KSIĘGA ZACHARIASZA
Wstęp do Księgi Zachariasza.
Za 1. Wezwanie do nawrócenia się. WIZJE O ODNOWIENIU IZRAELA.. Wizja pierwsza: jeźdźcy.
Za 2. Wizja druga: rogi i czterech rzemieślników.. Wizja trzecia: młodzieniec ze sznurem mierniczym.. Orędzie do wygnańców..
Za 3. Wizja czwarta: przebranie arcykapłana Jozuego w czyste szaty.
Za 4. Wizja piąta: świecznik i dwie oliwki.
Za 5. Wizja szósta: latający zwój. Wizja siódma: dzban.
Za 6. Wizja ósma: cztery rydwany. Koronacja arcykapłana.
Za 7. ZAGADNIENIA MORALNE. Sprawa postu.
Za 8. Obrazy czasów mesjańskich.
Za 9. MESJASZ - CZASY OSTATECZNE. Narody pod panowaniem Pańskim.. Król Pokoju. Ocalenie Izraela i jego świetność.
Za 10. Tylko Pan wspomaga. Wyzwolenie i powrót Izraela.
Za 11. Dwaj pasterze.
Za 12. Ocalenie Jerozolimy i nawrócenie ludu.
Za 13. Śmierć pasterza i sąd nad trzodą.
Za 14. Ostateczna walka - wywyższenie Jerozolimy.
Wstęp do Księgi Zachariasza
Księga podaje jako autora proroctw Zachariasza (hebr.: Zekarjah = Jahwe pamięta), syna Berekiasza, syna Iddo (Za 1,1). O działalności Proroka mówi dwukrotnie Ezd (Ezd 5,1 i Ezd 6,14), określając go jedynie jako syna Iddo. Prawdopodobnie chodzi o przywódcę klasy kapłańskiej Iddo za pontyfikatu Jojakima (Ne 12,16); autor księgi był więc jednocześnie kapłanem i prorokiem. Wzmianka o Berekiaszu jako ojcu Zachariasza pochodzi z zestawienia tego proroka współczesnego Aggeuszowi z pewnym innym Zachariaszem, synem Berekiasza (= Jeberekiasza), wymienianym w Iz 8,2. Temu starszemu Zachariaszowi przypisywano drugą - anonimową - część Księgi Zachariasza, umieszczając imię jego ojca w rodowodzie Za 1,1.
Graficznie, literacko i teologicznie Księga Zachariasza składa się z dwóch prawie niezależnych od siebie części: pierwszej (1-8 [->Za 1,1]), zawierającej zbiór wizji i proroctw Zachariasza, syna Iddo, i drugiej (9-14 [->Za 9,1]), obejmującej szereg napomnień, gróźb i obietnic nieznanego autora (autorów ?), dołączonych następnie do Za i przypisywanych Zachariaszowi, synowi Berekiasza (zob. wyżej).
Tematyka pierwszej części dotyczy zagadnień religijnych, nurtujących społeczność żydowską w okresie perskim ok. r. 520. Nawiązuje ona do działalności dwóch wybitnych przywódców: Jozuego, arcykapłana, i Zorobabela, i koncentruje się wokół świątyni (odbudowa - Za 2,1; Za 4,9; Za 6,13; odnowa kapłaństwa - Za 3,1n; stosunek arcykapłana do potomka Dawidowego - Za 4,1-14). Druga natomiast część księgi ma charakter eschatologiczny i stanowi swego rodzaju antologię zapowiedzi prorockich, pisanych prozą i wierszem.
Między obu częściami zachodzą zasadnicze różnice kompozycyjne i literackie. Za 1-8 składa się z ośmiu wizji nocnych, wprowadzonych wezwaniem do nawrócenia (Za 1,2-6) i uzupełnionych wyrocznią Pana (Za 6,9-14) i kilku innymi wypowiedziami prorockimi (Za 7,1-8,23) w sprawie postu i o pomyślnej przyszłości narodu. Schemat poszczególnych wizji jest niemal identyczny; każda z nich zawiera wprowadzenie, teofanię lub angelofanię, dialog między widzącym Prorokiem a przedmiotem wizji (najczęściej aniołem) i wreszcie pytanie proroka o znaczenie wizji oraz odpowiedź utrzymaną w tonie wyroczni Bożej. Ten nowy w Biblii schemat wizji pokrewny jest znanym dobrze snom prorockim (por. np. sen Józefa w Rdz rozdz. 37 [->Rdz 37,1]). Dalszy jego rozwój doprowadzi do powstania gatunku literackiego wizji apokaliptycznej. Głównym literackim źródłem wizji i proroctw Za 1-8 był Pięcioksiąg (por. Za 2,14n z Wj 29,45; Za 2,16; z Pwt 32,9; Za 5,11 z Rdz 10,10 i Rdz 11,2 itd.) oraz wizje Ezechiela (Za 2,5 - Ez 40,3-41,15; Za 5,1-4 - Ez 2,9nn i cz.). Druga część księgi zapowiada w formie poetyckiej nadejście królestwa Bożego (zniszczenie potęg ziemskich i powrót rozproszonego Izraela - Za 9,1-11,3), dalej zawiera alegorię dobrego i złego pasterza pisaną prozą (Za 11,4-17; Za 13,7nn) i wreszcie dwie paralelne zapowiedzi eschatologiczne (Za 12,1-14,21), kończące się opisem wspaniałości odnowionej Jerozolimy i świątyni.
Określenie czasu powstania rozdziałów 1-8 [->Za 1,1] nie nastręcza żadnej trudności, ponieważ poszczególne części noszą dokładną datę: Zachariasz, syn Iddo, rozpoczął działalność prorocką w drugim roku panowania Dariusza, w ósmym miesiącu, tj. pod koniec r. 520, ostatnie zaś jego słowo datowane jest na listopad r. 518. Zarówno tło historyczne, jak i rozważane problemy odpowiadają dokładnie tym danym. Znacznie trudniej ustalić czas powstania Za rozdz. 9-14 [->Za 9,1]. Stojąc na stanowisku jedności tej części księgi, należy stwierdzić, że problemy tu poruszane zakładają sytuację religijną zupełnie różną: świątynia jest już dawno odbudowana (Za 14,16), klasa kapłańska odnowiona (Za 12,13). Autor Za rozdz. 9-14 nie cytuje dosłownie nigdy innych ksiąg biblijnych i wykazuje większą samodzielność literacką niż Zachariasz, choć i on nawiązuje często do typowych zagadnień prorockich. Słownictwo drugiej części księgi (częściowo archaizujące) różni się dość znacznie od pierwszej. Wielu krytyków współczesnych i dawniejszych wyraża zdanie, że Za rozdz. 9-14 zawiera częściowo proroctwa z okresu przed niewolą babilońską (9-10 ?), częściowo zaś z okresu greckiego lub nawet machabejskiego. Dokładniejszej daty tej części księgi nie da się dziś ustalić. Syracydes (49,10) znał ją z pewnością w dzisiejszej formie.
Problematyka teologiczna Za rozdz. 1-8 zainteresowaniami mesjańskimi bliższa jest prorokom okresu monarchii; stosunek Proroka do Boga jest jednak dość różny. Dla Zachariasza, podobnie jak dla jego poprzednika Ezechiela, Bóg jest istotą absolutnie transcendentalną; objawienia i wizje otrzymuje on nie bezpośrednio, lecz przez anioła-tłumacza. Obok rozwiniętej nauki o aniołach zna Prorok także szatana, przeciwnika anioła Pańskiego (Za 3,1 - najstarszy tekst biblijny wymieniający szatana). Występuje on jako oskarżyciel przed trybunałem Bożym; dalszy rozwój teologiczny pojęcia - zob. Hi 1,7; Hi 2,2; 1 Krn 21,1. Spojrzenie rozdz. 9-14 na Boga jest inne: cechuje je - podobnie jak u niektórych starszych proroków - uniwersalizm (Za 9,1), przedstawiający chętnie wszystkie narody oddające Bogu-Królowi hołd w Jerozolimie. Bóg czuwa nad całym światem i wszystkimi narodami; najpełniejsze objawienie Opatrzności Bożej nastąpi w okresie eschatologiczno-mesjańskim.
Już pierwsza część księgi podejmuje temat przyszłego zbawienia i domaga się odnowienia moralnego jako jednego z warunków rychłego nastania czasów mesjańskich; innymi zwiastunami nadchodzącego zbawienia będzie powrót z ziemi babilońskiej reszty wygnańców i dokończenie budowy świątyni. Według Zachariasza godność mesjańska przysługuje w pewnym sensie dwu przywódcom: duchownemu i świeckiemu. Jeśli Za 6,12 nadaje Zorobabelowi mesjańskie określenie "Odrośl" (por. Jr 23,5; Jr 33,15), to jednak najwyższy kapłan zasiada po jego prawicy (Za 6,13). Takie pojęcie godności mesjańskiej rozwinie Zrzeszenie qumrańskie w nauce o dwóch Mesjaszach: Aarona i Izraela (1 QS IX, 10; 1QSa II, 19n). Druga część księgi przedstawia Mesjasza jako autentycznego potomka Dawida i Salomona, cichego Księcia Pokoju (Za 9,9), którego przebili (Za 12,10); podobieństwo ze Sługą Pańskim U Izajasza jest wyraźne.
Znaczenie tekstów mesjańskich Za podkreśla fakt aż sześciokrotnego przytoczenia słów Proroka w opisie męki Chrystusa (Za 9,9 - Mt 21,5(9); J 12,5; Za 13,7 - Mt 26,31; Za 11,12 - Mt 27,9n; Za 12,10 - J 19,38). Tekst Za 12,10 przytaczają Mt 24,30 i Ap 1,7.
Za 1
Wezwanie do nawrócenia się
1 Ósmego miesiąca, w drugim roku panowania Dariusza, Pan skierował to słowo do proroka Zachariasza, syna Berekiasza, syna Iddo:
1,1 Chodzi o październik-listopad 520 r., w dwa miesiące po pierwszym proroctwie Aggeusza.
— syna Berekiasza. W opinii BJ glosa za Iz 8,2. Według Ezd 5,1; 6,14; Ne 12,16 Zachariasz jest synem Iddo.
1,1. Chronologia. Zachariasz dokładnie datuje swoje proroctwa, podobnie jak współczesny mu prorok Aggeusz. Zachariasz rozpoczął służbę prorocką na przełomie listopada i grudnia 520 przed Chr., tak że zazębiała się jeden miesiąc z działalnością Aggeusza.
1,1. Iddo. Jeśli w uwadze rodowodowej wymieniano kilku przodków, ostatni był zwykle kimś ważnym. W Ne 12,4 wymieniono Iddo wśród kapłanów, którzy powrócili z babilońskiego wygnania razem z Zorobabelem w pierwszej fali uchodźców (538 przed Chr.). Jeśli jest to właśnie ten Iddo -Zachariasz pochodził z ważnego rodu posiadającego dziedzictwo kapłańskie.
2 Pan rozgniewał się bardzo na waszych przodków.
3 Powiedz im więc: Tak mówi Pan Zastępów: Wróćcie do Mnie – wyrocznia Pana Zastępów – a Ja wrócę do was – mówi Pan Zastępów. Ml 3,7
4 Nie bądźcie jak wasi przodkowie, których napominali dawniejsi prorocy. Porzućcie drogi złe i swoje złe czyny – wyrocznia Pana Zastępów. Ale oni nie usłuchali i zlekceważyli Mnie – mówi Pan. Iz 55,7 Łk 15,20
5 Gdzie są teraz wasi przodkowie? A może prorocy żyją wiecznie?
6 Czyż jednak słowa moje i rozkazy, które wydałem sługom moim, prorokom, nie spełniły się na waszych przodkach? I nawracając się, przyznali: Jak zamierzył Pan Zastępów postąpić z nami stosownie do czynów i złości naszych, tak wobec nas postąpił. Za 7,7-14
1,6 Czyż... nie spełniły się. BJ: „czyż... nie dosięgły”. Człowiek jest śmiertelny, ale słowo Boga (personifikowane jak w Ps 147,15; Iz 55,11; Mdr 18,14-15) trwa. Por. Iz 40,7-8.
WIZJE O ODNOWIENIU IZRAELA
Wizja pierwsza: jeźdźcy Za 6,1-7 Ap 6,1-9
7 Dwudziestego czwartego dnia miesiąca jedenastego, czyli miesiąca Szebat, w drugim roku panowania Dariusza, Pan skierował to słowo do proroka Zachariasza, syna Berekiasza, syna Iddo.
1,7 Mowa o połowie lutego 519 r.
1,7. Chronologia. Wizja ta pojawiła się w kilka miesięcy po pierwszej wyroczni. Nosi datę 15 II 519 przed Chr. Ponieważ następna uwaga chronologiczna umieszczona została dopiero po całym szeregu wizji, należy uznać, że tworzą one ramy dla widzeń prorockich, w których główne miejsce przyznaje się odbudowie świątyni. Nie jest pewnie przypadkiem, że wizja ta pojawiła się na tydzień przed dniem Nowego Roku, kiedy to w starożytnym świecie przystępowano zwykle do wznoszenia lub odbudowywania świątyń. Ponadto niektórzy badacze sądzą, że Dariusz w 519 przed Chr. ruszył na czele wojsk do Egiptu, by wymóc na nim odnowienie lojalności. Przygotowania do tej wyprawy niewątpliwie zaniepokoiły ludność Judy. Judejczycy nie byli pewni, jakie żądania zostaną im postawione i jak zostaną potraktowani.
8 Miałem widzenie w nocy: Oto jakiś jeździec na koniu kasztanowatym stał wśród mirtów w dolinie, a za nim konie kasztanowate, kare i białe.
1,8 w dolinie. BJ: „w głębi o korzeniach mirtów”. W wizji wykorzystano, w perspektywie monoteistycznej, elementy — jak się zdaje — pochodzenia mitologicznego. Mirty są zakorzenione jakby w głębiach otchłani. Stojący człowiek to anioł Jahwe (w. 11). Rumaki, symboliczne oznaczenie aniołów nadzorujących świat, tworzą prawdopodobnie cztery grupy (por. 6,2n; należy, być może, jak w grec, dodać do ich wykazu „czarne”), stosownie do czterech stron świata lub do czterech wiatrów; według w. 11 niosą jeźdźców.
9 Zapytałem: Co to znaczy, panie mój? Anioł, który mówił do mnie, odpowiedział: Wyjaśnię ci ich znaczenie.
1,9. Anioł kierujący widzeniem. Anioły nie tylko przekazywały wiadomości od Boga, lecz wyjaśniały ich treść i odpowiadały na związane z nimi pytania. Gabriel został tutaj ukazany jako ten, który potrafi podać znaczenie widzenia. W politeistycznym kontekście starożytnego świata posłańcami bogów byli zwykle inni bogowie (niższej rangi). W Mezopotamii rolę posłańców bogów pełnili Nuska i Kakka, zaś w mitologii greckiej Hermes. W śnie Nabonida pojawia się młodzieniec, by podać znaczenie omenu, który zaobserwowano na niebie.
LITERATURA APOKALIPTYCZNA. „Apokalipsa” to nazwa tradycyjnie przypisywana określonej kategorii (rodzajowi) utworów literackich. Gatunek apokaliptyczny ma kilka charakterystycznych cech. Jego korzenie można odnaleźć w utworach pozabiblijnych (zob. wstawkę na temat apokalips akadyjskich umieszczoną obok komentarza do Dn 11), jednak najstarsze klasyczne przykłady apokalipsy można zaleźć w księgach ze Starego Testamentu, takich jak Księga Daniela i Księga Zachariasza. W Biblii gatunek apokaliptyczny jest nierozerwalnie spleciony z literaturą prorocką. Do naszych czasów zachowało się ponad tuzin żydowskich apokalips z okresu międzytestamentalnego, wśród których najważniejsza jest Czwarta Księga Ezdrasza i Księga Henocha. Apokalipsa św. Jana jest wkładem Nowego Testamentu do tego gatunku. Inne chrześcijańskie apokalipsy zaczęły się pojawiać wkrótce po powstaniu Nowego Testamentu. Są wśród nich takie utwory jak Pasterz Hermasa...
nbogdanus