Aleksander Fredro

*** Życiorys

     - ur. Ok.20 czerwca 1793 r. pod  Jarosławiem,w zaborze austriackim

-          ojciec-bogaty, lojalny Galicjanin, (po kądzieli prawnuk Elżbiety Drużbackiej)

-          Aleksander był trzecim synem (rodzina  wielodzietna,  po nim przyszło na świat jeszcze sześcioro dzieci)

-          W domu obowiązywały tradycje i obyczaje średnioszlacheckie,

-          Pod opieką guwernera Płachetki uczył się przede wszystkim francuskiego.

-          Brał udział w wojnach prowadzonych przez Napoleona

-          Epizod napoleoński oraz pobyt we Francji dał mu możliwość poznania teatru franc.(wywarło to duży wpływ na jego twórczość komediową)

-          Zakochał się w Zofii, żonie magnata S.Skarbka. po paru latach Skarbek udzielił zgody na rozwód i Aleksander wziął z nią ślub.

*** Twórczość Aleksandra Fredry

-          Wydarzenia z jego życia wywarły duży wpływ na rodzaj jego talentu i charakter twórczości

-          Pisarzem stał się przypadkowo

-          Zachował dystans do stylów, mody i konwencji liter.

-          Bohaterami komedii byli czytelnicy i widzowie

-          W komediach dominuje światopogląd szlachcica-ziemianina

-          Optymizm, humor,

-         Uczył się na komediach oświeceniowych ( walczące o zwycięstwo rozumnego świata, ludzkiego rozsądku) Wzorcował się na teatrze Bohomolca, Zabłockiego, Trembeckiego...

„ ZEMSTA „komedia w 4 aktach, pisana wierszem, rozpoczyna się sentencją w formie („nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”), akcja: zamek oodrzykański

TREŚĆ* bohaterowie komedii posiadają 1 wspólny dom .Każdy  z nich dąży do pozbycia się współwłaściciela za wszelką cenę. Pierwszy plan sporu-mur graniczny  (Rejent zna plany swojego syna i jego randki przez dziurę w murze)zamierza na własny koszt naprawić mur (aby tylko odgrodzić się od cześnika. Ten zaś protestuje (nie chodzi mu o mur, ale prawo do naprawienia go).Centralną sprawą jest miłość Wacława i Klary- na przeszkodzie stoi mur nienawiści. Upór Rejenta, który chce zniszczyć związek młodych wywołuje ślepą zawziętość cześnika...to właśnie prowadzi do ślubu. Parodia motywów sentymentalnych dram i preromantycznej powieści gotyckiej.

Streszczenie „Zemsty”.

          Osoby:

Cześnik Raptusiewicz

Klara- jego synowica

Rejent Milczek – nazwisko charakteryzujące skrytość Rejenta

Wacław- syn Rejenta

Podstolina

Papkin – nazwisko wywodzi się prawdopodobnie od papki(potrawy) i oznacza pieczeniarza

Dyndalski- marszałek Cześnika, zarządca domu i przełożony nad służbą domową

Śmigalski- dworzanin Cześnika

Perełka- kuchmistrz

Mularze, hajduki( uzbrojona służba dworska), pachołki etc.

(scena na wsi)

TYTUŁ – słowo „zemsta” było w okresie romantyzmu używane głównie w kontekście: zemsta na wrogu. Aby nie doprowadzić do powstania tego typu skojarzeń, cenzura carska nakazała używać rozszerzonego tytułu: „Zemsta za mur graniczny”

AKT I

Scena.1.

- rozmowa(Cześnika z Dyndalskim) na temat żony. Cześnik postanawia uwieść Podstolinę, która posiada 3 folwarki, ponadto jest dojrzałą i doświadczoną kobietą.

- w tej scenie autor ukazuje poniekąd charakter Cześnika ( jest niemiły dla  usługującemu mu służącemu, ponadto w wyborze żony kieruje się swoją wygodą i chęcią posiadania majątku).

Scena 2.

-  (Cześnik, Dyndalski, Papkin)

-  Cześnik opowiada Papkinowi o sporach z Rejentem. Mianuje Papkina na pośrednika, posła      w awanturach z Rejentem. Choć Papkin nie wyraża zgody, to jednak musi wypełnić polecenie swojego pana.

-  Cześnik informuje Papkina o tym, że się żeni.

Scena 3.

(monolog Papkina)

-  dochodzi do wniosku, że odda Cześnikowi Podstolinę ( też się nią interesował) ,bo (”malowidło nieco stare”), w zamian  zaś zacznie adorować młodziutką Klarę.

-  Po chwili śpiewa przy angielskiej gitarze

scena 4.

(Papkin, Podstolina)

- Papkin żartuje, flirtuje, opowiada o zamążpójściu (bliżej nieokreślonej  Hani), wspomina też o tym, że przyszedł do niej w roli swata. Po dłuższej chwili informuje Podstolinę, że  Cześnik chce się z nią ożenić.

Scena 5.

- ( Papkin, Cześnik)

-  Rozwścieczony Cześnik wykrzykuje Papkinowi, że Rejent żąda wojny – zatrudnił bowiem trzech murarzy, którym kazał naprawić mur graniczny. Cześnik zapowiada, że pobije pracowników i zniszczy mur . Prosi Papkina o pomoc, ten zaś proponuje swoją „odę do pokoju” .

Scena 6.

- (Klara, Wacław)

- rozmawiają o uczuciu, jakie ich łączy. Mamy do  czynienia z miłością zakazaną. Choć się kochają, nie powinni być razem, (ze względu na rodziny i spór między nimi). Wacław pragnie się ożenić z ukochaną, chce ją porwać, ale Klara nie zgadza się na taki układ.(słodka, czuła rozmowa, przyjemna atmosfera, typowi romantyczni kochankowie)

Scena 7.

- (Papkin, Śmigalski, kilku służących, później Rejent i Cześnik)

-  Papkin prosi murarzy, by zaprzestali roboty (nie słuchają go-prosi więc o pomoc Śmigalskiego)

- awantura.- Rejent, jako współwłaściciel zamku, nakazuje naprawiać dziurę w murze, Cześnik –siedząc w oknie- krzyczy do murarzy, by tego nie robili. Zdenerwowany –chce strzelać gwintówką w Rejenta

Scena 8.

- (Papkin, Wacław)

-  Papkin nie przyznaje się Wacławowi kim jest. Obiecuje pomóc mu w zdobyciu Klary.

AKT II.

Scena 1. ( Cześnik, Papkin, za nim wchodzi Wacław)

- Papkin udaje zmęczonego walką  rycerza. Cześnik wie, że poseł go okłamuje. Ma do niego pretensje, że stał z tyłu i nic nie robił, gdy ten kłócił się z Rejentem. Papkin się wykręca, kłamie, tłumaczy się ,że walczył. Wskazuje na Wacława- twierdzi, ze przyprowadził jeńca i należy mu się nagroda

- Cześnik zwraca się do Wacława- każe mu odejść i poinformować Rejenta o tym, żeby nie wchodził mu w paradę. Młodzieniec stara się  przekonać go do zgody . Mówi o tym, że nie warto się kłócić, obaj powinni zapomnieć o sąsiedzkim sporze. Cześnik wyśmiewa go.. nie ma szans na pogodzenie mężczyzn...

Scena 2. (Papkin, Wacław)

- Wacław postanawia zostać w „niewoli” Papkina

- Poseł – twierdząc, ze ma dobre serce-chce wypuścić Wacława (w zamian za mały okup)

- kłócą się. Młodzieniec chce zostać, Papkin – pozbyć Wacława.

- Wacław proponuje Papkinowi złoto w zamian za  możliwość pozostania w domu Cześnika. Wyznaje mu, że jest synem Rejenta. Papkin (widząc złoto) postanawia pomóc zakochanym.

Scena 3. ( Wacław, Klara)

- Klara boi się o ukochanego. Wie co knuje i uważa, że to zły pomysł. Wyraża jednak zgodę, żeby został w  ich domu.

Scena 4. (monolog Wacława)

- refleksje nad czasem,  przemijaniem (wszystko ulata etc..)

- ( E. Kucharski zwrócił uwagę, że wypowiedź Wacława przypomina w treści i obrazowaniu poemat Zaleskiego  pt .”Rusałki”)

Scena 5. (Wacław, Podstolina)

- przypadkowe spotkanie Podstoliny i Wacława. Młodzieniec rozpoznaje w niej Annę – kochankę z lat studenckich. Rozmawiają. Podstolina opowiada o swoim życiu, o swoim trzecim mężu- podstolim Czepiersińskim, który umarł na jej rękach . Cierpiała po jego śmierci, ale samotność też ją boli , dlatego postanowiła ułożyć życie na nowo. Teraz, gdy spotkała Wacława, zapewnia, że nie pozwoli mu odejść. Nazywa go księciem, czego Wacław się wstydzi (wychodzi na jaw kłamstwo młodzieńca. Będąc studentem szukał  rozrywek w wykwintnym towarzystwie, przybrał sobie tytuł księcia dla podniesienia swoich szans u płci pięknej) Podstolina robi mu wyrzuty- szukała go po całej Litwie, ale nikt nie znał księcia Radosława. Prosi jednak Wacława, by z nią został- jej uczucie nie wygasło... prosi ,by schronił się w jej sypialni.

Scena 6 (Podstolina, Wacław, Klara)

- Podstolina,  prosi Klarę, by nie mówiła nikomu o zamieszkaniu Wacława w ich domu ( nie wie jeszcze o spisku młodych- ma nadzieję ,ze Wacław zostaje dla niej)

Scena 7 (Klara, Papkin)

- Papkin adoruje Klarę. Mówi jej, ze jest wyjątkowa, nie można jej nie kochać. Nazywa ją królową, pięknością. Błaznuje i wygłupia się. Twierdzi, że jest w stanie zrobić dla niej wszystko ( „ Powiedz: W ogień skocz, Papkinie- A twój Papkin w ogniu zginie”)

-Klara  żąda posłuszeństwa (nakazuje mu milczeć 6 miesięcy), wytrwałości ( żyć o chlebie i wodzie – rok i 6 dni), śmiałości ( chce, by śmiały, odważny-ten, co ją kocha przywiózł z dalekiej krainy krokodyla ) Kto spełni jej życzenia będzie jej mężem..

Scena 8. ( monolog Papkina) później dochodzi Wacław

- ironizuje ze współczesnych kobiet                                                   

                   „ Dawniej młoda panieneczka

                          mile rzekła kochankowi:

                          Daj mi, luby, kanareczka

                          A dziś każda swemu powie”

                          Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi, luby”

- Wacław daje złoto Papkinowi

Scena 9 (Papkin, Cześnik)

- Cześnik chwali się posłowi, że Podstolina przyjęła jego oświadczyny.

AKT III

Scena 1 ( Rejent, murarze)

- Rejent rozmawia z murarzem o skaleczeniu, ranach.

- Murarze są czasami bici ( otrzymawszy od Śmigalskiego odszkodowanie, nie chcą obciążać Cześnika).(robotnik nie przyznaje się do bicia)

- Rejent zapewnia, że zrobi wszystko, żeby wyrzucić Cześnika z domu. Przypomina o sporze, ma żal do Cześnika o to, ze wyciągał strzelbę na jego widok. (gdy opowiada o tym murarzom, Ci twierdzą, że niczego nie widzieli.)

- Rejent wyprasza robotników ze swojego domu.

Scena 2 ( Rejent, Wacław)

- Wacław jedyna nadzieją Milczka. Rejent  skarży się synowi, że wrogowie chcą ich rozdzielić, skłócić.

- Wacław mówi o swoim uczuciu do Klary. Informuje tez ojca o swoich planach (pogodzenia go z Cześnikiem) .

- Rejent każe mu znaleźć inną kandydatkę na żonę. 

- Wacław rozpacza- prosi ojca, przekonuje o swojej wielkiej miłości, mówi mu, że nie może żyć bez Klary. Ojciec jest nieugięty.

-  Rejent ma nadzieję, ze Podstolina wyjdzie za mąż za Wacława (sporządził intercyzę-która ze stron zerwie- płaci 100 tys.)

- Wacław prosi ojca o zmianę decyzji, ten zaś cieszy się, że ma posłusznego syna.(ma nad nim przewagę) ( konfrontacja ojca z synem jest wyraźnie stylizowana wg konwencji  panującej w ówczesnych romansach)

Scena 3. (Rejent)

- zastanawia się nad decyzją Podstoliny (dlaczego wybrała akurat Cześnika)

- swoje obawy, refleksje zostawia losowi („niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”)

Scena 4.  (Rejent , Papkin)

- Odwiedziny Papkina u Rejenta.

-  Papkin gości się- pije, sam sobie nalewa wino, czuje się, jakby był u siebie

-  Poseł twierdzi, że przyszedł z woli Cześnika .Pod wpływem strachu plącze się, zapomina, kręci...Cześnik wyzywa Rejenta na pojedynek (miejsce: Czarny Las)

Scena 5. (Rejent, Papkin, Podstolina)

- Podstolina podpisuje intercyzę, która sporządził Rejent.

-          Rejent – zadowolony-zdmuchnął żonę Cześnikowi

Scena 6 (Podstolina, Papkin)

- Papkin wypytuje Podstolinę o jej sumienie. Nie rozumie jej zachowania . Ubolewa nad losem Cześnika, odwołuje się do Boga.

- Podstolina prosi posła, by wytłumaczył to Cześnikowi, prosi, by ją nie ganił.

- Rejent wysyła (za pośrednictwem Papkina) list do wroga.

AKT IV

Scena 1 (Cześnik, Dyndalski)

- Cześnik przygotowuje się do wesela. Ponadto czeka go pojedynek z Rejentem (ćwiczy, wywija szablą)

Scena 2 (Cześnik, Papkin)

- Papkin opowiada panu o wizycie u Rejenta ( wspomina gościnę- opowiada dość szczegółowo)

- przekazuje list. Cześnik wykrzykuje, nie może uwierzyć w to, że ukochana uciekła i żeni się z Wacławem.

Scena 3 (Papkin, później Dyndalski)

- Papkin źle się czuje – piecze go żołądek (Cześnik sugeruje, że Rejent chciał go otruć i wrzucił coś do wina)

-          Dyndalski wyprowadza go  z błędu

Scena 4 (Papkin)

- płacze, postanawia spisać testament (czuje, że umiera). (Papkin jest gorliwym czytelnikiem rycerskich romansów, dlatego żartobliwa sugestia Cześnika zostaje przez niego przyjęta tak poważnie)

Scena 5 (Papkin, Cześnik, Dyndalski)

- Cześnik postanawia napisać list do Wacława w imieniu Klary (prosi o to Dyndalskeigo, ale sługa nie potrafi za bardzo pisać , nie zna wszystkich liter- Cześnik denerwuje się na niego, pokazuje litery, uczy itd...)

- Cześnik prosi Dyndalskiego by wysłał do Milczka Rózię(cel: poprosić Wacława, by przyszedł na chwilę do Klary, bo Cześnika nie ma w domu)

Scena 6(Papkin, Klara)

- Papkin żali się Klarze, że nie może spełnić jej życzeń .Przekazuje jej testament, w którym ofiaruje Klarze angielską gitarę i rzadką kolekcję motyli, Artemizę –najdzielniejszemu rycerzowi w Europie, natomiast swoje długi -wierzycielom

Scena 7 (Papkin, Klara, Wacław)

- Wacław przybiega do Klary i opowiada o planach swojego ojca (ożenek z Podstoliną)

- Wacław nazywa Papkina zdrajcą

Scena 8. (Klara, Papkin, Wacław, Cześnik, Dyndalski, hajduki)

-  Cześnik wyraża zgodę na ślub Klary i Wacława ( zemsta na Rejencie)

Scena 9 (Dyndalski)

- zbiera kawałki swojego pisma, zastanawia się nad kształtem liter

Scena 10 (Dyndalski, Rejent)

- Rejent czeka na pojedynek (Cześnik się nie zjawia)

- tym czasem w kościele ślub Klary i Wacława.

-Rejent dowiaduje się o ślubie syna (nie może w to uwierzyć)

Scena 11. (Rejent, Cześnik)

- milczenie. Chwytaja za szablę. Czas na zastanowienie. Cześnik zdaje się walczyć z sobą. Ostatecznie rzuca szablę na stół.

- Cześnik ma pretensje do Rejenta o to, ze wykradł mu narzeczoną. Proponuje układ: syn za Podstolinę

Scena 12 (wszyscy z bukietami wychodzą z kościoła)

-          Młodzi proszą mężczyzn o błogosławieństwo. Pragną też pokoju i zgody.

Scena 13.

- Podstolina przyznaje się, że chciała wyjść za mąż, by nie zostać w nędzy. Zapisany majątek stracił swoją ważność – wszystko przypadnie teraz Klarze.

- Cieszy się, że dostanie chociaż 100 tys. Od Rejenta (Klara oferuje, że spłaci Podstolinę ze swoich funduszy).

-Rejent błogosławi młodą parę

      -  Papkin drze testament

-Cześnik godzi się z Rejentem (Cześnikowi bardzo zależało na majątku Podstolny. Równocześnie przestaje być opiekunem Klary. Zemsta zatem nie przyniosła mu spodziewanych korzyści)

Wszyscy wykrzykują „zgoda”!  i wracają do weselnej zabawy.

1.Badania nad utworem

-          wg czytelników to najlepszy utwór A.Fredry.

-          jest jakby „ polonez grany dźwiękiem słów”

-          pierwszym badaczem „Zemsty” był Stanisław Tarnowski. Uznał ją za komedię historyczną

-          Piotr Chmielowski (słusznie) zaliczył A. Frederę do kontynuatorów polskiego oświecenia,(niesłusznie) za naśladowcę Moliera.

-          Zwolennik Fredry- Ignacy Chrzanowski powiązał utwór z XVII-wiecznym sporem o zamek odrzykoński między Firlejami a Skotnickimi.

-          Eugeniusz Kucharski – jako pierwszy nazwał Fredrę „romantykiem”. Dzięki niemu „Zemsta” doczekała się 7 wydań, w ciągu ćwierćwiecza

-          Wg Juliusza Kleinera „Zemsta” to komedia realistyczna, jest m.in. parodia preromantycznej poetyki. Podobnie jak Chrzanowski rozważał sprawę przesunięcia czasu akcji „Zemsty” na początek XIX w . Ponadto  opowiedział się za romantyczno-idealizującym charakterze obrazu szlachty, wysuwając na pierwszy plan argumenty literackie. Szlachta daleka tu od ideałów symbolizowała saską epokę upadku ,a nie wielkości Rzeczypospolitej.

-          Kazimierz Wyka  odczytywał „Zemstę” jako obiektywny dokument obyczajów szlacheckich. Fredro  budował akcję tak, by w decydujących dramatycznych  momentach  owocowała komediowo. Miejsce akcji ulokował na terenie prowincji mazowieckiej.

-          Po II wojnie światowej do badań nad „Zemstą” włączyli się ludzie teatru, wybitni aktorzy i reżyserzy.

2. Wydania „Zemsty” i tłumaczenia utworu.

-pierwsze wydanie ukazało się w 1838 r. W 5 tomie „Komedii” Fredry i jako osobna    nadbitka.

-          Przekładana 7 razy na  języki obce.

-         W „Przekroju” –popularnym tygodniku prezentowano cytaty z „Zemsty”, służące jako frazeologizmy, złote myśli etc.

-         3. „Przemiany Zemsty”, czas i miejsce akcji

-          autor nosił się z zamiarem przeniesienia akcji na wiek XVII.-pomysł upadł w momencie, gdy wprowadził na scenę parę kochanków (uwspółcześniona indywidualność)

-          komedie Fredry przeznaczone były na scenę- w związku  z czym Fredro umieszczał na końcu spis, zaznaczając gdzie ma się odbyć akcja.

-          W komediach i dramatach historycznych Fredro podawał także informację o czasie utworu.

-          „Zemsta” była komedią współczesną, akcja toczyła się „ za czasów Fredry”.

-          „Zemstę” nazywa komedią współczesną, ale też historyczną ze względu na to, że czas, w którym utwór powstaje to okres zmian w Polsce. Koniec rzeczpospolitej szlacheckiej, okres przemian historycznych i obyczajowych, spotkanie 3 pokoleń etc... Fredro w „zemście” ukazał te 3 pokolenia (czasy saskie, epoka stanisławowska i preromantyczna ).Stworzył scenę-muzeum.

4. charakterystyka postaci

...