KSIĘGA AGGEUSZA
Wstęp do Księgi Aggeusza.
Ag 1. Wezwanie do odbudowy świątyni.
Ag 2. Przyszła chwała nowej świątyni. Budowa świątyni a dobrobyt kraju. Obietnica dana Zorobabelowi.
Wstęp do Księgi Aggeusza
Imię Chaggaj (LXX: Aggaios, Wlg: Aggaeus) przypomina dwa inne imiona: Chaggi (Rdz 46,16) i Chaggit (2 Sm 3,4) i wywodzi się zapewne od rzeczownika chag (= święto, uroczystość). Można zatem tłumaczyć to imię jako "świąteczny", czy też "uroczysty", "urodzony w święto".
Niewielka spuścizna literacka Aggeusza dotyczy przede wszystkim świątyni jerozolimskiej. W czterech mowach zawiera się wezwanie do odbudowy świątyni (Ag 1,1-15a), porównanie starej świątyni do nowej (Ag 1,15 b-2,9) oraz podkreślenie zależności dobrobytu w kraju od odbudowy Domu Pańskiego (Ag 2,10-19). Księgę kończy tajemnicza obietnica dana Zorobabelowi (Ag 2,20-23).
Aggeusz jest wspomniany tylko u Ezdrasza (Ezd 5,1; Ezd 6,14) jako ten, który wraz z Zachariaszem wzywał rodaków do odbudowy świątyni. Podobnie w samej Księdze Aggeusza nie ma żadnych bliższych danych o osobie Proroka. Septuaginta jego imię umieszcza w nagłówku do Psalmów 145-148, Peszitta dodaje jeszcze Ps 125 i 126 (a odejmuje 148); autorstwo Aggeuszowe tych Psalmów nie jest jednak pewne, skoro tekst hebrajski nie przypisuje mu żadnego Psalmu.
Wyjątkowo dobrze znamy natomiast rozpiętość czasu działania Proroka. Wszystkie cztery jego wystąpienia są dokładnie datowane na drugi rok rządów Dariusza I, tzn. na r. 520 przed Chr.: pierwsze wystąpienie dokonało się we wrześniu tegoż roku (Ag 1,1) - ostatnie w grudniu (Ag 2,20). Trzeba tu zaznaczyć, że prorok Zachariasz został powołany do swej misji w tym samym czasie, mianowicie w listopadzie r. 520 (Za 1,1).
Treść mów Aggeusza ukazuje nam go jako człowieka praktycznego, męża czynu, z całą energią zmierzającego do wytkniętego celu. Tym celem była odbudowa świątyni, zaniechana przez mieszkańców Judy w roku 536 z powodu intryg i urzędowego zakazu (Ezd 4,1-5) jak i własnej ich opieszałości. Klęski i niepowodzenia gospodarcze, trapiące kraj, uznał Prorok za wyraz kary Bożej, za zwłokę w odbudowie domu Bożego (Ag 1,11; Ag 2,17). Udało się mu pozyskać dla swej idei przywódców narodu, Zorobabela i Jozuego, a nawet porwać za sobą szerokie warstwy ludu (Ag 1,14). Podjęto odbudowę a Aggeusz gorliwie podtrzymywał ducha budowniczych wiążąc z nową świątynią najlepsze nadzieje (Ag 2,9.23). Na tym kończy się treść księgi i nasza wiedza o Aggeuszu. Być może, że Prorok nie dożył już szóstego roku rządów Dariusza, gdy dom Boży został ukończony w miesiącu Adar (Ezd 6,15).
Niezwykła szczupłość Księgi Aggeusza, dwa rozdziały (!), nie pozwala nam oczywiście poznać w pełni jego duchowej sylwetki jako teologa ST. W każdym razie z księgi wynika, że żarliwa troska o odbudowanie świątyni, czyli zainteresowania budowlano-rytualne nie przesłaniały mu prawdy o Bogu jako najgodniejszym czci (Ag 1,8) Opiekunie Izraela (Ag 2,5) i wszechmocnym Panu świata (Ag 1,11; Ag 2,17). Zapowiadając pokój - szalom (Ag 2,9), który jest sumą dóbr mesjańskich, ożywia Prorok oczekiwanie na Mesjasza; przy tym Zorobabel wydaje się być symbolem lub typem oczekiwanego potomka Dawida.
Księga jest napisana prozą. Pewne cechy dysputy prowadzonej z ludem i kapłanami przypominają trochę Jeremiasza (Jr 13,12; Jr 15,1) czy Ezechiela (Ez 18,1). Ta forma literacka została później udoskonalona przez Malachiasza. Język Aggeusza odznacza się wielką prostotą, nawet ubóstwem słownictwa. Brak mu wyraźnie swobody wysłowienia dawnych proroków, brak obrazowości ich wyrażeń i żywości narracji. Stąd niektórzy komentatorowie wnioskowali, że sam Aggeusz nie jest autorem księgi. Ale nie ma na to dowodu rozstrzygającego; nie jest nim bowiem fakt, że księga mówi o Proroku w trzeciej osobie.
Cytat z Księgi Aggeusza znajduje się w Księdze Mądrości Syracha (Syr 49,1n) oraz w Liście do Hebrajczyków (Hbr 12,26). Nigdy poważnie nie kwestionowano integralności oraz kanoniczności księgi.
Ag 1
Wezwanie do odbudowy świątyni
1 W drugim roku [rządów] króla Dariusza, w pierwszym dniu szóstego miesiąca, Pan skierował te słowa przez proroka Aggeusza do Zorobabela, syna Szealtiela, namiestnika Judy, i do arcykapłana Jozuego, syna Josadaka: Za 4,6-10 Za 3,1-9
1,1 szóstego miesiąca. Chodzi o sierpień 520 r.
1,1. Chronologia. Podawanie dokładnej daty we wprowadzeniu do narracji prorockiej jest zjawiskiem typowym dla pism z okresu powygnaniowego. Władcą, o którym tutaj wspomniano, jest Dariusz I, który zasiadł na tronie Persji 29 IX 533 przed Chr. Po tym wydarzeniu w państwie nastał prawie siedmiomiesięczny okres niepokojów, zapoczątkowany 11 marca buntem Gautama (1 lipca tego samego roku, po śmierci Kambyzesa próbował pretendować do korony). Nawet gdy Dariusz zdołał umocnić swoją władzę, bunty wybuchały nadal, co odnotowano w słynnej inskrypcji z Behistun. Datą podaną w Księdze Aggeusza jest 29 VIII 520 przed Chr.
1,1. Zorobabel. Zorobabel był dziedzicem tronu Dawida (wnukiem Jojakina; zob. komentarz do 2 Krl 24), ale pełnił tylko urząd namiestnika Judy za panowania Dariusza I. Z postacią Zorobabela wiązano wiele oczekiwań, z mesjańskimi włącznie. Niewątpliwie, niektórzy spodziewali się, że ustanowi on obiecane królestwo i wyzwoli naród z niewoli (perskiej). Chociaż jego urząd miał zasadniczo charakter świecki, w Księdze Ezdrasza został, wraz z arcykapłanem Jozuem, opisany jako ten, który przyczynił się do odbudowy świątyni w Jerozolimie. Pełniąc urząd namiestnika perskiego króla, Zorobabel odpowiadał za utrzymywanie wewnętrznego ładu oraz pobieranie podatków. Chociaż Zorobabel był ostatnim z potomków Dawida pełniącym urząd namiestnika, archeolodzy odkryli pieczęć Szelomit (wymienioną w 1 Krn 3,19 jako córkę Zorobabela), na której określono ją jako żonę Elantana, namiestnika, który mógł być następcą Zorobabela.
1,1. Jozue. Jozue był najwyższym kapłanem we wczesnym okresie powygnaniowym. Jego dziadek, Seracjasz, został stracony przez Nabuchodonozora, gdy Jerozolima została zdobyta przez Babilończyków (2 Krl 25,18-21; należy zwrócić uwagę, że również Ezdrasz pochodził z rodu Seracjasza (zob. Ag 7,1). Zorobabel, dziedzic tronu Judy, pełnił wprawdzie urząd namiestnika, ponieważ jednak jego kraj znajdował się pod panowaniem Persji, sprawowaną przezeń władzę poddano pewnym ograniczeniom (by nie wchodziła w kolizję z władzą perskiego króla). W konsekwencji, władza nad społecznością Judy podzielona była pomiędzy namiestnika a najwyższego kapłana, przy czym ten ostatni odgrywał bardziej prominentną rolę. Niewiele o nim wiadomo, z wyjątkiem tego, że należał do grona przywódców, którzy przyczynili się do odbudowy świątyni w Jerozolimie. Nie są znane pozabiblijne wzmianki na jego temat pochodzące z tego okresu.
2 Tak mówi Pan Zastępów: Ten lud powiada: Jeszcze nie nadszedł czas, aby odbudowywać dom Pański.
1,2 Jeszcze nie nadszedł. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr. skażony.
3 Wówczas Pan skierował te słowa przez proroka Aggeusza:
4 Czy to jest czas stosowny dla was, byście spoczywali w domach wyłożonych płytami, podczas gdy ten dom leży w gruzach? 2Sm 7,2
1,4. Domy wyłożone płytami. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „wyłożone płytami” może oznaczać „pokryte”, „zadaszone” lub „wyłożone panelami”, w każdym przypadku chodzi jednak o coś, co nadaje budowli ostateczny kształt. Domy dostojników nie znajdowały się „w budowie”, lecz zostały ukończone, podczas gdy świątynia leżała w gruzach. Omawiany termin nie wskazuje na zbytek owych domostw ani wielkie koszty budowy, chociaż pokrycie domu panelami mogło być kosztowne. Stosowanie drewnianych paneli w prywatnych rezydencjach byłoby czymś niezwykłym, ale sala tronowa [BT: „sala sądowa”] Salomona była „obłożona drzewem cedrowym” (1 Krl 7,7).
5 A teraz tak mówi Pan Zastępów: Zastanówcie się dobrze nad swoim postępowaniem!
6 Siejecie wiele, lecz plon macie lichy; przyjmujecie pokarm, lecz nie macie go do syta; pijecie, lecz nie gasicie pragnienia; okrywacie się, lecz się nie rozgrzewacie; ten, kto pracuje dla zarobku, pracuje dla dziurawego mieszka. Oz 4,3+
7 Tak mówi Pan Zastępów: Zastanówcie się dobrze nad swoim postępowaniem.
1,7 Ten wiersz nie jest — jak się wydaje — na swoim miejscu, Możliwe, że w. 1-11 połączyły dwa fragmenty różne, lecz autentyczne: w. 1-6 i 8 oraz w. 7 i 9-11.
1,7. Rola proroków w odbudowie świątyni. W VII w. przed Chr. asyryjscy prorocy zachęcili królów Assarhaddona i Asurbanipala do odbudowania świątyń niektórych bóstw. Otrzymanie przesłania od bogów było uważane przez władców za ważny impuls do rozpoczęcia budowy świątyni. Nakazać rozpoczęcie budowy przybytku mogło jedynie bóstwo, które miało w nim zamieszkać.
8 Wyjdźcie w góry i sprowadźcie drewno, a budujcie ten dom, bym sobie w nim upodobał i doznał czci – mówi Pan.
1,8 w góry. Chodzi niewątpliwie o góry Judy.
9 Spodziewaliście się wiele, a urodziło się mało. Kiedy zaś znieśliście to do domu, Ja to rozproszyłem. Dlaczego tak się dzieje? – wyrocznia Pana Zastępów:
Z powodu mego domu, który leży w gruzach, podczas gdy każdy z was pilnie się troszczy o swój własny dom.
10 Dlatego niebiosa nad wami zatrzymały rosę, a ziemia nie dała urodzaju. Kpł 26,19-20
1,10 rosę. Według tekstu hebr., gdzie dodane „na was”. BJ: „deszcz”, za Targumem.
11 Ja bowiem sprowadziłem suszę na ziemię i na góry, na pszenicę, na winne krzewy i na oliwki – na wszystko, cokolwiek może wydać gleba, na ludzi i na bydło, i na wszelką pracę rąk. 12 Zorobabel, syn Szealtiela, i arcykapłan Jozue, syn Josadaka, a także cała Reszta ludu usłyszeli wówczas głos Pana, Boga swego, i słowa proroka ...
nbogdanus