Bocheński J. O odpuście i pielgrzymkach.pdf

S t r o n a | 1

NA ODPUST

Józef Bocheński

Spis treści

Józef Bocheński ................................................................................................. 1

I. Dlaczego odpust jest problemem ?................................................................ 3

II. Różnorodne wartości odpustu. ..................................................................... 5

III. Pierwsze prawo życia duchowego - prawo reakcji wahadłowych. .............. 6

IV. Drugie prawo życia duchowego - prawo dyfuzji międzyosobowej.............. 9

IV. Wnioski praktyczne.................................................................................... 12

A) Więc najpierw prawo reakcji wahadłowych........................................... 12

B) Po drugie prawo dyfuzji międzyosobowej.............................................. 13

S t r o n a | 2

Odpust 1 — Czy nie znamy wszyscy tych naszych cudownych miejsc, zwykle

świątynie Najświętszej Panny z przyległym klasztorem, nie tylko wtedy, kiedy

są puste i można spokojnie zwiedzać zawarte w nich skarby, ale w tych

nielicznych chwilach, kiedy zalewa je morze ludzkie, kiedy niepodobna się

przecisnąć przez ciżbę, kiedy dniem i nocą wznoszą się z tysięcy ust pobożne

pieśni? Jeśli nie, to nie znamy jednej z najbardziej ciekawych stron naszej

polskiej religijności, wobec której psycholog i socjolog staje zadumany, a nad

którą każdy myślący katolik zastanowić się powinien.

Jeśli mówimy „polskiej religijności” to nie dlatego, żeby odpusty istniały tylko

u nas. Akurat to samo, choć w nieco innym obramowaniu folklorystycznym

znajdujemy we Francji, we Włoszech, w Hiszpanii, w Meksyku... Gdziekolwiek

istnieje zorganizowana religia, człowiek chodzi tłumnie do swoich miejsc

świętych, aby się wymodlić, aby się czołgać naokoło ołtarzy, aby słuchać

kazań i uczestniczyć w przydługich nabożeństwach. Ale niemniej odpust zrósł

się z życiem naszego ludu i w tej postaci, w jakiej go u nas spotykamy, jest

niewątpliwie integralnym składnikiem naszej kultury.

A jeśli jeździmy czy chodzimy na odpust, czy czynimy to z przekonania? czy

nie porywa nas tylko po prostu owczy pęd, tradycja, zwyczaj — albo może

chęć pomówienia z Ojcem Przeorem i kilkoma znajomymi, którzy też na

odpust przyjadą? Czy głównym motorem popychającym nas do tej pobożnej

pielgrzymki nie jest przypadkiem równoczesny jarmark? Nie przypuszczam

tego. Ale bylibyśmy niezmiernie ciekawi, co właściwie

skłania naszych

inteligentów do jeżdżenia na odpust.

1 Pisząc o odpuście mamy na myśli nie odpuszczenie kary doczesnej (częściowe lub

całkowite) udzielane przez Kościół, ale jak to z całości artykułu wynika, uroczystości

odbywające się kilka razy rocznie w pewnych miejscowościach. Lud tłumnie schodzi

się w te dni, aby wyspowiadawszy się i przyjąwszy Komunię św. dostąpić udzielanego

w te dni odpustu zupełnego. Stąd mówi się u nas „chodzić na odpust”. Należy

pamiętać, że w tym znaczeniu ukuty przez nas wyraz odbiega znacznie od znaczenia

technicznego, katechizmowego.

S t r o n a | 3

Odpust polski, ta wycieczka do Częstochowy jest niewątpliwie problemem.

Nie wszystko jest w niej jasne. Oczywiście że nie każdy może i chce się temu

problemowi z bliska przypatrzeć. Od czasu nieszczęśliwego przeciwstawienia

„szkiełka i oka” czyli rozumu wierze przez Mickiewicza, boimy się, okropnie

się boimy o naszej wierze i naszych religijnych praktykach myśleć. Na co to się

przydać może? To tak miło i pobożnie chwalić Matkę Boską na Różańcowej

Górze. Wszelkie rozumowanie może tylko wątpliwości napędzić — lepiej więc

nie rozumować. Oczywiście taki pogląd na dłuższą metę musi dać jak

najsmutniejsze wyniki: człowiek myśleć musi — jeśli nie on, to jego dzieci

prędzej czy później zapytają się: jaki w tym sens? a nie znajdując żadnej

rozsądnej odpowiedzi powiedzą sobie: niema żadnego sensu — a w tej chwili

nie będą już mogli dalej praktykować nieobłudnie.

Powiedzmy więc sobie szczerze, że odpust, to dla inteligenta polskiego

problem. Przypatrzmy się temu problemowi z

bliska, a może wtedy

znajdziemy jakieś rozwiązanie.

I. Dlaczego odpust jest problemem ?

Oto dlatego, że ze stanowiska religii katolickiej wydaje się mylnie niektórym,

tak ze względu na swoje pochodzenie, jak i treść czymś w najwyższym stopniu

nieracjonalnym.

Według wiary św. przyjmujemy jako dane, że kult obrazów jest rzeczą dobrą i

pożyteczną — rzecz dogmatycznie określona i pod tym względem niema i nie

może być wątpliwości. Przyjmujemy również bez trudności, że Bóg mógł sobie

wybrać pewne miejsca, w których dokonał pewnych cudów, względnie

większych łask udzielił i stąd pewne miejsca na specjalne uwzględnienie

zasługują. Uznajemy więc, że pewien kult miejsc świętych ma swoje

uzasadnienie, dobry sens i jest pochwały godnym. Rozumiemy także, że

ludzie napływać będą gromadnie do tych miejsc, w których Bóg do dziś dnia

działa cuda, jak np. do Lourdes: to jest prosta roztropność:

skoro Bóg tam a

nie gdzieindziej uzdrawia, trzeba nam tam iść.

S t r o n a | 4

Ale co się na pierwszy rzut oka niejednemu wydaje w wysokim stopniu

nieracjonalne, to odpust tak, jak się on u nas w Polsce odbywa.

Nie chodzi o miejsca cudami słynące. Wprawdzie większość „miejsc

cudownych” posiada tradycję cudowności, tj. przekonanie oparte na faktach

udowodnionych, że tu się kiedyś cuda działy. W olbrzymiej większości tych

miejsc, jeśli cuda się dawniej działy, dziś się nie dzieją, przynajmniej tak

często jak w Lourdes, tzn. że ten, kto się do tego czy innego miejsca świętego

udaje, nie liczy zazwyczaj z małymi wyjątkami na to, aby tam był uzdrowiony.

Na co więc liczy ? Czy na „odpust”, od którego sama nazwa pielgrzymki się

wywodzi? Jeśli tak, to bardzo niezręcznie się do rzeczy zabiera. Kościół dzisiaj

daje odpust zupełny każdemu, kto przystąpi do spowiedzi i Komunii św. w

jakimkolwiek kościele codziennie i bez żadnej trudności pod warunkiem

odmówienia pewnych modlitw. Jeszcze łatwiej zdobyć można odpust

odmawiając cząstkę różańca przed Najświętszym Sakramentem wystawionym

albo zamkniętym w tabernakulum. Po cóż więc iść aż do Kalwarii?

Więc pobożny pielgrzym liczy może na to, że się na odpuście lepiej pomodli,

że wzmożona intensywność modlitwy obficie wynagrodzi poniesione trudy? I

tu zdawałoby się nie ma racji. Może być, że są jakieś mnisze dusze, które na

odpuście zyskają na modlitwie i sile wewnętrznej. U większości niema,

zdawałoby się, o tym mowy. Rozgwar wielkiej uroczystości, widok mnóstwa

ludzi, kramy odpustowe, możliwość najróżniejszych rozrywek sprawiają, że

człowiek powraca nieraz ze świętego miejsca bardziej rozproszony niż

przyszedł. Co prawda, te przyjemności odgrywają pewną rolę tylko dla rolnika

czy drobnego rzemieślnika. Inteligent ma na co dzień lepsze w mieście. Ale

też dlatego inteligent tak tłumnie na odpust nie przychodzi, a chłop idzie

masami.

Może więc liczy nasz pielgrzym na to, że chociaż modlitwa jego nie będzie

miała upragnionej intensywności, przecież Bóg jej w szczególny sposób

pobłogosławi, bo zaniesiono ją w miejscu świętem, wybranym przez Niego i

szczególnie ulubionym? Można mieć wątpliwości, czy jego nadzieje są

uzasadnione.

Dlaczego

Bóg

miałby

wyszczególniać

lichą

modlitwę

S t r o n a | 5

podejrzewamy, że jest licha, dzięki całej atmosferze jarmarczno-odpustowej)

— tylko dlatego, że przyszliśmy z nią do Częstochowy, skoro wiadomo, że

ciągnęła nas tu w pierwszym rzędzie nie modlitwa, ale chęć zobaczenia ludzi i

kramów ?

Tak więc pozostaje jako motyw, który skłania nas do chodzenia na odpust z

jednej strony tradycja, zwyczaj pobożny, presja wielowiekowego nastroju — z

drugiej cały szereg czynników o naturze zupełnie niereligijnych. Gdyby tak

było, należałoby wyciągnąć wniosek: chodzenie na odpust jest ze stanowiska

religijnego nieracjonalne.

Otóż ten wniosek znalazłby jeszcze potwierdzenie w całym złu, jakie się na

odpuście dzieje. Nie tylko rozproszenie opanowuje duszę pielgrzyma. Jeśli

znajduje on na świętej górze nabożeństwa, to już pod górą czeka na niego

karczma. Znam takie miejsca święte, do których ściągają na odpust wszystkie

żądne zabawy szumowiny z pobliskich miasteczek. Kto wie, czy suma złego

wyrządzonego na odpustach nie jest bardzo poważna?

II. Różnorodne wartości odpustu.

Na odpust jako instytucję nie można zapatrywać się ze stanowiska wyłącznie

religijnego. Jest to zjawisko tak złożone, że musiałoby się w nim uwzględnić

także i inne czynniki: ekonomiczne, społeczne, być może także polityczne. Nie

można polskiego ludu pozbawiać odpustu nie wyrządzając mu bardzo wielkiej

krzywdy pod wieloma względami. Tu jednak o to nie chodzi: mamy do

czynienia z inteligentem, dla którego odpust nie przedstawia żadnych innych

wartości i nie budzi żadnych innych zainteresowań. Czy przedstawia on dla

niego wartości religijne ?

Sądzę, że tak. Pielgrzymka na odpust, dobrze pomyślana i dobrze

przeprowadzona może mieć ogromne znaczenie religijne dzięki znacznej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: