Prawa człowieka a Policja.pdf

Prawaczłowiekaapolicja

I.Wprowadzenie

1. Policja jest organem ochrony porządku prawnego najbardziej widocznym w

Ŝyciu społeczeństwa. Zadaniem policji jest bowiem bezpośrednia, codzienna

ochrona prawa, porządku i bezpieczeństwa publicznego. Kontakt jednostki z

policjantem to najczęściej występujące bezpośrednie zetknięcie się z

reprezentującym władzę państwową funkcjonariuszem publicznym. Prawo,

szanowane w praktyce przez funkcjonariuszy państwa prawa, słuŜy nie tylko

obywatelom,lecztakŜewładzyitymŜefunkcjonariuszom.Policjantjestwięc(a

przynajmniej powinien być) sługą prawa, często będąc jednocześnie jego

pierwszyminterpretatorem,którydecydujeotym,czyprawozostałonaruszone,i

osposobieochronynaruszonegoporządku1.

2. Oznaką przemian, jakie nastąpiły w Polsce w ostatnich latach, jest m. in.

wykazywanawsondaŜachopiniipublicznejwysokaaprobatadlapolicjiwPolsce

po 1989 roku 2. Przyczyniły się do tego zmiany prawne określające granice

władzy, a takŜe uwzględnienie w tzw. ustawach policyjnych i przepisach

wykonawczych regulujących funkcjonowanie policji, podstawowych

międzynarodowych standardów, określających postępowanie policji.

Podstawowykanonowychstandardówobejmujem.in.:zasadyuŜyciasiłyoraz

broni palnej, zakaz stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub

poniŜającego traktowania albo karania, postępowanie w stosunku do osób

zatrzymanych, tymczasowo aresztowanych lub uwięzionych, przestrzeganie

prawadoprywatnościorazprawodopokojowegozgromadzaniasię.

II.Polskieprawopolicyjneawybranestandardyprawczłowieka

1. Prawo policyjne to system norm określających oraz regulujących strukturę,

ustrójidziałalnośćorganówzajmującychsięochronąbezpieczeństwaiporządku

publicznego,awszczególnościprawaiobowiązkitychorganów,wtymzakresi

sposób podejmowanych przez nie działań 3. Obowiązujące w Polsce prawo

policyjnejestefektemprzemianostatnichlat.WduŜympośpiechu,wymuszonym

społecznymi zmianami, ustawodawca starał się zmniejszyć dystans dzielący

polskie unormowania od standardów państw prawnych. Upolitycznione w swej

treściustawyzdnia14lipca1983r.ourzędzieMinistraSprawWewnętrznychi

zakresiedziałaniapodległychmuorganów4orazzdnia31lipca1985r.osłuŜbie

funkcjonariuszy SłuŜby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej 5 zastąpione

zostałyszeregiemaktówprawnych,stanowiącychnietylkonową,normatywną

regulacjędziałalnościorganówochronybezpieczeństwaiporządkupublicznego,

lecz takŜe pewien przełom jakościowy w kształtowaniu postaw prawnych

funkcjonariuszypolicjiirealizowanychprzezniecelów.

2.Podstawoweprzepisy6,tworząceobecniepolskieprawopolicyjne,zawartesą

wnastępującychaktachnormatywnych:

1.Ustawiezdnia6kwietnia1990r.oPolicji7;

2.Ustawiezdnia21czerwca1996r.ourzędzieMinistraSprawWewnętrznychi

Administracji8;

3. Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie

określenia przypadków oraz warunków i sposobów uŜycia przez policjantów

środkówprzymusubezpośredniego9;

4.RozporządzeniuRadyMinistrów zdnia17września1990r.wsprawietrybu

legitymowania, zatrzymywania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz

przeglądaniabagaŜyisprawdzaniaładunkuprzezpolicjantów10;

5. Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 5 marca 1991 r. w sprawie

szczegółowychzasadiwarunkówuŜyciaoddziałówipododdziałówPolicjiorazSił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagroŜenia bezpieczeństwa lub

niebezpiecznegozakłóceniaporządkupublicznegoorazzasaduŜyciabronipalnej

przeztejednostki11.

6. Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 maja 1996 r. w sprawie

szczegółowychwarunkówisposobupostępowaniaprzyuŜyciubronipalnejprzez

policjantów12;

7. Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 1996 r. w sprawie

szczegółowego trybu korzystania przez policjantów z pomocy instytucji

państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego,

jednostekgospodarczychiorganizacjispołecznychorazosób13;

8.RozporządzeniuPrezesaRadyMinistrówzdnia7sierpnia1997r.wsprawie

szczegółowegozakresudziałaniaMinistra SprawWewnętrznychiAdministracji

14.

Pomijamy tu akty wykonawcze niŜszej rangi i przepisy wewnętrzne o

charakterze wykonawczym, instrukcyjnym lub objaśniającym (np. regulaminy

słuŜby patrolowej, słuŜby konwojowej, insukcje dochodzeniowośledcze czy

instrukcje pracy operacyjnej), które bezpośrednio regulują działania

poszczególnychsłuŜbpolicyjnych15.Ponadtopomijamytujakzaznaczyliśmy

pozostałeprzepisypolicyjnewszerokimrozumieniutegoterminudotyczącem.

in.UrzęduOchronyPaństwa,StraŜyGranicznej,śandarmeriiWojskowej,straŜy

gminnych(miejskich),NadwiślańskhJednostekWojskowychMinisterstwaSpraw

Wewnętrznych i Administracji czy licencjonowanych pracowników ochrony

fizycznej(tzw.ochroniarzy).

Znajomość podstawowych, międzynarodowych przepisów w dziedzinie praw

człowiekajestnieodzownawpracypolicjanta.Niektóreznichokreślająpewne

minimalne wymagania wobec działań funkcjonariuszy. Wynikają one ze

wspólnychdoświadczeńpaństwprawa16.

Jakprzedstawiająsięprzepisypolskiegoprawapolicyjnegonatlewspomnianych

standardów dotyczących policji ? Przeanalizujmy najbardziej istotne prawa i

wolności.

3.Podstawowym,niekwestionowanym17prawemczłowiekajestprawodoŜycia.

KonwencjaoOchroniePrawCzłowiekaiPodstawowychWolnościRadyEuropyz

1950r.(dalej:EKPC)18uznajejednak,ŜepozbawienieŜycianiebędziesprzeczne

zjejart.2,jeŜelinastąpiwwynikubezwzględniekoniecznegouŜyciasiły(podkr.

nasze):

wobroniejakiejkolwiekosobyprzedbezprawnąprzemocą,

wceluwykonaniazgodnegozprawemzatrzymanialubuniemoŜliwieniaucieczki

osobiepozbawionejwolnościzgodniezprawem,

w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub

powstania(art.2pkt2Konwencji).

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 19 zapewnia kaŜdemu człowiekowi

prawnąochronęŜycia(art.38).Tenlapidarnywswymbrzmieniuprzepisoznacza

zobowiązanie państwa do ochrony Ŝycia obywateli oraz innych osób

przebywających na jego terytorium wszystkimi prawnie dostępnymi środkami,

zarówno poprzez wprowadzenie odpowiednich przepisów do ustawodawstwa

wewnętrznego(np.kodeksukarnegoczykodeksucywilnego)wrazześrodkami

egzekucjitychpraw,jakipoprzezzapewnienieodpowiedniejpraktykistosowania

tych przepisów. Muszą mieć one na celu "prawną ochronę Ŝycia". Jakkolwiek

paradoksalnietobrzmialenp.przepisydotycząceuŜyciabroniprzezpolicjanta

są"pochodną"przepisuKonstytucjichroniącegoŜycieczłowieka.

Istotnym uzupełnieniem prawa jak i praktyki, zwłaszcza dla państw nie

będących członkami Rady Europy, są postanowienia Kodeksu Postępowania

Funkcjonariuszy Porządku Prawnego (rezolucji 34/169 Zgromadzenia Ogólnego

ONZz1979r.).Dokumenttenstanowi,Ŝefunkcjonariuszeporządkuprawnego20

mogąuŜyćsiływyłączniewwypadkuabsolutnejkoniecznościitylkowgranicach

niezbędnych do wypełnienia swego obowiązku (art. 3). Komentarz, stanowiący

integralnączęśćtegodokumentu,wyjaśnia,iŜuŜyciebronipalnejuwaŜasięza

środekostatecznyiŜenaleŜypodjąćwszelkiekroki,byjewykluczyćzwłaszcza

przeciwkodzieciom.BronipalnejwzasadziewogóleniepowinnosięuŜywać.

Wyjątek stanowią sytuacje, w których osoba podejrzana o popełnienie

przestępstwastawiazbrojnyopórlubwinnysposóbnaraŜaczyjeśŜycie,amniej

drastyczne środki nie wystarczają do powstrzymania jej lub skłonienia do

poddaniasię.

JeszczebardziejszczegółowesąPodstawowezasadyuŜyciasiłyorazbroni

palnejprzezfunkcjonariuszyporządkuprawnego(rezolucjaVIIIKongresuONZw

SprawieZapobieganiaPrzestępczościiPostępowaniazPrzestępcami)z1990r.

PozwalająonenauŜyciesiłyibronipalnejtylkowtedy,gdyinneśrodkiokaŜąsię

nieskutecznebądźgdyniemaŜadnejnadzieinaosiągnięciezamierzonegocelu.

Nakładają takŜe na funkcjonariuszy porządku prawnego obowiązek działania

rozwaŜnegoiproporcjonalnegodowagiprzestępstwa,minimalizowaniaszkodyi

uszkodzeniaciałaoraznakazująszanowaćichronićŜycieludzkie,zapewnićjak

najszybciejpomociopiekęmedycznąwszystkimzranionym,atakŜeupewnićsię,

czy poinformowano krewnych i bliskich osoby zranionej lub poszkodowanej.

Zasadyzalecają,abyregułyiprzepisywykonawczewsprawieuŜyciabronipalnej

zawierały m. in. określenie okoliczności, w których funkcjonariusze porządku

prawnego są uprawnieni do jej noszenia, typów dozwolonej broni palnej i

amunicji,sposobukontrolibroni,sporządzaniaraportówokaŜdymjejuŜyciuoraz

gwarancję,ŜebrońtabędzieuŜywanajedyniewstosownychokolicznościachiw

sposób,któryzmniejszaryzykoniepotrzebnegouszkodzeniaciała.

Przepisy dotyczące zasad stosowania broni palnej w polskim prawie

policyjnymzawartesąwustawieopolicjiorazwrozporządzeniuRadyMinistrów

z 21 maja 1996 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu

postępowaniaprzyuŜyciubronipalnejprzezpolicjantów.Wprzypadku,gdyinne

środkiprzymusubezpośredniegosąniewystarczającelubichuŜycie,zewzględu

naokolicznościdanegozdarzenia,niejestmoŜliwe,policjantmaprawouŜycia

bronipalnejwyłącznie:

1)wceluodparciabezpośredniego,bezprawnegozamachunaŜycie,zdrowielub

wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom

zmierzającymbezpośredniodotakiegozamachu,

2)przeciwkoosobieniepodporządkowującejsięwezwaniudonatychmiastowego

porzuceniabronilubinnegoniebezpiecznegonarzędzia,któregouŜyciezagrozić

moŜeŜyciu,zdrowiulubwolnościpolicjantaalboinnejosoby,

3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą, odebrać broń palną

policjantowilubinnejosobieuprawnionejdoposiadaniabronipalnej,

4)wceluodparcianiebezpiecznego,bezpośredniego,gwałtownegozamachuna

obiekty waŜne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby

naczelnychorganówwładzy,naczelnychlubcentralnychorganówadministracji

państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury

narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne

państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a takŜe na obiekty

dozorowane przez uzbrojoną formację ochronna utworzoną na podstawie

odrębnychprzepisów,

5)wceluodparciazamachunamienie,stwarzającegojednocześniebezpośrednie

zagroŜeniedlaŜycia,zdrowialubwolnościczłowieka,

6) w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której uŜycie broni było

dopuszczalnewprzypadkachokreślonychwpkt13i5,albozaosobą,wobec

której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu

terrorystycznego,uprowadzeniaosobywceluwymuszeniaokupulubokreślonego

zachowania, rozboju, kradzieŜy rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego,

umyślnego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego

sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla Ŝycia albo

zdrowia,

7)wceluujęciaosoby,októrejmowawpkt6,jeślischroniłasięonawmiejscu

trudnodostępnym,azokolicznościtowarzyszącychwynika,ŜemoŜeuŜyćbroni

palnejlubinnegoniebezpiecznegonarzędzia,któregouŜyciezagrozićmoŜeŜyciu

albozdrowiu,

8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na

konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące

tajemnicępaństwową,pieniądzealboinneprzedmiotywartościowe,

9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo

aresztowanejlubodbywającejkarępozbawieniawolności,jeśli:

a) ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagroŜenie dla Ŝycia albo

zdrowialudzkiego,

b)istniejeuzasadnionepodejrzenie,ŜeosobapozbawionawolnościmoŜeuŜyć

bronipalnej,materiałówwybuchowychlubniebezpiecznegonarzędzia,

c)pozbawieniewolnościnastąpiłowzwiązkuzuzasadnionympodejrzeniemlub

stwierdzeniempopełnieniaprzestępstw,októrychmowawpkt6.(Art.17ust.1

ustawyopolicji).

PrawodopuszczaponadtouŜyciebronipalnejprzezuzbrojoneoddziałylub

pododdziały Policji w razie zagroŜenia bezpieczeństwa publicznego lub

niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego, zwłaszcza przez

sprowadzenie:

1)niebezpieczeństwapowszechnegodlaŜycia,zdrowialubwolnościobywateli,

2)bezpośredniegozagroŜeniadlamieniawznacznychrozmiarach,

3) bezpośredniego zagroŜenia obiektów waŜnych dla bezpieczeństwa lub

obronnościorazŜyciapublicznegopaństwa(art.18ust.1ustawyopolicji).

UŜyciebronipalnejnaleŜytraktowaćjakośrodekostateczny,sięgaćponią

naleŜy więc ze szczególną rozwagą, traktując ją jako ostateczny środek

przymusu bezpośredniego. Funkcjonariusz winien starać się zminimalizować

szkody;niemoŜeteŜzmierzaćdopozbawieniaŜyciaosoby,wobecktórejuŜywa

broni.NiemoŜetakŜenaraŜaćnautratęŜycialubzdrowiainnychosób.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: