Luck 1916 - Stanislaw Czerep.pdf

(2064 KB) Pobierz
HISTORYCZNE
BITWY
STANISŁAW CZEREP
ŁUCK 1916
scan - zawisza
Dom Wydawniczy Bellona
Warszawa 2002
WSTĘP
Bitwa pod Łuckiem — jedna z najważniejszych bitew
I wojny światowej — rozegrała się na froncie wschodnim
w czerwcu 1916 r. między wojskami rosyjskimi z jednej
strony a siłami austro-węgierskimi i niemieckimi z drugiej.
Główne walki, uwieńczone zdobyciem Lucka przez Rosjan,
toczyły się w dniach 4-7 czerwca; w następnych tygodniach
wojska rosyjskie próbowały rozszerzyć swój sukces, na­
tomiast armia austro-węgierska i niemiecka zmierzała do
tego, żeby zlikwidować wyłom pod Łuckiem, przeprowa­
dzając działania, nazwane od nazwiska pomysłodawcy kontr­
ofensywą Linsingena.
Bitwa ta zapoczątkowała trzymiesięczną ofensywę wojsk
rosyjskich Frontu Południowo-Zachodniego pod dowództwem
gen. Aleksieja Brusiłowa. Do 1925 r. nazwano ją ofensywą
łucką, a po śmierci Brusiłowa, w uznaniu zasług tego carskiego
generała w przygotowaniu i przeprowadzeniu ofensywy,
a także jego niewątpliwego wkładu w zwycięstwo rewolucji
rosyjskiej — nazwę jej zmieniono na ofensywę Brusiłowa.
Początkowo zanosiło się na to, że omawiana bitwa do­
prowadzi do militarnego rozstrzygnięcia całej wojny. Tak
się jednak nie stało. Rosjanie nie potrafili wykorzystać
owoców swego zwycięstwa. Monarchia naddunajska, wskutek
4
niepowodzeń, stała się państwem całkowicie uzależnionym od
pomocy militarnej Niemiec, a nawet istniały plany silniej­
szego powiązania obu organizmów państwowych z wyznacze­
niem głównej roli Niemcom (plan Carla von Bardolffa).
Niekorzystny dla monarchii austro-węgierskiej przebieg
wydarzeń bojowych pod Łuckiem miał ogromny wpływ na
rozwój sprawy polskiej i w efekcie przyczynił się do ustano­
wienia aktu 5 listopada. Akt ten zdecydowanie przyśpieszył
proces usamodzielniania się państwowości polskiej; proces
ten zakończył się odzyskaniem niepodległości przez naród
polski. Dużą rolę odegrała w tym świetna postawa Legionów
Polskich, i to zarówno w okresie walk pod Łuckiem, jak
i później, w lipcu 1916 r. pod Kostiuchnówką. Polacy
znajomością rzemiosła wojennego zaimponowali nawet wy­
magającym dowódcom niemieckim. Niemcy odczuwały do­
tkliwy brak ludzi i chciały wyzyskać potencjał mobilizacyjny
Królestwa Polskiego na froncie wschodnim. Liczbę mężczyzn
zdolnych do noszenia broni w Królestwie oceniano na ponad
milion. Zakusy niemieckie na wykorzystanie tego potencjału
ludzkiego w toczącej się wojnie doprowadziły do ustanowienia
aktu 5 listopada.
Bitwa pod Łuckiem, mimo że w ogromnym stopniu zaważyła
na dalszych losach wojny, a jej znaczenie wykraczało daleko
poza skutki militarne, pozostawała zawsze w cieniu wielkich
operacji wojennych na Zachodzie. Wynikało to z wielu przy­
czyn. Historycy zachodni w swoich badaniach najczęściej nie
wychodzili poza obręb frontu zachodniego. Dopiero w 1975 r.
ukazała się cenna praca Normana Stone'a o walkach na froncie
wschodnim. Historycy radzieccy nie widzieli powodów, aby
gloryfikować chwałę oręża wojennego Rosji carskiej. W ZSRR
zajmowano się tym problemem przez kilka lat po zakończeniu
I wojny światowej; później zapadła wokół niego cisza i dopiero
około 1940 r., kiedy zaistniało potencjalne niebezpieczeństwo
wojny niemiecko-radzieckiej, dało się zauważyć większe nasile­
nie prac. Obecnie ponownie wokół tej bitwy panuje milczenie.
5
Historycy austriaccy byli również w trudnej sytuacji.
Niezbyt zręcznie było zajmować się bitwą, która była
kolejnym ogniwem w łańcuchu niepowodzeń austriackich
w czasie I wojny światowej. W okresie międzywojennym
wydali oni najważniejsze źródła do działań militarnych
Austro-Węgier podczas tej wojny. Ukazało się wiele pamięt­
ników. Toczyła się ostra polemika. Arcyksięcia Józefa
Ferdynanda, dowódcę 4 armii austro-węgierskiej, czyniono
osobiście odpowiedzialnym za klęskę pod Łuckiem. Do tego
zagadnienia podchodzono zbyt emocjonalnie, bez koniecz­
nego w takich przypadkach obiektywizmu. Znaczący postęp
przyniosła dopiero rozprawa doktorska austriackiego histo­
ryka Rudolfa Jefabka zajmującego się operacjami austro-
-węgierskimi w latach 1915-1916.
Polscy historycy nie podejmowali tego tematu. Ukazywały
się tylko nieliczne opracowania przyczynkarskie. W tej sytuacji
podjąłem próbę wypełnienia luki, jaka istnieje w przed­
stawianiu wydarzeń militarnych z okresu I wojny światowej.
Zająłem się bitwą pod Łuckiem, aby dać świeże spojrzenie na
jej przebieg oraz ustalić jej rangę w stosunku do innych bitew
tej wojny. Oprócz aspektów militarnych wynikła także koniecz­
ność zbadania jej skutków społecznych. Zadziałała ona bowiem
jak bomba zegarowa. Doprowadziła do zawikłanej sytuacji
wewnętrznej i stała się jednym z czynników rozpadu monarchii
austro-węgierskiej. Miała także zgubny wpływ na sytuację
wewnętrzną Rosji. Stworzyła podglebie do rozwoju rewolucji
rosyjskiej, a w dalszej perspektywie była jednym z czynników
eliminujących Rosję z wojny.
Niniejsza praca została oparta na licznych publikacjach
i obszernych źródłach, także obcojęzycznych. Literatura
przedmiotu jest zróżnicowana i obejmuje kilkaset opracowań,
publikacji wspomnieniowych i źródłowych oraz artykułów
o charakterze przyczynkarskim, których zakres pokrywa się
w większym lub mniejszym stopniu z interesującą nas pro­
blematyką.
6
Wśród opracowań zwraca uwagę wnikliwe studium wspo­
mnianego historyka austriackiego Rudolfa Jefabka. Wiele
nowego do literatury tematu wnieśli historycy angielscy: C. R.
M. Cruttwell i Norman Stone. Z polskich historyków kilka­
naście stron w swoich znakomitych dziełach poświęcili bitwie
Jan Dąbrowski oraz Janusz Pajewski. Spośród historyków
radzieckich bitwą pod Łuckiem zajmowali się: L. W. Wietosz-
nikow i J. Wiebier.
Na uwagę zasługuje też literatura wspomnieniowa i pamięt­
nikarska. Na pierwszym miejscu należy umieścić pamiętniki
generałów: Aleksieja Brusiłowa, Ericha Ludendorffa, Franza
Conrada von Hótzendorfa i Ericha von Falkenhayna, a także
rosyjskiego ministra wojny Aleksieja Poliwanowa.
Do odtworzenia organizacji armii rosyjskiej i jej za­
opatrzenia najcenniejsze okazały się prace: A. Maniko­
wskiego, L. G. Bieskrownego, Nikołaja N. Gołowina, gen.
V. Hurki, Alfreda Knoxa, A. von Drygalskiego i W. Ordona.
Do poznania armii austro-węgierskiej szczególnie pomocne
są opracowania Tomasza Nowakowskiego i A. Płomieńczyka.
Organizację armii niemieckiej można było odtworzyć na
podstawie opracowania D. Sępa.
Wśród publikacji źródłowych na szczególną uwagę zasługuje
tom zawierający rozkazy i meldunki Stawki, dowództwa
Frontu Południowo-Zachodniego oraz czterech armii — 8, 11,
7 i 9 — w okresie od stycznia do września 1919 r. Warto
podkreślić, że dokumenty te zostały wydane bardzo starannie.
Należy też dodać, że do tej pory nie korzystali z nich
historycy austriaccy. Z historyków radzieckich uwzględnił je
tylko Rostunow we fragmencie swojej książki oraz w zbioro­
wym opracowaniu o I wojnie światowej. Z historyków
angielskich dotarł do tych materiałów Norman Stone, ale
wykorzystał je w niewielkim zakresie. Niezwykle cenny
materiał źródłowy zawierają prace generałów Władysława
Kłembowskiego i Andrieja Zajonczkowskiego. W okresie
międzywojennym historycy austriaccy ze Statsarchiv w Wied-
7
niu wydali starannie materiały źródłowe dotyczące operacji
wojennych, w których uczestniczyła armia austro-węgierska
w czasie I wojny światowej. Nas najbardziej interesowały dwa
tomy z siedmiu wydanych — III i IV. Historycy niemieccy
opublikowali dwanaście tomów źródeł do działań militarnych
ich armii na frontach I wojny światowej. W niniejszej
publikacji wykorzystałem przede wszystkim dwa — IX i X.
W pracy tej nie zabrakło akcentu polskiego. Dwóch gene­
rałów polskiego pochodzenia piastowało w okresie bitwy pod
Łuckiem stanowiska szefów sztabu frontu rosyjskiego. Byli to
gen. M. Kwieciński (Front Zachodni) i gen. Władysław
Kłembowski (Front Południowo-Zachodni). Z racji pełnionych
funkcji stali się czołowymi pomysłodawcami tego, co się
wydarzyło na polu bitwy pod Łuckiem.
W ostatnim okresie nastąpił ogromny wzrost zainteresowania
problemami militarnymi I wojny światowej. Znalazło to
odzwierciedlenie w tworzeniu stron www w Internecie. Do
najbardziej znanych zalicza się: Conrad von Hótzendorf.
Legende-Mythos-Tradition, www.muvie.at/history/conrad.htm;
KUK Generalstab, www.muvie.at/history/planugen.htm. Wiele
cennych informacji można zaczerpnąć z list dyskusyjnych
(słowo kluczowe — Brusiłow). Można także uczestniczyć
w dyskusji internetowej za pomocą poczty elektronicznej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin