KSIĘGA AMOSA
Wstęp do Księgi Amosa.
Am 1. Tytuł. Wstęp. ZAPOWIEDŹ SĄDU NAD SĄSIADAMI IZRAELA I NAD NIM SAMYM.. Przeciwko Damaszkowi. Przeciwko Gazie i Filistynom.. Przeciwko Tyrowi i Fenicji. Przeciwko Edomowi. Przeciwko Ammonitom..
Am 2. Przeciwko Moabitom.. Przeciwko Judzie. Przeciwko Izraelowi.
Am 3. PRZESTROGA DLA IZRAELA.. Kara za sprzeniewierzenie się. Prawdziwe źródło prorockiego natchnienia. Groźby przeciw Samarii. Przeciwko Betel i pałacom..
Am 4. Przeciwko mieszkańcom Samarii. Przeciwko świątyniom w Betel i Gilgal. Kary.
Am 5. Opłakiwanie Izraela. Nawrócenie jest konieczne. Groźby. Nawoływanie Proroka. Dzień Pański. Przeciwko zewnętrznemu ujmowaniu służby Bogu.
Am 6. Biada beztroskim.. Ogrom kary.
Am 7. WIZJE PROROKA.. Pierwsza wizja: szarańcza. Druga wizja: susza. Trzecia wizja: pion ołowiany. W sporze z Amazjaszem..
Am 8. Czwarta wizja: kosz owoców.. Przeciwko ciemiężycielom.. Zapowiedź nadzwyczajnych kar. Głód słowa Bożego. Nowa zapowiedź kary.
Am 9. Piąta wizja: upadek świątyni. Hymn. Izrael równy poganom.. PRZEPOWIEDNIE ODNOWY MESJAŃSKIEJ.
Wstęp do Księgi Amosa
Amos pochodził z judzkiego miasta Tekoa, był pasterzem i hodowcą drzew figowych (Am 1,1; Am 7,14). Swą działalność prorocką rozwijał jednak wyłącznie na terenie państwa północnego, zwłaszcza w Betel, schizmatyckim sanktuarium Izraela. Dokładniejsza data jego wystąpienia i głoszenia słowa prorockiego nie jest znana, choć przypada na pewno na okres panowania Jeroboama II (782-753). Wzmiankowane w Am 1,1 "trzęsienie ziemi" nie jest bliżej znane. Ze współczesnych dokumentów asyryjskich wymieniających zaćmienie słońca i jakąś wielką epidemię, zdarzenia, o których mówi także Amos (Am 8,9; Am 4,10), wynika, że Prorok działał ok. r. 765-763. Na skutek denuncjacji kapłana z Betel, Amazjasza, musiał prawdopodobnie opuścić miasto, a może nawet państwo izraelskie. Starodawna tradycja umieszcza grób Amosa w Tekoa, co wskazywałoby na powrót Proroka do ojczystej ziemi judzkiej po opuszczeniu Betel. W odróżnieniu od "oficjalnych" proroków, zrzeszonych przy świątyni lub przy pałacu królewskim, otrzymał Amos osobiste powołanie od Boga wraz z misją prorocką (Am 7,14). Stąd też płynie jego głębokie przeświadczenie o nieodpartej konieczności wypełniania posłannictwa Boga przez Jego herolda (Am 3,8).
Najogólniej można wyróżnić w Księdze Amosa trzy grupy mów prorockich: przeciw narodom i Izraelowi (Am 1,1-2,16), groźby przeciw Izraelowi (Am 3,1-6,14) i wizje prorockie (Am 7,1-9,15). Układ mów podobnie jak treść księgi wskazuje niezbicie na działalność literacką samego Proroka lub jego bezpośrednich uczniów. Nigdy też nie powątpiewano o literackiej autentyczności księgi, z bardzo nieznacznymi wyjątkami. Działalność prorocka Amosa przekraczała zapewne wielokrotnie objętość tekstu jego księgi. Spośród licznych gróźb i wizji, wypowiedzianych przy różnych okazjach, kanoniczny zbiór podaje wybór ułożony tematycznie i przedstawiony w formie poetyckiej. Być może pozostałością pracy kompozycyjnej jest zmieniająca się często osoba mówiącego. Księga Amosa była podobnie jak szereg innych ksiąg prorockich przedmiotem późniejszych refleksji i redakcji. Pierwszej redakcji dokonano w ostatnich latach monarchii judzkiej, dodając aktualne proroctwo przeciw Judzie (Am 2,4-5); druga była dziełem refleksji teologicznej po niewoli babilońskiej i dołączyła obietnice mesjańskie (Am 9,11-15), a może także tytuł księgi (Am 1,1).
Styl Amosa odznacza się przejrzystością, połączoną jednak z malowniczością obrazów. Decydujące piętno wywarło na nim pasterskie pochodzenie autora; stad wiele porównań z życia wiejskiego, częściowo dosadnych (Am 4,1; Am 6,12; itd.). Prorok nawiązuje chętnie dialog ze słuchaczami (Am 5,25; Am 9,7-10), by w odpowiedniej chwili przekazać im zapowiedź kary.
Pojęcie Boga u Amosa jest uniwersalistyczne: panuje On nad wszystkimi narodami, czuwa nad praworządnością, a winnych pociąga do odpowiedzialności i karze. Władzę wykonuje w swej siedzibie, w świątyni jerozolimskiej. Specjalną przychylnością otacza Bóg swój lud wybrany (Am 3,2; Am 7,8.15; Am 8,2); traktuje go jednak według zasad sprawiedliwości podobnie jak inne narody (Am 9,7). Domaga się od niego postępowania sprawiedliwego, oddającego każdemu to, co słuszne i należne. Skoro po zażegnaniu niebezpieczeństwa syryjskiego zapanował w państwie izraelskim dobrobyt, zamożne rodziny zaczęły prowadzić beztroskie, hulaszcze życie, uciskając dzierżawców i ubogich, pozbawionych wszelkich praw i opieki. Amos wielokrotnie potępia odpowiedzialnych za nierówności społeczne i związane z tym nadużycia (Am 3,9n; Am 4,1; Am 5,7.10). W życiu religijnym klas zamożnych szerzył się formalizm religijny; stąd ostra krytyka kultu czysto zewnętrznego i zaniedbań w wypełnianiu podstawowych przykazań religijno - moralnych. Naruszanie sprawiedliwości i wierności wobec Pana, i w stosunkach międzyludzkich sprowadzi na Izraela karę, tym większą, im większe były dobrodziejstwa Pańskie dla Izraela (Am 2,9-12). Ocaleje z powszechnej zagłady jedynie niewielka "Reszta" (Am 3,12; Am 5,15; Am 9,1); temat ten podejmą później niemal wszyscy prorocy. Niekiedy groźby Amosa nabierają cech eschatologicznych, zwłaszcza w związku z zapowiedzią "dnia Pańskiego". Dokona się w tym dniu zagłada narodów obcych (Am 1,3-2,3) oraz ukaranie Izraela, poprzedzone szeregiem klęsk ostrzegawczych (Am 4,6-12; Am 7,1-6). Pozorny okres rozkwitu za Jeroboama II jest w rzeczywistości ostatnim czasem, danym do opamiętania dzięki wstawiennictwu Proroka (Am 7,2-6), zanim nadejdzie na lud Pana dzień ciemności i nieszczęścia (Am 5,18nn).
Słownictwo i styl prorocki Amosa wywarły wielki wpływ na proroków VII/VI w., szczególnie na Jeremiasza (por. zwł. Am 5,2 z Jr 18,13) i Ezechiela, oraz na piśmiennictwo biblijne (Tb 2,6; cytuje Am 8,10) i pozabiblijne (Dokument Damasceński, pisma qumrańskie) okresu judaistycznego. W NT Dz 7,42 nawiązują do Am 5,25-27 (por. Dz 15,16 z Am 9,11).
Am 1
Tytuł
1 Słowa Amosa, który był jednym spośród pasterzy z Tekoa: co widział w sprawie Izraela, za dni Ozjasza, króla Judy, i za dni Jeroboama, syna Joasza, króla Izraela, na dwa lata przed trzęsieniem ziemi. Am 8,8; Ap 10,3 Za 14,5
1,1 spośród pasterzy. Dokładniej chodzi tu o hodowcę bydła (por. 2 Krl 3,4), a nie o zwykłego strażnika stada.
— Tekoa to wioska w Judzie, dziewięć km na południowy wschód od Betlejem.
— Mowa o Jeroboamie II, królu Izraela. Trzęsienie ziemi potwierdzają przypuszczalnie wykopaliska archeologiczne w Chasorze, w Górnej Galilei. To wydarzenie datuje się na połowę VIII w. przed Chr. Według Za 14,5 (Sept) na skutek tego podziemnego wstrząsu zamknęły się doliny. Nie chodzi tu o zwykły punkt odniesienia dla chronologii: wydawcy księgi, odpowiedzialni za niniejszą notę, widzieli tu bez wątpienia objawienie Boże, potwierdzające orędzie Amosa (por. 9,5; Ps 75,4; Mi 1,4; itd.).
1,1. Tekoa. Rolniczą wioskę Tekoa utożsamia się z Chirbet Teku leżącym ok. 11,5 km na południe od Jerozolimy i 8 km na południe od Betlejem. Z powodu jej położenia na skraju obszarów rolniczych mieszkańcy musieli przypuszczalnie ciężko pracować, by utrzymać się z uprawy roli oraz pasterstwa (zob. 2 Krn 20,20). Na temat dodatkowych informacji o tej małej wiosce położonej w górzystej krainie Judy zob. komentarz do 2 Sm 14,2.
1,1. Trzęsienia ziemi. Przejawy aktywności sejsmicznej na obszarze Syro-Palestyny były zjawiskiem powszechnym. Region ten znajduje się w uskoku Jordanu (biegnącym od Damaszku do zatoki Akaba), dlatego obserwuje się tam okresowe ruchy skorupy ziemskiej. Archeolodzy odkryli w Chasor ślady silnego trzęsienia ziemi w 6 warstwie datowanej ok. 760 przed Chr. Możliwe, że autor nawiązuje do tego właśnie wydarzenia, potrzebne są jednak dodatkowe dowody zebrane z innych miejsc, szczególnie z Betel i Samarii. Fakt, że informacji o tym trzęsieniu użyto do datowania prorockiej działalności Amosa oraz panowania Ozjasza (zob. Za 14,4-5), wskazuje, że musiało być ono na tyle silne, by zapaść w ludzkiej pamięci. Jeśli prorok Amos faktycznie przepowiedział trzęsienie ziemi (co sugeruje Am 9,1), potwierdziłoby to jego rolę prorocką i uwiarygodniło jako proroka Jahwe.
1,1. Chronologia. Imiona królów wymienione w formule chronologicznej Amosa dostarczają informacji na temat czasu jego misji prorockiej. Król Judy, Ozjasz, i król Izraela, Jeroboam II, panowali przez większą część 1 pol. VIII w. przed Chr. Trzęsienie ziemi, o którym wspomina Amos, zdaniem niektórych potwierdzają wyniki prac wykopaliskowych w Chasor (6 warstwa, datowana na ok. 760 przed Chr.). Ponieważ Amos nie uważa się za zawodowego proroka, wielu komentatorów mniema, że wyrocznie zapisane w tej księdze obejmują krótki okres, zamiast rozciągać się na wiele dekad.
Wstęp
2 Powiedział on: Pan z Syjonu zagrzmi, z Jeruzalem wyda swój głos, a lamentować będą łąki pasterzy i szczyt Karmelu uschnie. Jl 4,16; Jr 25,30; Am 1,1 Iz 33,9; Na 1,4
1,2 Tekst, pochodzący od samego Amosa czy też będący późniejszą relekturą żydowską (por. Oz 1,7+), ukazuje, że mimo schizmy Jerozolima, będąca siedzibą Jahwe, jest ośrodkiem jednoczącym lud Boży.
1,2. Szczyt Karmelu. Wznosząca się na północnym wybrzeżu Izraela góra Karmel górowała nad Morzem Śródziemnym. Morska bryza i spore opady czyniły Karmel najbardziej kwitnącą częścią kraju. W starożytności jej porośnięte bujną roślinnością zbocza pełne były drzew oliwnych, winnic i urodzajnych pastwisk (zob. Jr 46,18). Amos i inni prorocy dla podkreślenia kontrastu zestawiali obraz tego zwykle żyznego obszaru z obrazem skutków suszy będącej wynikiem gniewu Bożego. Prorok dostarcza również wyobrażenia o geograficznych rozmiarach katastrofy: dotknęła ona obszar od Jerozolimy na południu po górę Karmel na północy.
ZAPOWIEDŹ SĄDU NAD SĄSIADAMI IZRAELA I NAD NIM SAMYM
Przeciwko Damaszkowi Iz 17,1-3; Jr 49,23-27
3 Tak mówi Pan: Z powodu trzech występków Damaszku i z powodu czterech nie odwrócę tego [wyroku], gdyż zmłócili saniami żelaznymi Gilead. Za 14,5 Oz 14,8; Ps 104,3 Ps 135,6
1,3—2,16 Ten fragment jest podsumowaniem wyroczni wygłoszonych w różnych czasach przeciw siedmiu narodom (oraz niewątpliwie późniejszej wyroczni przeciw Judzie). Wyrocznie mają identyczną strukturę i używa się w nich tych samych stereotypowych sformułowań. Podkreśla się sprawiedliwość Jahwe, który u wszystkich ludów karze wszelką niesprawiedliwość. Izrael pojawia się jako ostatni, by zaznaczyć, że kara, z którą tak mało się liczy, spadnie nań jak na innych i będzie najwyższym przejawem Bożej sprawiedliwości.
1,3 trzech... / i... czterech. Dwie kolejne liczby oznaczają ilość nieokreśloną, małą lub dużą, zależnie od kontekstu (por. 4,8; Iz 17,6; Jr 36,23 i „przysłowia liczbowe”, Prz 30,15+).
— Sanie żelazne — narzędzie używane przy młóceniu zboża na klepisku. Obraz często stosowany do opisania zagłady zwyciężonego: Iz 21,10; 41,15; Mi 4,12n; por. prorockie orędzie Elizeusza (2 Krl 8,12).
1,3. Wyrocznie przeciwko cudzoziemskim narodom. Na temat tego tematu powszechnie pojawiającego się w pismach proroków zob. komentarz do Jr 46,1.
1,3. Damaszek na początku VIII w. przed Chr. Początek VIII w. przed Chr. okazał się katastrofalny dla królestwa Aramu i jego stolicy, Damaszku. Asyryjski król Adad-Nirari III obległ i zdobył Damaszek w 796 przed...
nbogdanus