Biografie-Stanisław Kostka Potocki.rtf

(8208 KB) Pobierz
OCR Document

 

Stanisław Kostka Potocki (1755-1821)

 

P

olityk, pisarz, publicysta, kolekcjoner i mecenas sztuki. Urodził się w Lublinie w zubożałej rodzinie arystokratycznej.

Uczył się w Collegium Nobilium w Warszawie, a następnie studiował we Włoszech i Francji. Po powrocie do kraju zajął się polityką. Przez mał­żeństwo z Aleksandrą Lubomirską zyskał wiel­ki majątek i wszedł do kręgu Czartoryskich. Pieniądze przeznaczał m.in. na kolekcjonowa­nie dzieł sztuki i bibliofilstwo. Od 1778 roku bywał wielokrotnie posłem na sejmy, a w latach

1788-1792 - posłem na Sejm Czteroletni i czo­łowym działaczem Stronnictwa Patriotycznego. W czasie obrad sejmowych wygłaszał znakomi­te przemówienia, dzięki czemu zyskał przydo­mek "książę mówców". W wojnie polsko-ro­syjskiej w 1792 roku walczył na Litwie jako ge­nerał artylerii, a po klęsce wojsk polskich wy­emigrował z kraju do Saksonii. Na emigracji uczestniczył w przygotowaniach do powstania kościuszkowskiego, w którym jednak nie wziął udziału, wcześniej uwięziony przez Austriaków. Od 1797 roku przebywał w kraju. Od około

1780 roku należał do wolnomularstwa, a w la­tach 1812-1821 był mistrzem Wielkiego Wscho­du Narodowego w Księstwie Warszawskim. W 1800 roku wspólnie z innymi działaczami założył Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W 1805 roku udostępnił publiczności kolekcję arty­styczną (malarstwo, grafikę, ceramikę starożyt­ną i zbiory bibliofilskie), zebraną podczas licz­nych podróży po Europie. Kolekcja ta zapocząt­kowała jedno z pierwszych muzeów polskich. Stanisław Kostka Potocki był jednym z najwy­bitniejszych mężów stanu Księstwa Warszaw­skiego i Królestwa Polskiego. Od 1809 roku byłprezesem Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Królestwa Polskiego (od 1815) po­łożył wielkie zasługi w rozwoju i organizacji oświaty, m.in. rozbudował sieć szkolnictwa, zwłaszcza elementarnego, przyczynił się też do założenia Uniwersytetu Warszawskiego i ogra­niczył wpływ Kościoła na szkolnictwo w Pol­sce. Zniósł wiele klasztorów i podporządkował władzy państwowej sprawy nominacji bisku­pów i majątków kościelnych. Zajmował się też twórczością literacką. Obejmuje ona mowy sej­mowe i okolicznościowe, przekład i adaptację dzieła Johanna Joachima Winckelmana o staro­

żytnej sztuce greckiej, będącą pierwszą polskąksiążką naukową z historii sztuki - ,,0 sztuce u dawnych, czyli Winckelman polski" (cz. 1-3, 1815). Pisał także felietony w cyklu "Świstek krytyczny" zamieszczane w "Pamiętniku War­szawskim" w latach 1816-1818. Był autorem powieści satyrycznej "Podróż do Ciemno­grodu" (t. 1-4, 1820).

 

P

oeta. Urodził się w Woli Łużańskiej pod Bieczem. Szlachcic-ziemianin pocho­dził z rodziny ariańskiej. Całe życie spę­

dził, gospodarując na roli. W latach 1667-1674 był podstarościm bieckim, w 1674 roku sędzią grodzkim w Bieczu, a w latach 1678-1685 podczaszym krakowskim. Twórczość literacką zaczął uprawiać, pisząc na potrzeby zboru (wspólnoty religijnej) wiersze dydaktyczne, pieśni religijne i wierszowane powiastki oparte na wątkach biblijnych i historycznych. Z tych czasów pochodzą m.in. "Judyta" i "Wirginia" (obie powstałe w 1652). Po uchwaleniu przez sejm w 1658 roku uchwały o banicji (wygna­niu) arian przeszedł na katolicyzm. Rozgory­czony, kontynuował twórczość literacką. Pisałgłównie obszerne romanse wierszem, m.in. w latach 1674-1691 powstał "Syloret" (wyd. w 1764) i "Historia o Argenidzie" (wyd. 1697). Wacław Potocki był stronnikiem Jana III So­bieskiego. Po abdykacji Jana II Kazimierza, którego był nieprzejednanym przeciwnikiem, wrócił w pisarstwie do tematyki publicznej. Za główną przyczynę klęski kraju uważał zanik cnót rycerskich u szlachty, a odrodzenie tych cnót było jedyną nadzieją na przyszłość. Dał te­mu wyraz w swoim najważniejszym dziele epickim "Transakcja wojny chocimskiej" (epos heroikomiczny pisany w latach 1670-1675, wydany w 1850 r. jako "Wojna chocimska'). Utwór powstał z okazji pięćdziesiątej rocznicy zwycięstwa pod Chocimiem. W latach 1672­

1694 stworzył jedno z najważniejszych dziełpoetyckich polskiego baroku - "Ogród, ale nie plewiony; brog, ale co snop to inszego zboża; kram rozlicznego gatunku" (wyd. 1907 jako "Ogród fraszek"). Jest to zbiór około 2 tysięcy

70VlAULITfS.

.... ZAR TY y FRASZKI ROZMAITE.

..".. _"GDt . w. lo ... ,. WACLAWA POTOCKIEGO. po.c',,"'GO K ,UOWSK' EGO,

              ,              m...' """"',

"'A _'WNIA V .onVWKI

SWIAT'OWEGO CZYTELNIKA

              "'.

              PUE.'OKOW"'E.

 

Strona tytułowa zbioru fraszek Wacława Potoc­kiego

Wacław Potocki (1621-1696)

dłuższych i krótszych utworów. Zawartość zbioru jest urozmaicona, przeznaczona do czy­tania w biesiadnym gronie (fraszki, opowiada­nia, obrazki rodzajowe, plotki o sąsiadach, za­piski o wydarzeniach towarzyskich, anegdoty i żarty, a także wiersze okolicznościowe i pole­miczne). W latach 1688- 1696 powstały "Mo­ralia" - gorzka refleksja nad przeszłością Rze­czypospolitej. W 1696 roku napisał "Poczet herbów" - zbiór wierszy o herbach polskich. Wacław Potocki jest uznawany przez history­ków literatury za jednego znajwybitniejszych pisarzy polskiego baroku.

233

I

nżynier wojskowy, generał, wybitny stra­teg. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty. Uczył się w Poznaniu, a następ­

nie w Dreźnie. W 1807 roku wstąpił w Pozna­niu do wojska Księstwa Warszawskiego i uzy­skał stopień sierżanta. Służył w piechocie. W 1809 roku zdał egzamin do Szkoły Aplika­cyjnej Artylerii i Inżynierii w Warszawie. W ten sposób uzyskał awans na podporuczni­ka. W czasie wojny z Austrią uzyskał stopień porucznika. W 1810 roku pracował jako inży­nier wojskowy. Wytyczał m.in. granice Księ­

Ignacy Prądzyński (1792-1850)

stwa Warszawskiego, a w latach 1811-1812 pracował przy budowie twierdzy Modlin. Wziął udział w kampanii napoleońskiej w 1812 roku, walcząc pod Moskwą pod rozka­zami generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W 1813 roku uczestniczył w bitwie pod Lip­skiem, a po klęsce armii napoleońskiej znalazł się we Francji. Powróciwszy do kraju, wstąpił do armii Królestwa Polskiego w stopniu majo­ra. Od 1815 roku prowadził różne roboty inży­nierskie. Potem wykładał taktykę i inżynierię wojskową (fortyfikację) na kursach dla ofice­rów oraz w Korpusie Kadetów w Kaliszu. Na­leżał do założycieli Towarzystwa Patriotycz­nego (1821). Był także związany z wolnomu­larstwem. W latach 1823-1824 otrzymał zada­nie opracowania projektu technicznego kanału żeglownego mającego połączyć dorzecza Nie­mna i Wisły. W 1824 roku objął kierownictwo budowy Kanału Augustowskiego. W latach 1826-1829 był więziony za działalność w To­warzystwie Patriotycznym. Brał udział w po­wstaniu listopadowym jako oficer sztabowy, szef sztabu i kwatermistrz generalny armii pol­skiej, a także wódz naczelny (16-17 sierpnia 1831 r.). Przed upadkiem powstania został awansowany na generała. Zasłynął jako twór­ca wielu doskonałych planów strategicznych (niewykorzystanych w większości przez do­wództwo), które przyczyniły się m.in. do zwy­cięstwa wojsk polskich nad anllią rosyjską pod Iganiami (10 kwietnia 1831 r.). Po upadku po­wstania został aresztowany i wywieziony w głąb Rosji, do Wiatki (1832-1833). Po po­wrocie z zesłania osiadł na gospodarstwie w Sandomierskiem. Schorowany, często wy­jeżdżał za granicę na kuracje. Zmarł w czasie pobytu leczniczego na wyspie Helgoland, na Morzu Północnym.

Fot. EM

233


 

233

233

 

1938 rok

Minister spraw wewnętrznych ogłasza, że "polscy ochotnicy walczą­cy w Hiszpanii tracą polskie obywatelstwo". Po Anschlussie Austrii, czyli włączeniu tego państwa do nI Rzeszy, dokonanym przez Niem­cy hitlerowskie, zaniepokojony rząd polski kieruje do rządu Litwy notę, w której domaga się natychmiastowego nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską. W kwietniu zostaje wprowadzony trzeci plan mobilizacji, autorstwa pułkownika Józefa Wiatra (zwany planem "W"). Prezydent Warszawy Stefan Starzyński otwiera nowy gmach

Muzeum Narodowego. Na po­

czątku lipca odbywa się zjazd młodzieży polskiej w Rzeszy Niemieckiej i na Śląsku Opol­skim. Komitet Wykonawczy Międzynarodówki Komuni­stycznej (Kominternu) decydu­je, by rozwiązać

Komunistyczną Partię Polski. Minister spraw zagranicznych Józef

Beck w oficjalnym wystąpieniu informuje rządy Francji i Wielkiej Brytanii, że odstąpienie Sudetów Niemcom będzie uważane przez stronę polską za równoznaczne z uprawomocnieniem polskich ro­szczeń do Zaolzia. Czechosłowacja i Polska wymieniają noty dyplo­matyczne w sprawie zmian granicy polsko-czechosłowackiej. Kilka dni po przedstawieniu stronie czechosłowackiej ultimatum Polska rozpoczyna inkorporację Zaolzia (Śląska Zaolziańskiego), zamie­

sZkanego przez znaczny odsetek ludności polskiej. W październiku dochodzi do korekty granic na Spiszu i Orawie. nI Rzesza po raz pierwszy wysuwa pod adresem Polski żądania terytorialne. Polska

przyjmuje około 13 tysięcy Żydów, którzy zostali wypędzeni z nI Rzeszy. Ambasador RP w Moskwie, Wacław Grzybowski, i ludowy komisarz spraw zagranicznych Związku Radzieckiego, Maksim M. Litwinow, prowadzą rozmowy na temat poprawy stosunków handlo­wych między Polską a ZSRR. Podstawą przyszłego układu handlo­

              wego ma być układ o .              . Prezydent Ignacy Mościcki rozwią­

zuje dekretem działające w kraju loże masońskie. Rząd zatwierdza statut wewnętrzny Kościoła prawosławnego w Polsce. Na łamach "Skamandra" Witold Gombrowicz ogłasza sztukę "Iwona, księżnicz­

    ka Burgunda". Jan Parandowski wydaje opowiadania dla młodzieży "Trzy znaki Zodiaku", Kazimierz Wierzyński tom poetycki "Kurha­ny", a Jarosław Iwaszkiewicz zbiór poezji "Inne życie". Julian Tu­wim publikuje zbiory wierszy dla dzieci "Lokomotywa", "O panu Tralalińskim", "Słoń Trąbaiski" i

"Zosia Samosia".

 

Zgłoś jeśli naruszono regulamin