337. Dyskusja podsumowująca projekt „Metody analizy j.o.ś. w kontekście badań porównawczych”.pdf

(525 KB) Pobierz

Etnolingwistyka 28

Lublin 2016

III. Z życia naukowego

DOI: 10.17951/et.2016.28.337

Dyskusja podsumowująca projekt

„Metody analizy językowego obrazu świata

w kontekście badań porównawczych”

W ramach XI konferencji EUROJOS odbytej 13 października 2015 roku w In-

stytucie Slawistyki PAN, po przedstawieniu „Raportu z realizacji projektu

Metody

analizy językowego obrazu świata w kontekście badań porównawczych”

(zob. tekst

J. Bartmińskiego. I.Bielińskiej-Gardziel i W. Chlebdy w tym tomie) i wysłuchaniu

dwóch zamówionych opinii (prof. Swietłany Tołstojowej z Moskwy i dra Jörga Zin-

kena z Mannheim – teksty w tym tomie) odbyła się otwarta dyskusja nad wynikami

zamykanego etapu prac konwersatorium EUROJOS. Udział w niej wzięli kolejno:

Olga Frołowa z Moskwy, Aleksy Judin z Gent, Dejan Ajdaczić z Kijowa (Belgradu),

Alicja Nagórko z Warszawy (Berlina), Wojciech Chlebda z Opola, Mikołaj Antro-

pow z Mińska, Natalia Korina z Nitry, Аlla Ko˙ ynowa i Nadie˙ da Kochnowicz

z Mi´ska oraz Jelena Bieriezowicz z Jekaterinburga. Dyskusje podsumowal Jerzy

Bartmi´ski. Wypowiedzi dyskutant´w publikujemy w wersji zautoryzowanej.

1. Ольга Фролова (Москва), Вoпpoс o типoлогии ко�½цептов

Для ко�½цепта важ�½о определить его гра�½ицы, ко�½цепт мож�½о представить

как поле с це�½тром и периферией. Нуж�½о пом�½ить и o последователь�½ом раз-

деле�½ии си�½хро�½ии и диахро�½ии, поскольку содержа�½ие ко�½цепта может из-

ме�½иться. Oче�½ь важe�½ вoпpoc o типологии ко�½цептoв. Kо�½цепты делятся �½а

о�½имы (Europa) / �½е о�½имы (dom),

praca, wolność, honor),

ко�½крет�½ые

(dom / абстракт�½ые (praca,

wolność, honor).

Если соот�½ести а�½ализиру-

емые ко�½цепты с типами предикатов, тo

praca

– деятель�½ость,

wolność

–

соcтоя�½ие,

honor

– качество. Еди�½ый вопрос при а�½кетирва�½ии �½е даeт учесть

специфику ко�½цепта. М�½е по-преж�½ему кажется, что для ко�½цепта-о�½имa вo-

пpoс с прилагатель�½ым „�½астоящий” �½екоректе�½. Oписа�½ие ко�½цепта по раз-

�½ым дискурсам, возмож�½о, даст �½еоди�½аковые результаты: по официаль�½ому,

�½арод�½ому (фольклор�½ому), �½аци�½алистичесому дискрсам. И, ко�½еч�½о, я счи-

таю, что проект EUROJOS достои�½ продолже�½ия и развития.

2. Алексей В. Юди�½ (Ге�½т), Что сдела�½о и что хотелось бы делать?

(1) Прежде всего хотелось бы подчерк�½уть, что завершающийся сегод�½я

проект имел большое з�½аче�½ие для исследовательского объеди�½е�½ия EURO-

JOS, для подготовки Аксиологического словаря славя�½ и их соседей и для

338

Z życia naukowego

славя�½ской эт�½оли�½гвистики вообще. В рамках проекта под руководством про-

фессора Ежи Бартми�½ьского была проведе�½а серия рабочих встреч участ�½и-

ков проекта и ряд широких �½ауч�½ых ко�½фере�½ций, �½а которых обсуждались

как теоретико-методологические вопросы описа�½ия це�½�½остей в языке и через

язык, так и практические а�½ализы связа�½ых с це�½�½остями ко�½цептов. Было

подготовле�½о 3 тематических сбор�½ика статей, собираются и редактируют-

ся еще пять томов, посвяще�½�½ых первым по�½ятиям, избра�½�½ым участ�½иками

проекта для параллель�½ого описа�½ия.

(2) Хотелось бы в то же время сказать �½есколько слов и о том, чего м�½е

лич�½о �½едоставало при реализации проекта и чем хотелось бы за�½иматься

в будущем.

(3) Наряду с прошедшей в рамках проекта дискуссией об общих вопро-

сах методологии описа�½ия аксиологических по�½ятий и разработкой у�½ифици-

рова�½�½ой схемы этих описа�½ий хотелось бы также подверг�½уть критическо-

му а�½ализу и переосмысле�½ию само по�½ятие языковой карти�½ы мира путем

эпистемологического исследова�½ия использующих его �½ауч�½ых �½аправле�½ий.

В польской философии это по�½ятие появилось еще в 30-е годы (Kazimierz Aj-

dukiewicz), польская ли�½гвистика воспри�½яла его в 60-е–70-е годы, глав�½ым

образом, благодаря влия�½ию �½емецкого �½еогумбольдтиа�½ства (Leo Weisger-

ber). Важ�½о поставить вопрос, как удалось польскому и вообще восточ�½оев-

ропейскому языкоз�½а�½ию методологически примирить, казалось бы, �½еприми-

римое: рацио�½аль�½ый, просвеще�½ческий фра�½цузско-пражский структура-

лизм, вопри�½ятый в Польше и СССР в з�½ачитель�½ой степе�½и благодаря лич-

�½ости и влия�½ию Рома�½а Якобсо�½а, и рома�½тическое �½еогумбольдтиа�½ство

(�½емецкие исследова�½ия языкового образа мира и америка�½скую эт�½оли�½г-

вистику), добавив к этой уже достаточ�½о противоречивой в пла�½е мировоззре-

�½ия методологии позд�½ее еще америка�½скую ког�½итив�½ую ли�½гвистику? Эта

тема заслуживает рассмотре�½ия име�½�½о в �½астоящий моме�½т, когда ос�½ова�½-

�½ый �½а идее карти�½ы мира большой межъязыковой словарь �½аходится еще

в �½ачаль�½ой стадии реализации.

(4) Завершающийся исследовательский проект был �½аправле�½ �½а выра-

ботку методологии параллель�½ого си�½хро�½ического описа�½ия сопоставимых

ко�½цептов в славя�½ских и соседствующих с �½ими языках соглас�½о совмест-

�½о разработа�½�½ой общей схеме. Од�½ако си�½тетическое компаратив�½ое рас-

смотре�½ие а�½ализируемых ко�½цептов к целям будущего словаря �½е от�½осится

и при�½ципиаль�½о оставле�½о читателю. Причи�½ы этого по�½ят�½ы: Ежи Барт-

ми�½ьский �½еод�½ократ�½о справедливо указывал, что простая комби�½аторика

дает слишком большое количество возмож�½ых пар языков для срав�½е�½ия.

Ко�½еч�½о, сход�½ая методология и структура статей облегчат читателю соб-

стве�½�½ое сопоставле�½ие. Од�½ако если попар�½ое сопоставле�½ие языков дей-

ствитель�½о мож�½о было бы предоставить заи�½тересова�½�½ому читателю, �½а

базе проведе�½�½ого си�½хро�½�½ого а�½ализа оче�½ь желатель�½о было бы �½аписать

обобщающую сопоставитель�½ую мо�½ографическую работу по всем рассмот-

ре�½�½ым славя�½ским (европейским?) языкам и культурам с учетом историко-

диахро�½ического аспекта. Вообще, хотелось бы допустить в проекте также со-

Z życia naukowego

339

поставитель�½ые диахро�½ические исследова�½ия, которые позволили бы м�½огое

прояс�½ить в формирова�½ии (а з�½ачит, и в совреме�½�½ом состоя�½ии) восточ�½о-

европейских �½ацио�½аль�½ых аксиологических систем.

(5) Что касается выбора будущих ко�½цептов для исследова�½ия, хорошо

было бы вер�½уться к заявле�½�½ым еще 15 лет �½азад в качестве приоритет-

�½ых простра�½стве�½�½о-географическим ко�½цептам. Новым актуаль�½ым аспек-

том их рассмотре�½ия было бы движе�½ие людей в простра�½стве как це�½�½ость

и а�½тице�½�½ость (свобода перемеще�½ия и ее огра�½иче�½ия, миграция, изг�½а�½ие,

бегство. . . ), а также изме�½е�½ия гра�½иц и их це�½�½ост�½ое осмысле�½ие (россий-

ские идеи собира�½ия земель и русского мира как обос�½ова�½ие экспа�½си-

о�½изма).

(6) Пол�½остью поддерживаю предлагавшуюся орие�½тацию будущих ис-

следова�½ий �½е только �½а окультуре�½�½ый , литератур�½о-письме�½�½ый, �½о и �½а

полевой а�½тропологический, а также �½арод�½ый, фольклор�½ый материал, как

совреме�½�½ый, так и 18–20 вв.

(7) Хорошо было бы также повысить компатибель�½ость славя�½ской эт-

�½оли�½гвистики и исследова�½ий карти�½ы мира с совреме�½�½ыми тече�½иями в за-

пад�½ом языкоз�½а�½ии. Наиболее логич�½ым здесь кажется методологическое

сближе�½ие с корпус�½ой ли�½гвистикой. В эт�½оли�½гвистических исследова�½иях

�½еобходимо более широко использовать существующие электро�½�½ые корпуса,

а также и�½тегрировать в эт�½оли�½гвистическую методологию методы копус�½о-

го а�½ализа.

(8) Необходимо сближе�½ие также с методами а�½тропологии, в част�½ости,

с теми, о которых говорил здесь Йорг Ци�½ке�½. Славя�½ская эт�½оли�½гвисти-

ка �½азывает себя а�½тропологической ли�½гвистикой, �½о методов совреме�½�½ой

запад�½ой а�½тропологии практически �½е использует.

3. Дея�½ Айдачич (Kijów-Belgrad), Продолжить работу!

Сегод�½яш�½яя встреча участ�½иков проекта EUROJOS связа�½а с око�½ча�½и-

ем работы �½ад текстами для лексико�½а це�½�½остей славя�½ и их соседей, а также

ожидаемой подготовкой пяти сбор�½иков о выбра�½�½ых ко�½цептах. Это повод

взгля�½уть как �½азад, так и вперед. Беседуя с коллегами, я удостоверился, что

мое жела�½ие продолжить работу в проектe �½е оди�½око, и потому сейчас хочу

поделиться с Вами мыслями о важ�½ости проекта и его возмож�½ом будущем.

Результаты �½ашей работы �½а да�½�½ый моме�½т и без �½апечата�½ых томов

о чести, Европе, доме, свободе и роботе впечатляют: о�½и содержатся в трех то-

мах крас�½ой любли�½ской серии, в текстах ежегод�½ика „Etnolingwistyka”, серб-

ском сбор�½ике

О вред�½остима у српском jезику,

созда�½�½ом �½а ос�½ове �½ашего

проекта, а также в м�½огочисле�½�½ых публикациях, разброса�½�½ых в филологи-

ческих жур�½алах и сбор�½иках. Проект EUROJOS в тече�½ие �½ескольких лет

развивался. Это осоз�½ает каждый автор, срав�½ивая улучше�½�½ые версии своих

текстов, это подтверждает включе�½ие а�½кет�½ых да�½�½ых по близкими при�½ци-

пам, развитие методологических ос�½ов описа�½ия ко�½цептов и возмож�½ость

проверки а�½ализа ко�½цепта в рамках других языков. Очевид�½о, открытость

340

Z życia naukowego

проекта и качество заи�½тересова�½�½ых авторов сделали возмож�½ым и рост про-

екта. С первой ко�½фере�½ции в Каме�½ю Сле�½зким до оди�½�½адцатой ко�½фере�½-

ции в Варшаве, количество авторов увеличилось до ста, а возросло и количе-

ство рассматриваемых языков. EUROJOS уже вышел и за европейские рамки,

и м�½е кажется, что это хорошо.

С �½адеждой, что руководство проекта сможет орга�½изацио�½�½о обеспе-

чить продолже�½ие EUROJOS проекта, скажу, какие �½аправле�½ия м�½е кажутся

�½уж�½ыми и возмож�½ыми. После появле�½ия пяти томов будет возмож�½о

про-

водить срав�½е�½ия между языками,

что будет сопровождаться появле�½ием

�½овых теоретических вопросов, касающихся типологии ко�½цептов, си�½хро�½ии

и диахро�½ии, при�½ципов срав�½е�½ия и др. М�½е кажется важ�½ым

выбрать �½о-

вых пять це�½�½ост�½о важ�½ых ко�½цептов.

Их списки уже существуют,

и �½адо договариваться о возмож�½ом выборе, �½е исключая возмож�½ости рабо-

ты заи�½тересова�½�½ых исследователей �½ад ко�½цептами, �½е входящими в состав

предложе�½�½ого списка це�½�½остей. И третье �½аправле�½ие – ETNOEUROJOS,

которое предложила проф. Ста�½ислава Небжеговска-Бартми�½ьска, �½адо раз-

вивать, выбирая для �½ачала согласова�½�½ую эт�½оли�½гвистами (от�½оситель�½о

узкую) тему.

4. Alicja Nagórko (Berlin/Warszawa), Co z religijnymi aspektami pojęć

aksjologicznych?

Nie zgłaszałam wcześniej gotowości wystąpienia w panelu, ale po wysłuchaniu

prezentacji wybranych haseł nasunęło mi się pytanie trochę

pro domo sua.

Ma ono

związek z podstawowym i trudnym problemem doboru pojęć, które uznaje się za

ważne, czego potwierdzeniem są dane leksykalne w wielu branych tu pod uwagę

językach europejskich. Z podobnym problemem borykaliśmy się w berlińskim ze-

spole badającym procesy sekularyzacji leksyki religijnej. Nasze badania były co

prawda zawężone do czterech bliskich geograﬁcznie, a częściowo i genetycznie ję-

zyków (niemiecki, polski, czeski, słowacki), ale wspomniana trudność nie maleje

wraz z liczbą języków.

W aksjolingwistyce centralne są, jak wiadomo, nazwy wartości. Ostatnio,

w związku z falą uchodźców szturmujących granice zamożnej Europy, wraca argu-

ment o chrześcijańskim fundamencie tejże Europy. Wartości chrześcijańskie przy-

woływane są jednak przez wielu w kontekście negatywnym, dla obrony przed

rzekomą islamizacją. Nieliczni powołują się na ‘miłość bliźniego’ czy ‘miłosier-

dzie’. Nasze badania pokazały daleko posuniętą sekularyzację pojęć religijnych,

co ma charakter ponadjęzykowy i względnie niezależny od poziomu religijności

społeczeństwa.

Tym jednak, co uderzyło mnie teraz podczas lektury opracowań haseł do

Lek-

sykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadów,

jest niemal całkowity brak treści

religijnych (wyjąwszy nieliczne frazemy, jak

Dom Ojca

pod hasłem

dom).

Nasze

listy słów-kluczy nie mają części wspólnej (mam na myśli listę berlińską i

Leksykon

EUROJOS). Zrozumiałe, że w tym ostatnim nie mogły się znaleźć takie teolek-

semy, jak

Bóg, grzech

czy

świętość,

których rozumienie zależy od światopoglądu

Z życia naukowego

341

mówiącego. Ale co z religijnymi aspektami (proﬁlami) pojęć obecnych w projek-

cie aksjolingwistycznym, jak np.

praca?

Na ich opis ma oczywiście wpływ dobór

tekstów do analizowanego korpusu. Czy wchodziła do niego Biblia? A może Polacy

jej nie czytają? Czy można z kolei mniemać, że wyrażenia takie jak

benedyktyń-

ska praca,

europeizm

ora et labora

straciły swoją pierwotną motywację? Jak ta

świadomość językowa wygląda w świetle ankiet?

5. Wojciech Chlebda (Opole), Konwersatorium EUROJOS może się wy-

pełniać nowymi treściami i nowymi formami pracy

Chciałbym poświęcić chwilę reﬂeksji dwóm wątkom, jakie pojawiły się w wy-

stąpieniach naszych ekspertów. Pani profesor Swietłana Tołstojowa, mówiąc m.in.

o leksykograﬁcznej orientacji całego projektu, określiła jako „nie całkiem zrozu-

miały” układ materiału językowego w powstającym

Leksykonie.

Muszę przyznać,

że ta sama kwestia nurtuje mnie od momentu, w którym stało się jasne, że tworze-

nie systemowej, ankietowej i tekstowej bazy danych, a następnie analiza zebranego

w tych bazach materiału ma w naszym projekcie przybrać postać nie tylko, a nawet

nie tyle artykułu czy serii artykułów, lecz winna wypełnić ramę leksykonu. Sam

uważam się za leksykografa i leksykograﬁą praktyczną – tworzeniem słowników

(przekładowych) – zajmuję się od blisko 15 lat, nigdy jednak nie tworzyłem leksy-

konu, leksykon zaś to specyﬁczny gatunek wypowiedzi leksykograﬁcznej, odmienny

od tego gatunku, który tworzą słowniki. W czasie naszych warsztatów i konferen-

cji wiele czasu poświęciliśmy – ze znakomitym, jak sądzę, efektem – metodologii

badawczej etnolingwistyki, konkretnym metodom i technikom analizy materiału,

technologii tworzenia baz materiałowych itp. – nie przypominam sobie jednak,

byśmy z równą energią dyskutowali nad istotą ram gatunkowych leksykonu, ich

możliwościami i ograniczeniami. Dlatego proste zestawienie kilku-kilkunastu tek-

stów różnego autorstwa w ramach każdego z pięciu tomików tematycznych, a na-

stępnie tych pięciu tomików – w większą całość nazwaną leksykonem wzbudzi być

może niedosyt czytelników tej całości. Mówię o tym dlatego, „żem smutny i sam

pełen winy”, ponadto mam świadomość tego, że projekt właśnie zamykamy i żad-

nych istotnych zmian już się do powstałej całości wprowadzić nie da. Wszyscy tu

obecni mamy też jednak świadomość – wspominamy o tym od rana – że chociaż

projekt „Metody analizy językowego obrazu świata w kontekście badań porównaw-

czych”, w którego ramach powstaje

Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów,

dobiega końca, konwersatorium EUROJOS trwa i może się wypełniać nowymi tre-

ściami i nowymi formami pracy. Warto wówczas, w tym EUROJOS-owym „życiu

po życiu”, wykorzystywać wszystkie nasze dotychczasowe doświadczenia, także te,

które mają swe źródło w naszych potknięciach.

Z kolei pan profesor Jőrg Zinken powrócił w swym omówieniu do koncepcji,

którą po raz pierwszy podzielił się z nami w ramach etnolingwistycznego bloku te-

matycznego na Kongresie Slawistów w Ochrydzie w roku 2008. Mówiąc w najwięk-

szym skrócie, chodzi o wykorzystanie dla celów badawczych, które nas tu wszyst-

kich łączą, metod analizy konwersacyjnej. Wtedy pomysł ten spotkał się z rezerwą,

być może bowiem wyprzedził swój czas; metody analizy konwersacyjnej w ogóle

nie były wówczas w Polsce powszechne, a jeszcze zastosowanie ich do badań nad

Plik z chomika:

Michal_Raj

337. Dyskusja podsumowująca projekt „Metody analizy j.o.ś. w kontekście badań porównawczych”.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: