KSIĘGA NAHUMA
Wstęp do Księgi Nahuma.
Na 1. Tytuł. Potęga i gniew Pański. Zapowiedź spustoszenia Niniwy.
Na 2.
Na 3. Ironiczne żale Nahuma nad zagładą Niniwy. Ruiny Niniwy będą nie do odbudowania.
Wstęp do Księgi Nahuma
Imię Proroka (hebr. Nachum) stanowi skrót z Nechemiah (= "Jahwe pociesza"). Do imienia dołączono przydomek ha-Elkoszi ("pochodzący z Elkosz"), które dotychczas nie jest zidentyfikowane. Hebrajski tytuł księgi, "Nahum", zastąpiono w LXX i Wlg początkowymi wyrazami utworu; pierwszy z nich - massa - zawiera w sobie pojęcie surowego upomnienia, czyli zapowiedź groźby. Charakterystycznym drugim wyrazem hebrajskim, zamieszczonym w samym tytule, jest "widzenie".
Zarówno data urodzenia, jak i śmierci proroka Nahuma, są problematyczne. Wiadomo tylko, że u schyłku istnienia państwa asyryjskiego rozwinął on swoją misję prorocką. Głównym tematem jego proroctwa była Niniwa, której spustoszenie zapowiedział. Z tekstu jego księgi można wywnioskować, że działał on między r. 663, czyli rokiem zdobycia Teb (= No-Amon) przez Assurbanipala, a upadkiem Niniwy (612). Nie wspomina jednak Nahum ani o wewnętrznych przemianach politycznych, jakie zaistniały w Asyrii po r. 640, ani też nie czyni żadnej aluzji do reformy religijnej Jozjasza (626-621). Biorąc to pod uwagę nasuwa się wniosek, że chociaż Nahum nie wymienia żadnej daty, ani też nie podaje konkretnych danych, na własne oczy widział jednak krzywdę swego narodu, wyrządzoną przez Asyrię. Bodźcem zaś do napisania księgi była zapewne krytyczna sytuacja Asyrii.
Dwie są konkretne daty, w obrębie których została napisana Księga Nahuma. Po r. 663, gdy Teby egipskie były już w gruzach, Prorok wygłaszał swoje mowy. Zapowiedział wówczas Niniwie, że dotknie ją identyczny los, jaki spotkał Teby. I rzeczywiście, w r. 612 Niniwa padła. Biorąc to pod uwagę, można przypuszczać, że Prorok spisał swoją księgę w latach 620-612.
Poetycki utwór Nahuma, odznaczający się logicznym układem treści, rozwija trzy zasadnicze myśli. Po krótkim wstępie, w którym napawa otuchą uciemiężony naród izraelski, przystępuje Nahum do właściwego sobie tematu, a mianowicie ogłoszenia Asyrii surowego wyroku. Przewodnią myślą teologiczną jest dla niego pomsta Boża nad krwawym i niesprawiedliwym ludem asyryjskim. Poczynając od 2,2 przedstawia Nahum realizację planu Bożego. Po wizji upadku Niniwy zarysował się obraz jej spustoszenia. Podzieliła ona w r. 612 ten sam los, jaki spotkał w r. 668 warowne miasto Teby (Na 3,8-13).
Pod względem literackim zachodzi pewna różnica między rozdziałem pierwszym a obu rozdziałami następnymi. Układ treści rozdziału pierwszego jest raczej chaotyczny, bez żadnych wskaźników, które by ułatwiły rozpoznanie określonego narodu lub miasta. Mogą więc odnosić się do każdego narodu, który walczył z Judą. Natomiast rozdziały 2 i 3 wyrażają się konkretnie, opisując spustoszenie Niniwy i upadek Asyrii. Tekst omawianego utworu nastręcza poważne trudności z racji pewnych skażeń, które utrudniają zrozumienie właściwej myśli autora. Te niejasności dadzą się częściowo usunąć po zestawieniu z LXX.
Gruntowne badania archeologiczne obecnego stulecia posunęły naprzód rozwiązanie antycznej problematyki asyryjskiej (por. dokumenty klinowe pochodzące z biblioteki Assurbanipala w Niniwie i z ośrodka w Nippur). Punktem zwrotnym stało się odkrycie kroniki Nabopolassara. Utwór ten przedstawił chronologicznie stopniowy rozkład imperium asyryjskiego (616-608). Częste i krwawe starcia militarne, jakie rozgrywały się w latach 625-608 na terytorium asyryjskim, przekreśliły na zawsze byt polityczny tego narodu.
Poezja Nahuma zainteresowała wielu ludzi swoją wytwornością (Na 2,3-5.10; Na 3,2n). Można zestawić jego dzieło nawet z poetyckimi utworami Izajasza. Księga Nahuma odznacza się barwnością stylu. Zdania są przeważnie krótkie, lecz o treści dramatycznej. W swoich wypowiedziach literackich okazał się Nahum bezkompromisowym, wnikliwym, konsekwentnym i efektownym w wyrażeniach autorem (Na 2,11n; Na 3,17n).
Szczegółowe badania analityczne wykazały obecność śladów wierszy alfabetycznych w początkowej części utworu (Na 1,2-8).
Na 1
Tytuł
1 Wyrok na Niniwę. Księga widzenia Nahuma z Elkosz.
1,1. Niniwa. Ta wyrocznia przeciwko stolicy Asyrii, Niniwie, powstała przypuszczalnie w okresie od 663 przed Chr. (roku, w którym egipskie miasto Teby zostało zdobyte przez Asyryjczyków - Na 3,8) do upadku miasta pod naporem wojsk Babilończyków i Medów w 612 przed Chr. Niniwa, położona na wschodnim brzegu Tygrysu (starożytne Kujundżik, obecnie Mosul), znajdowała się w odległości ok. 960 km od Zatoki Perskiej i ponad 400 km od Babilonu. Niniwa pełniła rolę jednego z głównych miast Asyrii przez większą część swoich dziejów - służąc dynastiom staroakadyjskiej, amoryckiej i Mitanni przed powstaniem Środkowego Państwa asyryjskiego w połowie XIV w. przed Chr. W szczytowym okresie rozkwitu tego imperium, za panowania Sennacheryba (705-681 przed Chr.), Niniwa stała się stolicą Asyrii. Prace wykopaliskowe prowadzone w jej pałacach doprowadziły do odnalezienia kamiennych reliefów przedstawiających najazd i złupienie Judy w 701 przed Chr. Biblioteka ostatniego wielkiego władcy Niniwy, Asurbanipala (668-627 przed Chr.), dostarczyła uczonym wiele egzemplarzy mezopotamskich utworów literackich i dzieł naukowych.
1,1. Dzieje Asyrii w omawianym okresie. Ostatni z wielkich królów Asyrii, Asurbanipal, panował od 668 do co najmniej 635 przed Chr., kiedy to miał abdykować. Wydaje się, że zmarł dopiero w 627 przed Chr. Po okresie jego panowania historia Asyrii uległa pogmatwaniu; czasami trudno jest ustalić, kto panował, chociaż głównymi postaciami byli Aszur-Etil-Ilani i Sin-Szarra-Iszkun. W trakcie panowania Asurbanipala Syro-Palestyna biernie poddała się zwierzchności Asyrii (chociaż Tyr stwarzał ustawicznie kłopoty). Król Judy, Manasses, przez większy okres swojego panowania był współdziałającym z Asyrią wasalem. Jednak w latach 652-648 w imperium zapanował chaos wywołany przez bunt brata Asurbanipala, Szamasz-Szum-Ukkina (mianowanego królem Babilonu), który zdobył poparcie Manassesa (zob. komentarz do 2 Krn 33,11). Po raz ostatni Babilon zbuntował się w 626 przed Chr., kiedy to chaldejski władca Nabopolassar ogłosił się królem i ustanowił linię dynastyczną, która miała dać początek imperium neobabilońskiemu. Babilończycy sprzymierzeni z Medami doprowadzili imperium Asyryjskie do upadku, najpierw zdobywając Aszur (614 przed Chr.), następnie Niniwę (612 przed Chr.), Charan (610 przed Chr.) i w końcu Karkemisz (605 przed Chr.).
1,1. Elkosz. Nazwa miejsca lub rodu, Elkosz, pojawia się tylko w Księdze Nehemiasza. Nie udało się ustalić dokładnego położenia rodzinnej wioski Nahuma. Hieronim umieszcza ją w Galilei (być może było to el-Kauza lub Kafarnaum), zaś tradycje późniejsze - w pobliżu Niniwy lub w Syrii. Żadna z tych hipotez nie posiada w chwili obecnej wystarczającego potwierdzenia.
Potęga i gniew Pański
2 Zazdrosnym i mszczącym się Bogiem jest Pan; mścicielem jest Pan i Władcą [pełnym] gniewu; Pan mści się na swych wrogach i długo się gniewa na swoich nieprzyjaciół. Pwt 4,24+ Wj 20,5-6
1,2-8 Ten psalm alfabetyczny (por. Prz 31,10+), w którym jednak szereg alfabetyczny nie jest kompletny, rozwija tradycyjny temat gniewu Jahwe (Lb 11,33; 2 Sm 6,7; 21,14; Ps 2,12; 60,3; 79,5; 110,5; itd.) i w ten sposób tworzy preludium do wyroczni przeciw Niniwie.
1,2. Zazdrosne bóstwo. Motyw Jahwe jako zazdrosnego Bóstwa pojawia się po raz pierwszy w Dziesięciorgu Przykazań (Wj 20,5), powraca w narracji o odnowieniu przymierza po podboju Kanaanu (Joz 24,19) oraz, jeszcze raz, w Ezechielowej wizji „bożka zazdrości” (Ez 8,5), zamykającego swoje wejście do świątyni w Jerozolimie. Hebrajskie słowo oznacza postanowienie, by zazdrośnie i agresywnie bronić tego, co się komu słusznie należy, przed tymi, którzy zgłaszają do tego pretensję. Ten atrybut Boży miał zapobiec porównywaniu Jahwe z innymi bogami, a także podporządkowaniu Jahwe w dziedzinie kultu i rytuału wszelkim innym bóstwom. Nieuznanie wyjątkowej pozycji Jahwe stanowiło wystarczający powód do wywarcia pomsty.
3 Pan jest cierpliwy, ale i wielki potęgą; a z pewnością nikogo nie zostawia bez kary. Wśród burzy i wichru Jego droga, a chmury – pyłem nóg Jego. Wj 34,6-7+
1,3 Dwa końcowe stychy w. 2 i dwa początkowe w. 3, które nie stanowią części szeregu alfabetycznego, są — jak się wydaje — późniejszym komentarzem do w. 2a, wyjaśniającym sens gniewu Bożego.
1,3. Burza i wicher. Podobnie jak w Ha 3,10, Jahwe ukazany został tutaj jako władca burzy, panujący na wiatrami, które mogą przynieść zarówno życie, jak i zniszczenie. Ten rodzaj języka figuratywnego, ukazującego majestat Boży, znaleźć można również w teofanii Hi 38,1 (zob. też komentarz do 1 Krl 19,11-13), był on też typowym rysem poezji epickiej Bliskiego Wschodu. Na przykład w ugaryckim eposie o Baalu i Anat, bóg Baal opisany został jako „Dosiadający Obłoków”, którego „głos” ma siłę gromu i błyskawicy. Podobnie w Enuma Elisz, babilońskiej opowieści o stworzeniu, bóstwo burzy, Marduk, pokonuje boginię przedwiecznego wodnego chaosu, Tiamat, dzięki władzy, którą sprawuje nad wiatrami i błyskawicami.
4 On gromi morze i On je wysusza, i wszystkie rzeki zamienia w pustynię. Omdlewa Baszan i Karmel i więdnie kwiat Libanu. Iz 50,2 Ps 106,9
1,4 W BJ na początku trzeciego stychu wielokropek, co oznacza brak tekstu (dalet).
1,4. Wyschnięcie morza i rzek. Obraz Boga władającego rzekami i morzami był typowy dla starożytnego świata (porównaj uciszenie przez Jezusa burzy na Jeziorze Galilejskim w Mk 4,39). Najwymowniejszym przykładem ze Starego Testamentu jest rozdzielenie Morza Czerwonego. W ugaryckim cyklu opowieści o Baalu ukazano boga burzy toczącego wielki bój o władzę z bogiem morza, Jammem - pierwowzoru do tego obrazu mogło dostarczyć obserwowanie wzburzonych wód Morza Śródziemnego z wybrzeża, w okolicach Ugarit. „Zgromienie” morza przez Jahwe pojawia się również w Iz 50,2 i Ps 104,6. W każdym fragmencie widać panowanie Boga nad siłami przyrody oraz Jego zdolność do sprowadzania suszy na zwykle urodzajne rejony.
1,4. Baszan i Karmel. Do najbardziej żyznych obszarów Syro-Palestyny należał Baszan i pasmo wzgórz Karmelu. Ziemie te stanowiły północną część równiny Zajordania, rozciągającą się na wschód od Jeziora Galilejskiego, oraz krainy wzgórz ciągnących się na północny zachód od zatoki Akko na wybrzeżu Morza Śródziemnego, na południe od Libanu. Zarówno Karmel, jak i Baszan były znane ze swych pastwisk i hodowli bydła. Przemiana tych miejsc w teren dotknięty suszą stanowiła odwrócenie tradycyjnego wyobrażenia o nich jako o obszarach błogosławionych bogactwem i obfitością. Ten rodzaj mowy prorockiej można zaliczyć do motywu „świata wywróconego do góry nogami” pojawiającego się również w utworach pozabiblijnych, np. w proroctwach Balaama (inskrypcje z Deir Alla) oraz Widzeniach Neferti (okres Starego Państwa egipskiego).
5 Przed Nim drżą góry i pagórki się rozpływają; a ziemia trzęsie się o...
nbogdanus