Stanisław Kostka Potocki (1755-1821)
P
olityk, pisarz, publicysta, kolekcjoner i mecenas sztuki. Urodził się w Lublinie w zubożałej rodzinie arystokratycznej.
Uczył się w Collegium Nobilium w Warszawie, a następnie studiował we Włoszech i Francji. Po powrocie do kraju zajął się polityką. Przez małżeństwo z Aleksandrą Lubomirską zyskał wielki majątek i wszedł do kręgu Czartoryskich. Pieniądze przeznaczał m.in. na kolekcjonowanie dzieł sztuki i bibliofilstwo. Od 1778 roku bywał wielokrotnie posłem na sejmy, a w latach
1788-1792 - posłem na Sejm Czteroletni i czołowym działaczem Stronnictwa Patriotycznego. W czasie obrad sejmowych wygłaszał znakomite przemówienia, dzięki czemu zyskał przydomek "książę mówców". W wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku walczył na Litwie jako generał artylerii, a po klęsce wojsk polskich wyemigrował z kraju do Saksonii. Na emigracji uczestniczył w przygotowaniach do powstania kościuszkowskiego, w którym jednak nie wziął udziału, wcześniej uwięziony przez Austriaków. Od 1797 roku przebywał w kraju. Od około
1780 roku należał do wolnomularstwa, a w latach 1812-1821 był mistrzem Wielkiego Wschodu Narodowego w Księstwie Warszawskim. W 1800 roku wspólnie z innymi działaczami założył Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W 1805 roku udostępnił publiczności kolekcję artystyczną (malarstwo, grafikę, ceramikę starożytną i zbiory bibliofilskie), zebraną podczas licznych podróży po Europie. Kolekcja ta zapoczątkowała jedno z pierwszych muzeów polskich. Stanisław Kostka Potocki był jednym z najwybitniejszych mężów stanu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Od 1809 roku byłprezesem Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Królestwa Polskiego (od 1815) położył wielkie zasługi w rozwoju i organizacji oświaty, m.in. rozbudował sieć szkolnictwa, zwłaszcza elementarnego, przyczynił się też do założenia Uniwersytetu Warszawskiego i ograniczył wpływ Kościoła na szkolnictwo w Polsce. Zniósł wiele klasztorów i podporządkował władzy państwowej sprawy nominacji biskupów i majątków kościelnych. Zajmował się też twórczością literacką. Obejmuje ona mowy sejmowe i okolicznościowe, przekład i adaptację dzieła Johanna Joachima Winckelmana o staro
żytnej sztuce greckiej, będącą pierwszą polskąksiążką naukową z historii sztuki - ,,0 sztuce u dawnych, czyli Winckelman polski" (cz. 1-3, 1815). Pisał także felietony w cyklu "Świstek krytyczny" zamieszczane w "Pamiętniku Warszawskim" w latach 1816-1818. Był autorem powieści satyrycznej "Podróż do Ciemnogrodu" (t. 1-4, 1820).
oeta. Urodził się w Woli Łużańskiej pod Bieczem. Szlachcic-ziemianin pochodził z rodziny ariańskiej. Całe życie spę
dził, gospodarując na roli. W latach 1667-1674 był podstarościm bieckim, w 1674 roku sędzią grodzkim w Bieczu, a w latach 1678-1685 podczaszym krakowskim. Twórczość literacką zaczął uprawiać, pisząc na potrzeby zboru (wspólnoty religijnej) wiersze dydaktyczne, pieśni religijne i wierszowane powiastki oparte na wątkach biblijnych i historycznych. Z tych czasów pochodzą m.in. "Judyta" i "Wirginia" (obie powstałe w 1652). Po uchwaleniu przez sejm w 1658 roku uchwały o banicji (wygnaniu) arian przeszedł na katolicyzm. Rozgoryczony, kontynuował twórczość literacką. Pisałgłównie obszerne romanse wierszem, m.in. w latach 1674-1691 powstał "Syloret" (wyd. w 1764) i "Historia o Argenidzie" (wyd. 1697). Wacław Potocki był stronnikiem Jana III Sobieskiego. Po abdykacji Jana II Kazimierza, którego był nieprzejednanym przeciwnikiem, wrócił w pisarstwie do tematyki publicznej. Za główną przyczynę klęski kraju uważał zanik cnót rycerskich u szlachty, a odrodzenie tych cnót było jedyną nadzieją na przyszłość. Dał temu wyraz w swoim najważniejszym dziele epickim "Transakcja wojny chocimskiej" (epos heroikomiczny pisany w latach 1670-1675, wydany w 1850 r. jako "Wojna chocimska'). Utwór powstał z okazji pięćdziesiątej rocznicy zwycięstwa pod Chocimiem. W latach 1672
1694 stworzył jedno z najważniejszych dziełpoetyckich polskiego baroku - "Ogród, ale nie plewiony; brog, ale co snop to inszego zboża; kram rozlicznego gatunku" (wyd. 1907 jako "Ogród fraszek"). Jest to zbiór około 2 tysięcy
70VlAULITfS.
.... ZAR TY y FRASZKI ROZMAITE.
..".. _"GDt . w. lo ... ,. WACLAWA POTOCKIEGO. po.c',,"'GO K ,UOWSK' EGO,
, m...' """"',
"'A _'WNIA V .onVWKI
SWIAT'OWEGO CZYTELNIKA
"'.
PUE.'OKOW"'E.
Strona tytułowa zbioru fraszek Wacława Potockiego
Wacław Potocki (1621-1696)
dłuższych i krótszych utworów. Zawartość zbioru jest urozmaicona, przeznaczona do czytania w biesiadnym gronie (fraszki, opowiadania, obrazki rodzajowe, plotki o sąsiadach, zapiski o wydarzeniach towarzyskich, anegdoty i żarty, a także wiersze okolicznościowe i polemiczne). W latach 1688- 1696 powstały "Moralia" - gorzka refleksja nad przeszłością Rzeczypospolitej. W 1696 roku napisał "Poczet herbów" - zbiór wierszy o herbach polskich. Wacław Potocki jest uznawany przez historyków literatury za jednego znajwybitniejszych pisarzy polskiego baroku.
233
I
nżynier wojskowy, generał, wybitny strateg. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty. Uczył się w Poznaniu, a następ
nie w Dreźnie. W 1807 roku wstąpił w Poznaniu do wojska Księstwa Warszawskiego i uzyskał stopień sierżanta. Służył w piechocie. W 1809 roku zdał egzamin do Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii w Warszawie. W ten sposób uzyskał awans na podporucznika. W czasie wojny z Austrią uzyskał stopień porucznika. W 1810 roku pracował jako inżynier wojskowy. Wytyczał m.in. granice Księ
Ignacy Prądzyński (1792-1850)
stwa Warszawskiego, a w latach 1811-1812 pracował przy budowie twierdzy Modlin. Wziął udział w kampanii napoleońskiej w 1812 roku, walcząc pod Moskwą pod rozkazami generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W 1813 roku uczestniczył w bitwie pod Lipskiem, a po klęsce armii napoleońskiej znalazł się we Francji. Powróciwszy do kraju, wstąpił do armii Królestwa Polskiego w stopniu majora. Od 1815 roku prowadził różne roboty inżynierskie. Potem wykładał taktykę i inżynierię wojskową (fortyfikację) na kursach dla oficerów oraz w Korpusie Kadetów w Kaliszu. Należał do założycieli Towarzystwa Patriotycznego (1821). Był także związany z wolnomularstwem. W latach 1823-1824 otrzymał zadanie opracowania projektu technicznego kanału żeglownego mającego połączyć dorzecza Niemna i Wisły. W 1824 roku objął kierownictwo budowy Kanału Augustowskiego. W latach 1826-1829 był więziony za działalność w Towarzystwie Patriotycznym. Brał udział w powstaniu listopadowym jako oficer sztabowy, szef sztabu i kwatermistrz generalny armii polskiej, a także wódz naczelny (16-17 sierpnia 1831 r.). Przed upadkiem powstania został awansowany na generała. Zasłynął jako twórca wielu doskonałych planów strategicznych (niewykorzystanych w większości przez dowództwo), które przyczyniły się m.in. do zwycięstwa wojsk polskich nad anllią rosyjską pod Iganiami (10 kwietnia 1831 r.). Po upadku powstania został aresztowany i wywieziony w głąb Rosji, do Wiatki (1832-1833). Po powrocie z zesłania osiadł na gospodarstwie w Sandomierskiem. Schorowany, często wyjeżdżał za granicę na kuracje. Zmarł w czasie pobytu leczniczego na wyspie Helgoland, na Morzu Północnym.
Fot. EM
1938 rok
Minister spraw wewnętrznych ogłasza, że "polscy ochotnicy walczący w Hiszpanii tracą polskie obywatelstwo". Po Anschlussie Austrii, czyli włączeniu tego państwa do nI Rzeszy, dokonanym przez Niemcy hitlerowskie, zaniepokojony rząd polski kieruje do rządu Litwy notę, w której domaga się natychmiastowego nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską. W kwietniu zostaje wprowadzony trzeci plan mobilizacji, autorstwa pułkownika Józefa Wiatra (zwany planem "W"). Prezydent Warszawy Stefan Starzyński otwiera nowy gmach
Muzeum Narodowego. Na po
czątku lipca odbywa się zjazd młodzieży polskiej w Rzeszy Niemieckiej i na Śląsku Opolskim. Komitet Wykonawczy Międzynarodówki Komunistycznej (Kominternu) decyduje, by rozwiązać
Komunistyczną Partię Polski. Minister spraw zagranicznych Józef
Beck w oficjalnym wystąpieniu informuje rządy Francji i Wielkiej Brytanii, że odstąpienie Sudetów Niemcom będzie uważane przez stronę polską za równoznaczne z uprawomocnieniem polskich roszczeń do Zaolzia. Czechosłowacja i Polska wymieniają noty dyplomatyczne w sprawie zmian granicy polsko-czechosłowackiej. Kilka dni po przedstawieniu stronie czechosłowackiej ultimatum Polska rozpoczyna inkorporację Zaolzia (Śląska Zaolziańskiego), zamie
sZkanego przez znaczny odsetek ludności polskiej. W październiku dochodzi do korekty granic na Spiszu i Orawie. nI Rzesza po raz pierwszy wysuwa pod adresem Polski żądania terytorialne. Polska
przyjmuje około 13 tysięcy Żydów, którzy zostali wypędzeni z nI Rzeszy. Ambasador RP w Moskwie, Wacław Grzybowski, i ludowy komisarz spraw zagranicznych Związku Radzieckiego, Maksim M. Litwinow, prowadzą rozmowy na temat poprawy stosunków handlowych między Polską a ZSRR. Podstawą przyszłego układu handlo
wego ma być układ o . . Prezydent Ignacy Mościcki rozwią
zuje dekretem działające w kraju loże masońskie. Rząd zatwierdza statut wewnętrzny Kościoła prawosławnego w Polsce. Na łamach "Skamandra" Witold Gombrowicz ogłasza sztukę "Iwona, księżnicz
ka Burgunda". Jan Parandowski wydaje opowiadania dla młodzieży "Trzy znaki Zodiaku", Kazimierz Wierzyński tom poetycki "Kurhany", a Jarosław Iwaszkiewicz zbiór poezji "Inne życie". Julian Tuwim publikuje zbiory wierszy dla dzieci "Lokomotywa", "O panu Tralalińskim", "Słoń Trąbaiski" i
"Zosia Samosia".
izanaw