KSIĘGA NEHEMIASZA
Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza.
Ne 1. DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA.. Smutne wieści o Jerozolimie.
Ne 2. Podróż do grodu ojców.. Odbudowa murów Jerozolimy. Przygotowania.
Ne 3. Wykonywanie pracy. Trudności: drwiny nieprzyjaciół.
Ne 4.
Ne 5. Szemranie ludu. Wzmianka uboczna: bezinteresowność Nehemiasza.
Ne 6. Podstęp. Żydowscy stronnicy wrogów..
Ne 7. Opieka nad miastem.. Przygotowanie do zaludnienia miasta. Pierwsi repatrianci. REFORMA RELIGIJNA.. Święto Namiotów..
Ne 8.
Ne 9. Dzień pokuty.
Ne 10. Odnowienie przymierza. Podpisy. Treść zobowiązań.
Ne 11. DALSZA DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA.. Zaludnienie Jerozolimy. Zaludnienie innych miast.
Ne 12. Rodowody: Kapłani i lewici za Zorobabela i Jozuego. Arcykapłani od Jozuego do Jadduy. Kapłani za Jojakima. Zwierzchnicy rodów lewickich. OSTATNIE DZIEŁO WSPÓLNE EZDRASZA I NEHEMIASZA.. Poświęcenie muru. Przypisek: Utrzymanie kapłanów i lewitów..
Ne 13. OSTATNIA DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA.. Prawo o cudzoziemcach. Szereg reform. Tobiasz. Utrzymanie lewitów.. Święcenie szabatu. Mieszane małżeństwa. Zakończenie.
Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza
Księgi te noszą imiona nie autorów, lecz głównych osób w nich działających. Obie należą do protokanonicznych ksiąg historycznych ST, lecz w Biblii hebrajskiej figurują w zbiorze "Pism" (Ketubim) i to przed Księgami Kronik, mimo że ostatnie zdanie z 2 Krn 36,22n stanowi początek Księgi Ezdrasza. Powodem zakłócenia tego porządku chronologicznego był zapewne wzgląd na charakter syntezy dziejowej, jaki mają Księgi Kronik, godnej umieszczenia na końcu. Tymczasem Ezd i Ne - to tylko odcinek dziejów Izraela.
Obie te księgi, stanowiące jedną całość, mieściły się pierwotnie w jednym tomie. Stan ten jest widoczny jeszcze w LXX. Ma ona wprawdzie dwie Księgi Ezdrasza, lecz grecka 1 Ezd jest apokryfem, który Wlg umieszcza w dodatkach na końcu jako 3 Ezd. Natomiast grecka 2 Ezd obejmuje obie te kanoniczne księgi - Ezd i Ne - razem połączone, jak miał pierwotny tekst hebrajski. Wlg Księgę Nehemiasza nazywa też Drugą Ezdrasza.
Tematem obu ksiąg jest odbudowa gminy żydowskiej w Jerozolimie i w Judzie po przybyciu repatriantów z niewoli babilońskiej. Nie mamy tu jednak ciągłej historii, lecz opis szeregu wydarzeń od czasów dekretu Cyrusa z r. 538 przed Chr., zezwalającego uprowadzonym do niewoli Żydom na powrót do Judy, aż do powtórnej działalności Nehemiasza w kraju przodków - w r. 432 przed Chr. Ziemia judzka była wtedy pod panowaniem królów perskich, z których wymienia się w naszych obu księgach: Cyrusa, Dariusza I, Kserksesa I, Artakserksesa I oraz (tylko w rodowodach) ostatniego z królów perskich, Dariusza III. Opowiadanie autora skupia się głównie dokoła trzech najważniejszych spraw: odbudowy świątyni jerozolimskiej, przywrócenia Jerozolimie charakteru miasta zdolnego do obrony, wreszcie ustalenia podstaw prawnych życia repatriantów, czyli narodzin judaizmu.
Księgi omawiane opierają się na następujących źródłach historycznych, potwierdzonych w wielu punktach przez źródła pozabiblijne: na pamiętnikach Ezdrasza i na pamiętnikach Nehemiasza, na oryginalnych dokumentach aramejskich przytoczonych in extenso w tym języku oraz na dużej ilości oryginalnych dokumentów hebrajskich. Dzieło powstało pod koniec IV w. lub w III w. przed Chr. Jeśli zaś urywek z notatką o Dariuszu III nie należy do pierwotnej redakcji, lecz jest późniejszym dodatkiem, to samo dzieło mogło powstać jeszcze wcześniej. Autor jego jest nieznany. Duchem przypomina on autora Kronik. Stąd wielu egzegetów jest zdania, że Księgi Kronik i Księgi Ezdrasza i Nehemiasza pochodzą od tego samego autora. Należy jednak zauważyć mimo podobieństwa ducha również zupełnie odmienne metody redakcyjne w obu grupach ksiąg. Być może uczeń autora Kronik zredagował Ezd i Ne.
Wciąż dyskutowanym zagadnieniem tych ksiąg jest sprawa porządku chronologicznego opisanych wydarzeń, czy mianowicie działalność Nehemiasza zakłada uprzednią działalność Ezdrasza, czy też odwrotnie.
Tekst hebrajski szeregu miejsc przedstawia duże trudności, które próbuje się rozwiązać w rozmaity sposób.
Doniosłość zdarzeń opisanych w Ezd i Ne polega na ukazaniu ważnego etapu dziejów zbawienia: odnowa po karze, jaką była niewola, otwiera nowy etap, który już prowadzi poprzez judaizm do Chrystusa.
Ne 1
DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA
Smutne wieści o Jerozolimie
1 Słowa Nehemiasza, syna Chakaliasza: Oto gdy w miesiącu Kislew roku dwudziestego byłem w twierdzy Suza,
1,1 Tu zaczyna się pamiętnik Nehemiasza (zob. Wstęp s. 442-443).
— Rok dwudziesty licząc od początku panowania króla Artakserksesa I (465-424; por. 2,1), czyli w grudniu 446 r.
1,1. Nehemiasz. Nehemiasz zajmował ważne stanowisko podczaszego na dworze króla Persji w połowie V w. przed Chr., za panowania Artakserksesa I (465-424 przed Chr.). W 460 przed Chr. w Egipcie wybuchło powstanie, którego stłumienie zajęło pięć lat. Megabyzes, satrapa północnej Mezopotamii, zbuntował się w 448 przed Chr. Był to więc burzliwy okres w dziejach imperium perskiego. Można stąd wnioskować, że Persowie pragnęli zawrzeć sojusz z różnymi mniejszościami narodowymi wchodzącymi w skład ich państwa, np. z Żydami. Dlatego wydaje się możliwe, że Żydzi, tacy jak Nehemiasz piastowali wówczas takie wysokie urzędy w imperium.
1,1. Kislew. Kislew to hebrajska nazwa miesiąca używana w czasach powygnaniowych, odpowiadająca okresowi od połowy listopada do połowy grudnia. Po deportacji do Babilonu, u schyłku VI w. przed Chr., Żydzi najprawdopodobniej posługiwali się kalendarzem babilońskim. Wydaje się, że stosowali ten system także w okresie perskim.
1,1. Chronologia. Nie ma pewności, do czego odnosi się „dwudziesty rok”. Mógł to być dwudziesty rok pobytu Nehemiasza w Suzie. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że był to dwudziesty rok panowania Artakserksesa I (465-424 przed Chr.), którego imię zwyczajnie pominięto (zob. Ne 2,1). Jeśli przypuszczenie to jest słuszne, był to rok 445 przed Chr.
1,1. Twierdza Suza. Suza pełniła rolę zimowej rezydencji perskich królów. Jej obszar oddzielony był od pozostałej części miasta, która miała bogatą historię. Suza była zamieszkana co najmniej od IV tysiąclecia przed Chr. W VII w. przed Chr. - jako twierdza Elamitów przeszła kolejno w ręce Medów i Persów. Cytadela położona jest na wzniesieniu w północnej części miasta zwanej Apadana. Pałac w Suzie wzniesiony został przez Dariusza i był zamieszkiwany przez kilku jego następców.
Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w miejscu dawnego pałacu udało się zrekonstruować wiele jego elementów, m.in. salę audiencyjną, w której zbierał się dwór królewski. Pałac był budowlą wzniesioną na planie kwadratu o boku długości 105 m. Po każdej stronie znajdowały się 72 kolumny, których wysokość szacuje się na 19,5 m. Większa Suza, położona w odległości ok. 360 km na wschód od Babilonu, zbudowana została na trzech wzgórzach górujących nad rzeką Szaur. Kopiec o kształcie rombu ma obwód o długości 3,8 km. W dolinie na wschód od miasta znajdowały się domy kupców.
2 przyszedł z Judy Chanani, jeden z braci moich, wraz z innymi. I spytałem ich o tych Żydów ocalałych, którzy uniknęli uprowadzenia, i o Jerozolimę.
1,2 W końcowym zdaniu chodzi o tych, którzy cało powrócili z uprowadzenia i mieszkają w Jerozolimie lub w jej pobliżu. Por. Ezd 1,4+; 6,16; Iz 4,3+.
3 I powiedzieli mi: Ci pozostali, którzy w tamtejszym okręgu uniknęli uprowadzenia, znajdują się w wielkiej biedzie i pohańbieniu; mur Jerozolimy jest zburzony, a bramy jej są spalone.
1,3 Troska o odbudowanie murów Jerozolimy pojawia się już w czasie wygnania (Iz 54,11-12), a jeszcze dobitniej po nim (Iz 60,10-17; Za 2,5n). Inicjatywa datuje się prawdopodobnie na czasy Kserksesa (Ezd 4,6), a całkiem wyraźnie świadczą o niej czasy Artakserksesa (Ezd 4,12-13.16). Ukazuje się ona jako chęć odzyskania autonomii, co groziło naruszeniem praw nabytych przez Samarytan. Z tego powodu opozycji udało się uzyskać od władz perskich brutalny nakaz wstrzymania prac (Ezd 4,23). Chanani robi aluzję do tego właśnie niedawnego wydarzenia.
1,2-3. Warunki panujące w Jerozolimie. Jerozolima w dalszym ciągu leżała wówczas w gruzach po jej zburzeniu przez Nabuchodonozora II sto czterdzieści lat wcześniej. Mury i bramy miasta były zniszczone, co czyniło Jerozolimę zupełnie bezbronną wobec ataków. Księga Ezdrasza opisuje wcześniejsze, przerwane próby odbudowy murów, podjęte za panowania Artakserksesa I (ok. 458 przed Chr.) zakończone niepowodzeniem. Niektórzy badacze sugerowali, że Persowie podjęli działania zbrojne przeciwko Jerozolimie za panowania Kserksesa, niewiele jest jednak dowodów potwierdzających tę hipotezę, chociaż wiemy o walkach toczonych przez Persów i Greków na obszarze Lewantu.
4 I oto, gdy to usłyszałem, usiadłem, płakałem i trapiłem się całymi dniami, pościłem i modliłem się przed obliczem Boga niebios.
1,4. Odpowiedź Nehemiasza. Odpowiedź Nehemiasza była typowa dla Żydów, który stanęli w obliczu tragedii (zob. Ezd 9,3-5). W okresie żałoby często golono włosy na głowie i brodzie. Post łączono z modlitwą, by ułatwić pełną koncentrację na danej sprawie, kosztem zaspokojenia fizycznych potrzeb.
1,4. „Bóg niebios” w zoroastryzmie. Określenie „Bóg niebios” było dobrze znane w imperium perskim, weszło też do języka religijnego Żydów. Termin ten pojawia się również w starożytnej korespondencji żydowskiej, np. w tekstach z Elefantyny w Egipcie, datowanych na V w. przed Chr. Jego pochodzenie można wywieść od Zaratusztry, irańskiego świętego męża, który żył przypuszczalnie u schyłku II tysiąclecia przed Chr., chociaż dokładne daty pozostają nieznane i są przedmiotem sporów. Zoroastryzm stał się główną religią królów perskich w czasach Dariusza I (521-486 przed Chr.). Jego wyznawcy czcili „Boga niebios”, znanego jako Ahura Mazda, wieczną istotę posiadającą charakter moralny. Wierzyli również w istnienie boga zła, który był przeciwieństwem Ahury Mazdy i dorównywał mu potęgą. Nehemiasz nie waha się jednak użyć tego znanego określenia w odniesieniu do Jahwe.
5 I powiedziałem: Ach, Panie, Boże niebios, Boże wielki i straszny, który zachowujesz przymierze i łaskę dla tych, którzy Cię miłują i zachowują Twoje przykazania. Pwt 7,9; Pwt 7,12
1,5 Modlitwa Nehemiasza czerpie natchnienie z Pwt.
6 Niech będzie ucho Twoje uważne i oczy Twoje niech będą otwarte, abyś wysłuchał modlitwę sługi Twego, którą ja teraz dniem i nocą zanoszę do Ciebie za sługi Twoje, Izraelitów, składając wyznanie w sprawie przestępstw Izraelitów, które wobec Ciebie popełniliśmy; również ja i mój ród zgrzeszyliśmy. 2Krn 6,40
7 Bardzo źle postąpiliśmy wobec Ciebie: nie zachowaliśmy przykazań ani praw, ani przepisów, które wydałeś słudze Twemu, Mojżeszowi.
8 Wspomnij na zapowiedź, którą ogłosiłeś słudze Twemu, Mojżeszowi: Jeśli wy się sprzeniewierzycie, to Ja rozproszę was między narodami. Pwt 30,1-4
9 Lecz jeśli się do Mnie nawrócicie i zważać będziecie na moje przykazania, i będziecie je wykonywali, to choćby rozproszeni wasi znajdowali się na krańcu niebios, stamtąd zgromadzę ich i zaprowadzę na miejsce, które wybrałem, aby tam uczynić przybytek dla mego imienia. Pwt 30,4
10 Albowiem oni są sługami Twoimi i ludem Twoim, który odkupiłeś Twoją wielką mocą i potężną ręką. Pwt 9,29
11 Ach, Panie, niech będzie ucho Twoje uważne na modlitwę Twojego sługi i na modlitwę sług Twoich, pragnących czcić Twoje imię! Poszczęść teraz słudze Twemu! Daj, abym pozyskał względy tego człowieka. Byłem bowiem podczaszym królewskim.
1,11. Podczaszy. Podczaszy piastował bardzo ważną funkcję na dworach Bliskiego Wschodu. Miał swobodny dostęp do króla, a zatem wielkie wpływy. Teksty i reliefy przedstawiają podczaszych na asyryjskich i perskich dworach. Ponieważ podczaszy przebywał w pobliżu królewskiego haremu, był często eunuchem, chociaż nie ma dowodów na to, że dotyczy to również Nehemiasza. W źródłach późniejszych określa się podczaszego mianem człowieka próbującego wino. Oprócz tego nosił on pierścień i był główną osobą pełniącą pieczę nad królewskimi finansami.
Ne 2
Podróż do grodu ojców
1 I oto, gdy w miesiącu Nisan dwudziestego roku panowania króla Artakserksesa wykonywałem swój urząd, wziąłem wino i podałem królowi, i w jego obecności nie okazywałem smutku.
2,1 Marzec-kwiecień 445 r.
— wykonywałem. Według grec. Tekst hebr.: „wykonywał”.
— w jego obecności. Za tekstem hebr., gdzie lepanajw. BJ: „przedtem”, lepanîm, na zasadzie domysłu.
2,1. Nisan. Hebrajski miesiąc nisan odpowiada okresowi od połowy marca do połowy kwietnia. Nisan przynosił wczesne deszcze, właśnie wtedy odbywały się zbiory jęczmienia i lnu. Nazwa nisan została zapożyczona przez Żydów od Babilończyków w okresie niewoli. Abib to dawna nazwa tego miesiąca.
2,1. Artakserkses. Imię to nosili trzej perscy królowie. Władca, o którym czytamy w Księdze Nehemiasza, to najprawdopodobniej następca Kserksesa I, Artakserkses I (465-424 przed Chr.). Poza informacjami podanymi w Piśmie Świętym niewiele wiadomo na jego temat. Grecki historyk Herodot opisuje podatki i pewne niefortunne decyzje gospodarcze podjęte za jego panowania. Greckie miasta-państwa, które odniosły wówczas zwycięstwo nad Persami w bitwie pod Salaminą i Platejami (480-479 przed Chr.), wykorzystywały każdą okazję do osłabienia dominacji perskiej na Bliskim Wschodzie. W okresie swego panowania Artakserkses I musiał stłumić dwa powstania (zob. komentarz do Ne 1,1). Utrzymał się jednak na tronie przez czterdzieści lat.
2,1. Zachowanie dworzan w obecności władcy. Na perskich reliefach często przedstawia się dworzan zasłaniających usta dłonią, by nie urazić władcy. Nie wiadomo, czy wynikało to z przywiązywania wagi do względów zdrowotnych (wydaje się to mało prawdopodobne), częstego zjawiska nieświeżego oddechu, czy też z wielkiej czci. W rezultacie mimika twarzy stawała się mniej widoczna, a przecież można by oczekiwać, że radość z możliwości służenia królowi powinna się malować na twarzy każdego z dworzan.
2 Lecz król mi rzekł: Czemu tak smutno wyglądasz? Przecież nie jesteś chory! Nie, lecz masz jakieś zmartwienie? I przeraziłem się do najwyższego stopnia, 3 i rzekłem królowi: Niech król żyje na wieki! Jakże nie mam smutno wyglądać, gdy miasto, gdzie są groby moich przodków, jest spustoszone, a bramy jego są strawione ogniem. 4 I rzekł mi król: O co chciałbyś prosić? Wtedy pomodliłem się do Boga niebios 5 i rzekłem królowi: Jeśli to wyda się słuszne królowi i jeśli sługa twój ma względy u ciebie, to proszę, abyś mnie posłał do Judy, do grodu grobów moich przodków, abym go odbudował.
2,5. Odbudowa miasta, w którym pogrzebani zostali ojcowie. W większości kultur Bliskiego Wschodu więzi rodzinne miały pierwszorzędne znaczenie. Żyjący członkowie rodu byli zobowiązani dbać o szczątki zmarłych przodków. W kulturach starożytnych obejmowało to dokonywanie rytuałów, w których wyrażała się opieka nad zmarłymi. W Izraelu przechowywano kości zmarłych. Najwyraźniej sądzono, że zachowywali oni świadomość po śmierci. Józef zobowiązał rodzinę do zabrania jego kości do Kanaanu, gdy będą opuszczali Egipt. Nehemiasz okazywał troskę o groby swoich ojców.
6 I rzekł mi król, podczas gdy królowa siedziała obok niego: Jak długo potrwa twoja podróż? I kiedy powrócisz? I król, gdy podałem mu termin, raczył mnie wyprawić.
2,6. Królowa siedząca przy boku króla. W starożytnej ikonografii znaleźć można wiele przykładów królowych zasiadających u boku swego małżonka, zwykłe na oddzielnym tronie. Wielu uczonych sądzi, że w tym okresie królowe miały niezwykle silne wpływy na perskim dworze, powołując się na doniesienia greckiego historyka Herodota. Żoną Artakserksesa była Damaspia, możliwe jednak, że na tronie zasiadała królowa matka, Amestris, znana z silnej osobowości (zob. komentarz do Est 5,2), która odgrywała czynną rolę w polityce aż do 449 przed Chr. i w tym okresie mogła jeszcze żyć.
2,6. Długość podróży (odległość i czas). Nehemiasz wyruszył przypuszczalnie w długą podróż z Suzy do Jerozolimy. Wiodła ona Drogą Królewską do północnej Mezopotamii, następnie skręcała na zachód, do Syro-Palestyny. Odległość wynosiła ok. 1440 km, zaś jej pokonanie wymagało czterech miesięcy. Tyle samo trwała podróż Ezdrasza (zob. komentarz do Ezd 7,1).
7 I rzekłem królowi: Jeśli to wyda się słuszne królowi, proszę o wystawienie dla mnie listów do namiestników Transeufratei, aby mnie przepuścili, aż dotrę do Judy;
2,7. Namiestnicy Transeufratei. Określenie, którego użyto tutaj na oznaczenie „namiestników”, może się odnosić do zarządców małych okręgów wchodzących w skład prowincji, lub satrapów, głównych urzędników zarządzających wielkimi obszarami wchodzącymi w skład imperium perskiego. Państwo perskie składało się z dużej liczby niewielkich satrapii, które odznaczały się często pewnym stopniem autonomii. Namiestnicy Transeufratei zarządzali obszarem rozciągającym na północ od Mezopotamii, w rejonie Armenii i Gruzji.
2,7. Listy umożliwiające bezpieczne przejście. Ponieważ Nehemiasz pragnął zrealizować cele polityczne, mógł się spodziewać wrogiego nastawienia lokalnych urzędników perskich. Mógł być również zaniepokojony tym, że w różnych częściach imperium panował zamęt i podróże nie były bezpieczne (zob. komentarz do Ne 1,1). Dokumenty aramejskie z V w. przed Chr. zawierają list o podobnej treści. Jego główna funkcja polegała jednakże na nakazywaniu lokalnym urzędnikom zaopatrzenia podróżnych w żywność z królewskich spichlerzy...
nbogdanus