Wolsza B - Lingua Latina in schola nostra. Skrypt do nauki języka łacińskiego.pdf

(579 KB) Pobierz
II Liceum Ogólnokształcące im. W. Wróblewskiego w Gliwicach
Janina Wolsza
Lingua Latina
in schola nostra
Skrypt do nauki języka łacińskiego
dla klas o profilu biologiczno-chemicznym
Gliwice 2009
Wydanie II poprawione
1
Lectio prima (I)
Recitamus
Rozpoczynamy naszą przygodę z
lingua Latina,
językiem starożytnych Rzymian. Mówi się
czasem, że łacina jest językiem martwym, ponieważ nie posługuje się nim obecnie żaden naród ani
grupa etniczna. Nie znamy wymowy starożytnych Rzymian, zatem dziś każdy współczesny naród
wymawia łacinę zgodnie z właściwym sobie systemem fonetycznym. Badania uczonych zmierzają
do ustalenia jednolitej wymowy, zbliżonej do wymowy starożytnych Rzymian (tzw.
Latina
restituta).
W polskich szkołach dominuje jednak wymowa tradycyjna, to jest taka, jaką Polacy
stosowali od początku współistnienia łaciny z językiem polskim. Gdybyśmy używali wymowy
rekonstruowanej, musielibyśmy czytać tytuł powieści Sienkiewicza:
Kło ładis,
gdyż tak mniej
więcej powiedziałby starożytny Rzymianin. Pozostańmy zatem przy bliższej polskiemu uchu
wymowie:
Kwo wadis?
Alfabet łaciński
Alfabet łaciński składa się z 24 liter.
AB C D E F G H I K LM N O PQ R S TU V XYZ
a b c d e f g h ikl m n op q r s t u v x y z
Oprócz samogłosek i spółgłosek rozróżniamy dwugłoski (dyftongi), czyli połączenia dwóch
samogłosek, które czytamy jako jedną długą samogłoskę:
- ae wymawiamy jak
e;
- oe wymawiamy jak
e;
- au wymawiamy jak w polskich wyrazach:
auto, Australia;
- eu wymawiamy jak w polskim
Europa.
Zapamiętajmy jeszcze kilka ważnych zasad wymowy.
-y
wymawiamy jak
i
np.
lyra;
-c
przed:
e,i,y,ae,oe
wymawiamy jak
c,
w pozostałych sytuacjach jak
k
np.:
cera, circus, caeremonia, coemetarium;
-i
na początku wyrazu przed samogłoską i w środku wyrazu między samogłoskami
wymawiamy jak
j,
np.:
Iulia, Ianuarius, maior,
- ngu wymawiamy jak:
ngw, np. lingua, sanguis
- ph w słowach pochodzenia greckiego wymawiamy jak
f,
np.:
philologia, philosophia
- qu wymawiamy jak
kw
(q występuje zawsze w połączeniu z
u): quadratus, qualis
- rh
wymawiamy jak
r,
np.:
rhetor;
-s
wymawiamy jak
s,
(a nie jak
z)
np.:
rosa,
- su wymawiamy jak
sw,
np.:
suavis
- th
wymawiamy jak
t,
np.:
theatrum
- ti
wymawiamy jak
ti,
(a nie
cj)
np.:
lectio, recitatio
-v
wymawiamy jak
w
np.:
verbum, villa
-x
wymawiamy jak
ks
np.:
Xerxes, rex
2
Iloczas i akcent
Język łaciński dysponował iloczasem, czyli odróżniał samogłoski długie i krótkie. Ponieważ
w języku polskim nie ma iloczasu, wydawcy podręczników czasem zaznaczają nad samogłoską jej
długość (np. ă = krótkie a; ā = długie a). Dyftongi są zawsze długie. Akcent zależny jest od długości
sylaby.
Sylaba jest długa, jeśli:
1.
zawiera długą samogłoskę, np.:
natūra, medicīna, Eurōpa;
2. jest sylabą zamkniętą (wówczas samogłoska stanowiąca ośrodek sylaby wydłuża się),
np.:
instrumentum, eventus.
Sylaba jest krótka, gdy jest otwarta i zawiera krótką samogłoskę, np.:
medĭcus, philosŏphus.
Akcent
w języku łacińskim, podobnie jak w polskim, pada na ogół na przedostatnią sylabę (w wyrazach
dwusylabowych jest to oczywiście sylaba pierwsza). W dłuższych wyrazach, jeśli sylaba
przedostatnia jest krótka, akcent przesuwa się na sylabę trzecią od końca, np.:
mathematĭcus,
tabŭla, discipŭlus.
Ze względu na akcent interesuje nas zatem jedynie iloczas przedostatniej sylaby
i tylko jej iloczas będziemy zaznaczać.
Ćwiczenie
Latīne legĭmus
Ardŭa prima via est.
Medĭcus curat, natūra sanat.
Nulla est medicīna sine lingua Latīna.
Natūram mutāre difficĭle est.
Varium et mutabĭle semper femĭna.
Aquĭla non capit muscas.
Asĭnus asĭno pulcherrĭmus.
Medicīna soror philosophĭae.
Primum non nocēre.
Festīna lente.
Pierwsza droga jest stroma.
Lekarz leczy, natura uzdrawia.
Nie ma medycyny bez łaciny.
Trudno jest zmienić naturę.
Kobieta jest istotą zmienną i niestałą.
Orzeł nie chwyta much.
Osioł dla osła najpiękniejszy.
Medycyna siostrą filozofii.
Po pierwsze – nie szkodzić. (Hipokrates)
Spiesz się powoli. (Oktawian August)
3
Lectio secunda (II)
Casus Latini
Declinationes
przypadki łacińskie
deklinacje
W języku łacińskim występuje sześć przypadków:
Lp.
Nazwa łacińska
1. Nominativus
2. Genetivus
3.
4.
5.
Dativus
Accusativus
Ablativus (właściwy)
Ablativus instrumentalis
Ablativus locativus
Vocativus
Pytania
quis?quid?
cuius?
cui?
quem?
quid?
quo?
Odpowiednik polski
Pytania
mianownik
kto? co?
dopełniacz
kogo? czego?
czyj?
celownik
komu? czemu?
dla kogo? dla czego?
biernik
kogo? co?
brak odpowiednika
narzędnik
miejscownik
wołacz
od kogo? od czego?
kim? czym? /z kim? z czym?
o kim? o czym?
6.
Rzeczowniki łacińskie mogą odmieniać się według jednej z pięciu deklinacji. Przynależność
rzeczownika do deklinacji rozpoznajemy po zakończeniach nominatiwu i genetiwu singularis
(liczby pojedynczej), dlatego ucząc się nowego rzeczownika staramy się zapamiętać oba
zakończenia. Słowniki podają obok nominatiwu zakończenie genetiwu np.:
lingua,ae
– język.
Zakończenia obu przypadków dla poszczególnych deklinacji są następujące:
Deklinacja
Nominativus
Genetivus
I
-a
-ae
II
-us,-er/-um
-i
III
różne
-is
IV
-us/-u
-us
V
-es
-ei
Ćwiczenie
Określ przynależność następujących rzeczowników do deklinacji:
planta,ae
audītus,us
homo, ǐnis
res,ei
medǐcus,i
genu,us
corpus,ŏris
tussis,is
venenum,i
magister, tri
radix, ǐcis
annus,i
manus,us
roślina
słuch
człowiek
rzecz
lekarz
kolano
ciało
kaszel
trucizna
nauczyciel
korzeń
rok
ręka
4
I deklinacja
Do I deklinacji należą rzeczowniki i przymiotniki rodzaju żeńskiego (feminina) zakończone w
nominatiwie singularis na -a, w genetiwie singularis na -ae. Grupę wyjątków stanowią rzeczowniki
rodzaju męskiego (masculina), oznaczające mężczyzn np.:
poeta,ae
– poeta;
agricola,ae
– rolnik,
nauta,ae
– żeglarz,
Persa,ae –
Pers.
Wzór odmiany
Przypadek
Nominativus
Genetivus
Dativus
Accusativus
Ablativus
Vocativus
SINGULARIS
- l.poj.
planta medicata
plantae medicatae
plantae medicatae
plantam medicatam
plantā medicatā
planta medicata
PLURALIS
- l.mnoga
plantae medicatae
plantārum medicatārum
plantis medicatis
plantas medicatas
plantis medicatis
plantae medicatae
De puella et rosa
Rosa planta est. Rosae forma pulchra est. Puer puellae amatae rosam rubram dat. Puella rosā gaudet
et clamat: o, rosa, quam pulchra es! O, puella, tu quoque pulchra es – puer cogitat.
rosa,ae
f
– róża
planta,ae
f
– roślina
est – jest
forma,ae
f
- kształt
pulchra - piękna
puer, pueri
m
- chłopak
puella,ae
f
– dziewczyna
amata – ukochana, ulubiona
rubra – czerwona
dat – daje
gaudet – cieszy się
et – i
clamat – krzyczy, woła
quam – jak
es – jesteś
quoque – także
cogitat - myśli
De plantis
Multae plantae in terra sunt. Familiae plantārum variae sunt. Nonnullas plantas in schola
cognoscĭmus, sicut: Mentham piperitam, Matricariam chamomillam, Gentianam lutĕam. De plantis
medicatis magistra nobis narrat. O, plantae medicatae, hominĭbus utĭles estis!
multae – liczne, wiele
in – w, na
terra,ae
f –
ziemia
sunt – są
familia,ae
f
– rodzina
varia – różna
nonnulla – niektóra
schola,ae
f
– szkoła
cognoscimus – poznajemy
sicut – tak, jak
Mentha piperita – mięta pieprzowa
Matricaria chamomilla – rumianek pospolity
Gentiana lutĕa – goryczka żółta
medicata – lecznicza
magistra,ae
f
– nauczycielka
nobis – nam
narrat – opowiada
hominǐbus – ludziom
utǐles – użyteczni, użyteczne
estis – jesteście
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin