardzo znacznych

obszarów rolnych na parcelację. Oferty tej nie przyjęto, chodziło bowiem o stosowanie wywłaszczenia, jako

dotkliwej formy przymusu, jako symbolu zwycięstwa nad „obszarnikami", jak również o to, aby parcelanci

otrzymywali ziemię z rąk państwa, czyli zawdzięczali ją pośrednio posiadającym wpływy partiom politycznym.

Rezultat jest znany: zagrożeni wywłaszczeniem znaleźli środki obrony, państwo, które miało nabywać ziemię za

półdarmo, nie miało i na to środków finansowych; odbywająca się parcelacja własności prywatnej nie była

przeprowadzana przez urzędy państwowe, lecz przez instytucje i osoby prywatne. Gdyby państwo nie zatamowało

naturalnego procesu rozszerzania się własności włościańskiej kosztem zniszczonej przez wojnę większej własności,

ruch parcelacyjny zaraz po zakończeniu wojny przybrałby niewątpliwie wielkie rozmiary, włościanie bowiem

posiadali wówczas poważne zasoby pieniężne, które uległy następnie zupełnej dewaluacji, i to uniemożliwiło

drobnym rolnikom zakładanie nowych gospodarstw.

Konstytucja nasza uznaje „własność, jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego, oraz poręcza

wszystkim mieszkańcom instytucjom i społecznościom ochronę ich mienia". Wprawdzie współczesny przeważający

pogląd na własność nie stoi na stanowisku indywidualistycznym, które uważało własność za świętą i nietykalną i

pozostawiało całkowitą swobodę w rozporządzaniu nią. Raczej uznaje się własność z racji jej użyteczności

społecznej, podkreśla się, że właściciel sprawuje pewną funkcję społeczną i dlatego w prawodawstwie

współczesnym spotykamy liczne ograniczenia własności w interesie publicznym. Ale musimy uznać, biorąc pod

uwagę psychologię ludzką, że jedynym skutecznym sposobem zaspokojenia potrzeb ludzkich, wzrostu dobrobytu

ogólnego, jest oparcie ustroju społecznego na własności, zapewnienie ludziom korzystania z owoców pracy i

oszczędności.

Jeżeli się własność mianuje słusznie podstawą ustroju społecznego i porządku prawnego, to nie należy tej zasady

podkopywać demagogicznymi ustawami. Państwo przekonało się rychło, że zniszczywszy w znacznej mierze swym

ustawodawstwem kolejno większą własność, właścicieli nieruchomości, właścicieli kapitałów ruchomych, nie może

znaleźć dostatecznych źródeł dochodów dla spełnienia swych zadań. Ale co zyskały szerokie masy na

ustawodawstwie, godzącym we własność prywatną? Ochrona lokatorów uderzając wprost w „kamieniczników",

zabiła ruch budowlany i opierające się na nim gałęzie przemysłu i skazała na straszne warunki mieszkaniowe

warstwy niezamożne, co odbiło się fatalnie na stanie kultury i moralności. Ustawy, zwrócone przeciwko wielkiej

własności, obniżyły produkcję i wstrzymały postęp rolniczy, miały zapewnić tańszą żywność ludności robotniczej a

wywołały skurczenie się produkcji przemysłowej wskutek zubożenia głównej masy konsumentów i masowe

bezrobocie. Zniszczenie oszczędności spowodowało brak kapitałów ruchomych i lichwiarską stopę procentową,

czyli zahamowanie wytwórczości i jej drożyznę. Ustawodawca, kierujący się demagogią, egoistycznymi interesami

grup społecznych, a nie poczuciem prawa, staje się ślepy na nieuniknione konsekwencje swych zarządzeń,

konsekwencje, które wypływają z zapoznania prawd, które dostarcza bezstronna obserwacja życia zbiorowego.

Uczciwość i rzetelność jest podstawą .obrotu prawnego. Bez zaufania do pewnego poziomu moralnego w

stosunkach między ludźmi nie może się rozwijać normalne żyjcie społeczne. Państwo winno dać gwarancje

bezpieczeństwa prawnego, stałość podstaw prawnych współżycia zbiorowego, które są ściśle związane z etyką.

Inaczej zamiera działalność pozytywna, twórcza, a rozwielmożnić się musi spekulacja niszczycielska żywiołów

najgorszych.

Jeżeli państwo lekceważy podstawy prawne i poddaje się dyktandu egoizmów grupowych, podkopuje więzy

społeczne, na których opiera się jego istnienie. Słabną wówczas instynkty solidarności, poczucie związku z

interesami całości, które są wytworem długich wieków cywilizacji, a ożywiają i potęgują się instynkty odśrodkowe,

rozbijające społeczność, instynkty niższe, pierwotne, z trudem przez Kościół i państwo przezwyciężane.

Triumfujący egoizm nie zadowala się zwycięstwem klasy, warstwy czy grupy nad interesami zbiorowości,

upostaciowanymi w porządku prawnym. Musi nad egoizmem grupowym w dalszym rozwoju wziąć górę egoizm

jednostkowy, niszczący z kolei i spójność grupy.

W Polsce zapanowało było hasło egoizmów stanowych i grupowych. Obywatel ziemski oburzał się na bezprawie,

gdy ustawa groziła mu wywłaszczeniem za częściowym tylko odszkodowaniem, ale domagał się, aby jego

wierzyciel hipoteczny wyszedł z kwitkiem, a jednocześnie uskarżał się, że zanikł tani kredyt hipoteczny. Właściciel

nieruchomości miejskiej tak samo wołał słusznie, że go ograbiono, gdy pozwolono mu pobierać tylko część

przedwojennego czynszu mieszkaniowego, ale uważał też przeważnie za słuszne, że jego wierzyciel otrzymywał

daleko mniejszą część przedwojennej, wypożyczonej mu sumy, przy czym utyskiwał, że listy zastawne nie znajdują

nabywców. Robotnik domagał się Utrzymania w ruchu fabryki i zniesienia zysku fabrykanta. Starano się nie płacić

podatków, a żądać od państwa jak największych świadczeń. To są groźne dla życia społecznego objawy

dezorganizacji poczucia prawnego, któremu w dużej mierze winno jest ustawodawstwo. Następuje zanik uczciwości

i zaufania w stosunkach między ludźmi.

Trzeba zaznaczyć, że samo państwo bynajmniej nie dawało przykładu uczciwości, gdy na drodze ustawodawczej

regulowało swą działalność. I tutaj znowu lekceważąc podstawy prawne, ujawniło zadziwiającą krótkowzroczność.

Czy państwo np. może liczyć na kredyt wewnętrzny, jeżeli w sposób formalnie legalny pozbawia własności swych

wierzycieli, którzy podpisali pożyczki państwowe? Jakie wyobrażenie o państwie wytwarza się wśród jego

obywateli, jeżeli państwo zabrawszy im na ziemiach wschodnich majątki, nie płaci za to wynagrodzenia, pod

pozorem, że ustawa odpowiednia nie została wydana, lub jeżeli za ziemie zajęte pod koleje czy za przedmioty

zarekwirowane w czasie wojny ofiarowuje zamiast należnych tysięcy złotych po „przeliczeniu" grosze?...

Przeciwko ustawom, które rodzą poczucie krzywdy i nie są zgodne z przyjętymi zasadami prawnymi, walczą

dotknięci niemi wszelkimi sposobami. I oczywiście, starając się obejść ustawę, która jest dla nich tylko wyrazem i

przemocy, nie popełniają w mniemaniu zarówno swoim, jak i swego środowiska, lub nawet ogółu nic zdrożnego.

Zbytecznym wyjaśniać, że taki stosunek do ustaw może nie ograniczyć się do ich specjalnej kategorii, odczuwanej

jako krzywda, lecz w ogóle utrwalić pogląd zabójczy dla porządku prawnego, że ustawy są po to, ażeby je

obchodzić. Stwierdzono, że ustawy podatkowe, które na majątek, dochody, spadki nakładają niepomiernie wysokie

podatki, spotykają się z takim oporem płatników, iż w rezultacie dają mniejsze wyniki, niż ustawy, które ustalają

stawki sprawiedliwe, umiarkowane, zastosowane do zdolności płatniczej obywateli.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: